Loftslagið.
Í landinu ríkir að mestu rakt meginlandsloftslag með heitum
sumrum og köldum vetrum.
Uppi í Karpatafjöllum eru vetur harðari og úrkoma meiri en
annars staðar í landinu.
Á sléttunni í austanverðu landinu eru sumrin hlýrri og úrkoma
minni.
Meðalhiti janúar í Bratislava er –0,7°C og júlí 19,1°C.
Meðalársúrkoman er 650 mm.
Flóra
og fána.
Greni og fura eru algengustu trjátegundirnar í skógum Slóvakíu,
einkum með vaxandi hæð yfir sjávarmáli.
Á láglendissvæðum ber talsvert á eik, eski og hlyn og á óræktuðum
svæðum vex smári, reyr og kústagras.
Villt dýr eru orðin sjaldgæf vegna mengunar og eyðingar skóga
en úlfar, brúnbirnir, villisvín, villikettir, hvíternir, gemsur og
refir þrífast enn þá uppi í Karpatafjöllum.
Grágæs og aðrir sund- og vaðfuglar (fiskiernir, skarfar og
hegrar) eru algengir í mýrum og við ár á láglendinu.
Náttúruauðlindir.
Talsvert er nýtt af brúnkolum, surtarbrandi og steinkolum.
Námuvinnsla og kolanotkun hefur valdið verulegum náttúruspjöllum,
mengað vatn og loft, og valdið mörgum íbúum landsins heilsutjóni.
Snemma á árinu 1993 hóf ríkisstjórnin baráttu gegn mengun
með setningu laga til úrbóta.
Íbúarnir.
Slóvakar
eru að mestu slavar (85%).
Í upphafi 10. aldar lögðu magyarar frá Ungverjalandi landsvæði
Slóvakíu undir sig og landsmenn voru bændur næstu þúsund árin.
Þessi þróun olli spennu milli þeirra og Tékka, sem voru í ráðandi
stöðum og litu á sig sem yfirstétt.
Í landinu búa u.þ.b. 600 þúsund Ungverjar (>10% íbúanna),
300 þúsund sígaunar og færri Pólverjar, Þjóðverjar, Rússar og
Úkraínumenn.
Talsverð spenna ríkir milli slóvakska meirihlutans og
ungverska minnihlutans.
Árið 1994 var áætlaður íbúafjöldi landsins 5,4 milljónir
(110 íbúar á hvern km²) og 77% íbúanna búa í þéttbýli.
Vesturhlutar landsins eru þéttbýlastir og fremur strjálbýlt
í suður- og austurhlutunum.
Tunga slóvaka er af vestur-slavískri grein indó-evrópska
frummálsins og ritmálið er rómverskt.
Hún er aðeins frábrugðin tékknesku og flestir íbúarnir
tala bæðin málin reiprennandi.
Ungverska, pólska, þýzka, úkraínska, rúmenska og rússneska
eru töluð í minnihlutahópum.
Skipting
landsins.
Landinu er skipt í fjórar stjórnsýslueiningar, þ.m.t. höfuðborging
og umhverfi hennar.
Þessum svæðum er skipt í 38 sveitarfélög, sem eru ekki nákvæmlega
skilgreind í stjórnarskrá landsins.
Þessi fjögur héruð eru Západoslovenský (V-Slóvakía;
1.712.181 íbúar 1991), Stredoslovenský (Mið-Slóvakía; 1.609.806)
og Východoslovenský (A-Slóvakía; 1.505.495).
Höfuðborgin Bratislava er á 368 ferkílómetra svæði
(442.197 íbúar 1991).
Aðrar helztu borgir eru Kosice, Nitra, Presov og Banska
Bystrica.
Trúarbrögð.
Flestir Slóvakar eru kristnir, aðallega rómversk katólskir
(>60%).
Mótmælendur eru aðallega kalvíns- og lúterstrúar.
Mikill minnihluti aðhyllist réttrúnaðarkirkjuna og aðra anga
kristinnar truar.
Menntun
er
frí og skólaskylda nær til barna á aldrinum 6-14 ára.
