|
 Þróun
nútímaborgarinnar.
18.
og 19. öld.
Pétur mikli hóf byggingu Pétursborgar við Finnlandsflóa árið
1703 og árið 1712 flutti hann hirð sína og bústað til nýju höfuðborgarinnar
með guggana að vestri. Aðalsmennirnir
urðu að flytja til Pétursborgar og fjöldi kaupmanna og handiðnarmanna
komu í kjölfarið. Svolítið
dró úr fólksfjölgun og byggingaframkvæmdum í Moskvu um tíma en
borgin fór að rétta úr kútnum þegar á dögum Péturs mikla.
Hann efldi efnahag
landsins með því að stofna til nýs iðnaðar og sjálfstæðir
atvinnurekendur komu í kjölfarið.
Árið 1725 voru risnar 32 nýjar verksmiður með 5500
starfsmenn, a.m.k. 20 þeirra störfuðu í textíliðnaði og ein ríkisrekin
verksmiðja framleiddi segldúk. Á
þessum tíma voru u.þ.b. 8500 handiðnaðarmenn starfandi.
Á
18. öld varð Moskva óskoruð menningarhöfuðborg landsins.
Árið 1756 var Mikhail Vasilyevich Lomonosoy ríkisháskólinn
stofnaður í Moskvu, hinn fyrsti í Rússlandi.
Læknaskóli var opnaður 1786.
Eldsvoðar ollu miklum skaða árin 1737, 1748 og 1752 og margar
fagrar byggingar risu í kjölfarið. Meðal arkitektanna, sem komu þar við sögu, voru Giacomo
Quarenghi, Wasily Barzhenov, Matvey Kaxakov og Vasily Stasov.
Árið 1741 var borgin umkringd rúmlega 41 km löngum varnargarði,
Kamer-Kollezhsky-girðingunni, og tollur var innheimtur við 16 hlið.
Nú liggja þar götur, sem eru kallaðar „val” (virkisgarður)
og staðir eins og Kaluga Zastava (Tollhliðið).
Iðnaður blómstraði og í lok 18. aldar voru u.þ.b. 300
verksmiðjur í borginni, rúmlega helmingur þeirra í vefnaðargeiranum.
Íbúafjöldinn 1811 var u.þ.b. 275 þúsund.
Árið
1812 réðist Napóleon inn í Rússland.
Eftir harða, 15 stunda orrustu 7. sept. við Borodino, lét M.
I. Kutuzov, hershöfðingi rýma borgina, sem Frakkar náðu á sitt
vald viku síðar. Eldur
breiddist út og eyddi u.þ.b. 70% borgarinnar.
Matar- og húsnæðisskortur og stöðugar skærur rússneska
hersins gerðu herjum Napóleons ómögulegt að hafa vetursetu í
borginni og 19. október hófu Frakkar hörmulegt undanhald sitt.
Árið
1813 var skipað byggingarráð fyrir borgina.
Það hófst handa við endurbygginguna og endurskipulagningu miðborgarinnar.
Meðal húsa, sem voru byggð frá grunni eða endurgbyggð, voru
stóra höllin og vopnahöllin í Kreml, háskólinn, reiðskólinn
(Manezh) og Bolshoi-leikhúsið. Iðnaðurinn
náði sér fljótt á strik og þróaðist alla öldina.
Árið 1837 var kauphöllin stofnuð.
Frelsi leiguliðanna 1861 og upphaf lagningar járnbrautarinnar,
sem hóf ferðir til Pétursborgar 1851 gerðu vinnuaflið mun
hreyfanlegra. Fjöldi smábænda
og fjölskyldna þeirra fluttist til Moskvu.
Árið 1835 var Íbúafjöldinn orðinn 336 þúsund, árið 1871
602 þúsund og árið 1897 978 þúsund.
Moskva varð að aðalmiðstöð járnbrautanna Evrópumegin í Rússlandi.
Fjöldi brautastöðvar var byggður, einkum í grennd við
Kamer-Kollezhsky-girðinguna í útjaðri borgarinnar.
Utan girðingarinnar ristu margar textílverksmiðjur.
Á tíunda áratugnum hófst þungaiðnaður.
Á árunum 1897-1915 tvöfaldaðist Íbúafjöldinn á ný og varð
1.984.000.
