Suður-Ameríka
er fjórða stærsta heimsálfan. Norðurmörkin
eru við Karíbahafið, í austri er Suður-Atlantshafið og Suður-Kyrrahafið
í vestri. Mjótt Panamaeiðið
(80 km) tengir hana við Norður-Ameríku. Í suðri skilur Drakesund álfuna frá Suður-Heimskautinu.
Tiltölulega fáa eyjar eru með ströndum fram, séu Karíbaeyjar
(Vestur-Indíur) frátaldar, og þá einkum sunnantil s.s.. Malvinaseyjar
(Falklandseyjar; Argentína). Flestar
aðrar eyjar liggja fjarri ströndum, s.s Galapagos (Ekvador) í
Kyrrahafinu. Heildarflatarmál
álfunnar er 17.814.000 km²
(u.þ.b. 12½% þurrlendis jarðar).
Lengdin
frá norðri til suðurs er u.þ.b. 7770 km og mesta breidd u.þ.b.5.450
km. Hæsta fjall álfunnar,
Mt. Aconacagua (6.959m), er jafnframt hæsta fjall
Vesturheims. Lægsti staður álfunnar er á Valdesskaganum í Argentínu,
40 m neðan meðalsjávarmáls. Heildarlengd
strandlengjunnar er u.þ.b. 26.000 km.
Álfan
fékk nafn ítalska kaupmannsins Amerigo Vespucci, sem var meðal fyrstu
Evrópbúanna til að kynna sér þennan nýja heim. Þetta
nafn var síðar notað um Norður-Ameríku líka.
Þótt Mið-Ameríka sé landfræðilega tengd Norður-Ameríku, er
oft talað um hana með Suður-Ameríku og vísað til þessa menningarsvæðis
sem Latnesku-Ameríku.
Talið
er, að upprunalegir íbúar landsins hafi komið sömu leið og
frumbyggjar Norður-Ameríku, þ.e.a.s. yfir landbrúna, þar sem
Beringsundið er nú milli Asíu og Alaska. Fæstir
þeirra lifðu af komu Evrópumanna eftir árið 1500.
Þeir dóu víðast út vegna sjúkdóma og harðræðis eða blönduðust
Afríkunegrum og lítillega Evrópumönnum.
Víðast er landbúnaður burðarstoð atvinnulífsins, þótt iðnvæðing
færist í aukana. Loftslag
er mjög fjölbreytt, bæði vegna legu álfunnar með tilliti til miðbaugs,
hæðar fjalla og hve langt hún teygist til suðurs.
Norðurhlutinn nær norður fyrir miðbaug og u.þ.b. 80% lands
eru í hitabeltinu.
Álfan
mjókkar mjög til suðurs, þar sem hún teygir sig inn á heimskautasvæði. Álfan
er bæði hálend og láglend. Hásléttur liggja að vesturrótum Andesfjalla, sem er hluti
risafjallgarðsins, sem liggur meðfram vesturströndinni frá nyrzta
odda Norður-Ameríku til syðsta odda Suður-Ameríku.
Hann ber ýmis nöfn á leiðinni, s.s. Klettafjöll nyrzt og
Andesfjöll syðst. Þetta
eru fellingafjöll, líkt og Alparnir, sem myndast á flekamótum, þar
sem Kyrrahafsflekinn hverfur undir Ameríkuflekann og veldur stórkostlegum
náttúruhamförum við og við. Vesturhluti
álfunnar er láglendari vegna framburðar ánna, s.s. Amasónláglendið.
Stutt er á milli syðsta odda álfunnar og Suður-Heimskautsins,
sem talið er sérheimsálfa.
.
|