Snemma á tíunda áratugi síðustu aldar var fjöldi skólabarna
rúmlega 716 þúsund í 2415 barnaskólum og u.þ.b. 159 þúsund í
350 gatnfræða- og verkmenntaskólum.
Æðri menntastofnanir:
Comenius-háskólinn í Bratislava (1919) og Safárik-háskólinn
(1959) í Kosice.
Snemma á tíunda áratugnum voru rúmlega 61 þúsund stúdentar
við nám í æðri skólum.
Menning.
Slóvöksk menning hefur löngum verið í skugga hinnar tékknesku,
þótt hún hafi lifað sjálfstæðu lífi, einkum í lýrískri ljóðagerð.
Þjóðsöngshefðin er sterk og mörg svæði landsins hafa efnt
til kennslu í og fræðslu um tónsmíðar.
Þjóðarbókhlaða Slóvakíu er í borginni Martin en Þjóðminjasafnið
og Þjóðlistarsafnið eru í Bratislava.
Efnahagsmál.
Slóvakía hefur verið vanþróaðra landsvæði en Tékkland um
aldir og efnahagurinn var mun bágari en í Tékklandi, þegar alþjóðasamfélagið
viðurkenndi það sem sjálfstætt ríki 1993.
Á meðan ríkin voru sameinuð stóð Slóvakía undir 10% af fjárlögum
ríkisins og fjórðungu vergrar þjóðarframleiðslu.
Hluti skýringarinnar er síðbúin iðnvæðing (1948), sem var
að mestu undir stjórn hersins.
Hún byggðist að verulegu leyti á Sovétríkjunum og öðrum
Austantjaldslöndum og varð illa úti við hrun kommúnismans í
kringum 1990.
Við aðskilnaðinn samþykktu Tékkland og Slóvakía að halda
sama gjaldmiðli ásamt tollabandalagi og opnum landamærum.
Þrátt fyrir þetta samkomulag, var gjaldmiðlum þeirra breytt
8. febrúar 1993 og viðskipti milli landanna minnkuðu mikið.
Slóvakía fékk strax aðgang að Alþjóðabankanum og Þróunarbanka
Evrópu við aðskilnaðinn frá Tékkum.
Reynt var að laða að erlenda fjárfesta með skattaívilnunum
en óhjákvæmilegt var að þiggja aðstoð frá Alþjóðabankanum og
ESB. Á
miðju ári 1994 var atvinnuleysi í kringum 15% og verðbólga 14%.
Aðalatvinnuvegir þjóðarinnar eru enn þá iðnaður og landbúnaður.
Stjórnmála-
og
embættismenn þjóðarinnar voru ekki eins ginnkeyptir fyrir frjálsu
markaðskerfi og Tékkar og voru ekki andstæðir þátttöku fyrrum meðlima
kommúnistaflokksins í nýrri stjórn landsins.
Erlendir fjárfestar leituðu frekar hófanna í Tékklandi en Slóvakíu
en bandarískir Slóvakar stofnuðu sjóð í Bratislava til að styrkja
frumkvöðla á sviði atvinnusköpunar.
Fyrsta ríkisstjórn landsins lá undir miklu ámæli fyrir miðstýringarhvatir
og hún féll snemma árs 1994.
Næsta ríkisstjórn tók mun meira afgerandi stefnu til umbóta
í efnahagslífinu.
Verg þjóðarframleiðsla landsins var í kringum 10 milljarðar
US$ árið 1992 (US$ 1.930.- á mann).
Fjárlögin árið 1994 gerðu ráð fyrir 4 milljarða US$
tekjum og 4,5 milljarðar US$ gjöldum.
Landbúnaður
er
stundaður á u.þ.b. þriðjungi landsins og skilar u.þ.b. 20% af
vergri þjóðarframleiðslu.
Aðaluppskerurnar á frjósömum láglendissvæðunum eru hveiti,
bygg, maís og sykurrófur en á hærra liggjandi svæðum er ræktaður
rúgur, hafrar, hör, kartöflur og annað grænmeti auk sauðfjár.
Árið 1990 var fjöldi sauðfjár 530 þúsund, nautgripa 1,4
milljónir, svína 2,4 milljónir og hænsna 13,9 milljónir.
Skógarhögg er ekki svipur hjá sjón, einkum vegna mengunar og
ofnýtingar.
Námugröftur.
Meðal náttúruauðæfa eru surtarbrandur, brúnkol, blý, sink,
kopar, járn og magnesít.
Þrátt fyrir tilraunir til að draga úr loftmengun, eru kol og
nýting þeirra til iðnaðar svo mikilvæg, að illa gengur að ná
markmiðum á því sviði.
Á fyrri hluta níunda áratugarins var framleiðsla brúnkola í
kringum 2,8 milljónir rúmmetra, surtarbrands 1,34 m/m³, járns 1,63
m/m³, kopars 25.273 m³ og sinks 811 m³.
Iðnaðarframleiðsla.
Hinn vanþróaði og vanhæfi þungaiðnaður Austantjaldsríkjanna,
þ.m.t. stórar vopnaverksmiðjur, hafa dregið mjög úr vexti framleiðsluiðnaðar
í landinu.
Á árunum 1991-92 minnkaði framleiðslan um helming.
Stál-, efna-, vefnaðar-, fata-, gler- og byggingavöruiðnaður
eru uppistaðan í iðnaði landsins.
Orkuframleiðsla.
Undirstaða rafmagnsframleiðslunnar er vatnsorka.
Nýting hennar hefur valdið náttúruspjöllum og mótmælum á
alþjóðavettvangi.
Gabcikovo-verkefnið, sem Ungverjar og Tékkóslóvakar hófu
framkvæmdir við árið 1978, krafðist tveggja stíflna í Dóná og
tilfærslu árinnar.
Ungverjar hættu samstarfinu 1989 en Tékkóslóvakía ákvað að
ljúka sínum hluta verksins.
Áin var flutt til og við það lækkaði yfirborð hennar á stóru
svæði og olli erfiðleikum í skipaumferð.
Ekki tókst að komast að samkomulagi um aðgerðir til að bæta
úr þessu ástandi og málinu var vísað til Alþjóðadómstólsins
í apríl 1993.
Kjarnorkuver eru líka mikilvæg til framleiðslu rafmagns (u.þ.b.
50%). Snemma
á níunda áratugnum var rafmagnsframleiðslan 22,7 milljarðar kílóvattstunda.
Fjármál.
Gjaldmiðill landsins er koruna = 100 halura.
Eftir skiptingu Tékkóslóvakíu 1993 komust löndin að
samkomulagi um sameiginlegan gjaldmiðil en aðskilnaðurinn gekk hratt
fyrir sig og spennan milli þessara nýju lýðvelda var svo mikil, að
hvort land um sig ákvað að virða ekki samkomulagið og breyttu
gjaldmiðlum sínum.
Báðir höfðu sama gildi í upphafi en gengi slóvöksku krónunnar
var fellt um 10% í júlí 1993.
Seðlabanki landsins nýtur svipaðs sjálfstæðis og Þýzki ríkisbankinn.
Einkabankar hafa starfað síðan umbætur hófust í fyrrum Tékkóslóvakíu
og nú starfa u.þ.b. 30 bankar í landinu.
Erlend
viðskipti.
Efnahagur landsins byggist á viðskiptum, ekki sízt við fyrrum
samlanda í Tékklandi.
Viðskipti milli landanna minnkuðu um þriðjung við aðskilnaðinn.
Í marz 1993 undirrituðu bæði ríkin GATT (General Agreement
on Tariffs and Trade)-samninginn.
Þrátt fyrir fríverzlunarsamning við Pólland og Ungverjaland
átti Slóvakía við vandamál að glíma á fyrri hluta ársins 1993.
Talsverður viðskiptahalli var á fyrri hluta tíunda áratugarins.
Helztu viðskiptalönd Slóvakíu eru Rússland, Þýzkaland, Pólland,
Ungverjaland, Austurríki og Tékkland.
Aðalútflutningurinn byggist á hálf- og fullunnum vörum, vélbúnaði,
efnavöru og matvælum.
Aðalinnflutningurinn er eldsneyti, vélbúnaður og flutingatæki,
hráefni og efnavörur.
Samgöngur.
Samgöngukerfi landsins er fremur ófullkomið og umferð fremur
lítil.
Járnbrautirnar eru u.þ.b. 3500 km langar og þriðjungur
kerfisins rafvæddur.
Vegakerfið er tæplega 18 þúsund km langt, þar af u.þ.b. 200
km hraðbrautir.
Á fyrri hluta tíunda áratugarins voru rúmlega 900 þúsund fólksbílar
og 110 þúsund vörubílar og rútur í landinu.
Ríkisflugfélagið Slov-Air annast loftflutninga og eini aðþjóðaflugvöllurinn
er við Bratislava.
Fjölmiðlar.
Á annan tug dagblaða er gefinn út í landinu.
Hin stærstu er Novy Cas og Pravda.
Slóvakska sjónvarpið er aðalstöð landsins en auk hennar
starfa nokkrar smærri einkastöðvar.
Í upphafi tíunda áratugarins voru rúmlega 1,3 milljónir
sima, 1,1 milljónir útvarpa og 1,6 milljón sjónvarpstækja í
landinu.
Vinnuafl
landsins telur u.þ.b. 2,7 milljónir og flest vinnandi fólk er í
verkalýðsfélögum.
Réttur verkalýðsfélaga er skýr í stjórnarskránni frá
1992. Atvinnuleysi
er alvarlegt vandamál.
Stjórnsýsla.
Slóvakía er stjórnarskrárbundið lýðveldi samkvæmt stjórnarskránni
frá 1. sept. 1992, sem var samþykkt við aðskilnaðinn við fyrrum Tékkóslóvakíu.
Forsetinn er æðsti maður ríkisins.
Þingið kýs hann með a.m.k. 60% atkvæða til fimm ára í
senn. Hann
skipar forsætisráðherra, sem stýrir framkvæmdavaldinu með ráðherraliði
sínu.
Þingið starfar í einni deild.
Þar sitja 150 þingmenn, sem eru kosnir í beinum
hlutfallskosningum til fjögurra ára og starfa eftir svipuðum reglum
og giltu í þingi Tékkóslóvakíu.
Dómsvaldinu þjóna Stjórnarskrárréttur, sem hefur yfirumsjón
með borgaralegum-, glæpa-, verzlunar- og framkvæmdalegum dómstólum.
Hinn síðastnefndi annast dómsmál gegn ríkisstofnunum.
Dómstólar eru í héruðum og sveitarfélögum.
Flestir dómar falla fyrir héraðsdómstólunum, þar sem fimm dómarar
sitja í hverju máli.
Forsetinn skipar hina tíu dómara Stjórnarskrárréttarins til
sjö ára í senn.
Sveitarstjórnir eru kosnar í almennum kosningum.
Stjórnmálaflokkar.
Stærstu stjórnmálaflokkar landsins eru Demókratar, Vinstri
demókratar (arftaki kommúnistaflokksins), Kristilegir demókratar og
Þjóðarflokkurinn.
Ríkisstjórnir landsin hafa verið samsteypustjórnir eftir hrun
kommúnismans.
Fjöldi annarra smáflokka starfar í landinu, sumir á vegum
ungverska minnihlutans eða annarra slíkra hópa og sérhagsmunahópa.
Heilbrigðismál.
Meðallífslíkur karla snemma á tíunda áratugnum voru 67 ár
og kvenna 75.
Þá voru 16.100 læknar í landiu og 47.900 sjúkrarúm.
Tryggingastofnun ríkisins sér íbúunum fyrir frírri heilbrigðisþjónustu
en talsvert skortir á þjónustuna í strjálbýli.
Hermál.
Slóvakski herinn var aðskilinn frá her Tékkóslóvakíu 1993
og taldi þá u.þ.b. 47 þúsund manns.
Þá voru 33 þúsund í landhernum og 14 þúsund í flughernum.
Herskylda er 18 mánuðir fyrir alla karlmenn 18 ára og eldri.
Konum er heimilt að skrá sig, ef þær kjósa. |