Síðari
hluti 19. aldar var tími mikillar uppbyggingar, bæði á vegum hins
opinbera og einkaframtaks. Gamla
ráðhúsið (fundarstaður Gorodskaya Dúmunnar; nú Leninsafnið), Sögusafnið
og Efri verzlunarraðirnar (nú GUM) eru frá þessum tíma.
Velmegun
iðnjöfranna og erfið kjör verkamannanna ollu ólgu og verkföllum.
Nokkrir byltingarhópar voru virkir.
Í byltingunni 1905 urðu smáóeirðir í Moskvu og tilraun var
gerð til að hertaka Nikolayev-brautarstöðina (nú Pétursborgarstöðin).
Byltingin var miskunnarlaust barin niður.
Borgarráði verkamanna og hermanna var komið á laggirnar og
allt var fremur rólegt til 1917, þegar bolsévíkar hrifsuðu til sín
völdin í Pétursborg 25 október (7. nóvember) en þá kom til átaka
í Moskvu. Herskólanemendur
héldu uppi vörnum í Kreml um tíma en gáfust upp 3. nóvember (16. nóv.)
og bolsévíkar tóku völdin.
Sovét-Moskva.
Í marz 1918 fluttist ríkisstjórnin til Moskvu, sem varð aftur
höfuðborg landsins. Staða
borgarinnar var staðfest 30. desember 1922, þegar fyrsta ráðstefna
bandalagsríkjanna var haldin í Bolshoi-leikhúsinu til að samþykkja
lög um stofnun sambands sovézkra sósíallýðvelda.
Í byltingunni leið fólk í Moskvu og öðrum borgum Sovétríkjanna
fyrir matarskort, fækkun íbúa og samdrátt í iðnaði.
Á árunum eftir byltinguna var valdajafnvægi náð og friður ríkti,
þannig að endurbatinn var skjótur.
Upphaf fimmáraáætlananna hófst árið 1928 og olli framförum
í iðnaði. Vinnuaflið í
borginni var undirstaða framfara í iðnaði í öðrum hlutum
landsins. Milli manntalanna
árin 1926 og 1939 rúmlega tvöfaldaðist íbúafjöldi borgarinnar úr
rúmlega 2 milljónum í 4,2 milljónir (innan marka borgarinnar frá
1959). Megináherzlan var lögð
á uppbyggingu iðnaðarins og skortur var á húsnæði fyrir þennan
vaxandi fjölda. Þessi þróun
leiddi til þess, að húsnæðið, sem var fyrir hendi, var mjög þröngt
setið.
Í
síðari heimsstyrjöldinni komust Þjóðverjar að borgarhliðum
Moskvu innan 40 km frá Kreml árið 1941.
Margar verksmiðjur voru rýmdar og ríkisstjórnin flúði af hólmi.
Borgin var lýst í umsátursástandi frá 20. október.
Íbúarnir, sem urðu eftir byggðu og mönnuðu frumstæð
varnarvirki á meðan sprengjum rigndi yfir borgina úr lofti.
Örvæntingarfull gagnárás borgarbúa hinn 6. desember hrakti
þýzka herinn fjær borginni og bjargaði henni.
Endurreisnin gekk fljótt og vel eftir stríðið og efnahagur
borgarinnar náði sér á strik. Árið
1947 héldu borgarbúar upp á 800 ára afmæli Moskvu og árið 1980
voru sumarólympíuleikarnir haldnir þar.
Stöðugur
flótti úr dreifbýlinu til Moskvu eftir stríðið olli gífurlegum húsnæðisvandræðum
síðla á sjötta áratugnum. Fólksfjöldinn
varð allt að 51.000 á hvern ferkílómetra innan Garðahringsins árið
1959. Khrushchev hrinti af
stað mikilli uppbyggingaráætlun.
Flest gömlu íbúðarhúsin, sum einnar hæðar og úr timbri,
voru jöfnuð við jörðu og gífurlega langar og háar íbúðablokkir
spruttu upp í kringum gamla miðbæinn.
Talsverðar breytingar urðu á miðbænum og nú ber háhýsi við
himin.
Árið
1935 var gert viðamikið heildarskipulag fyrir borgina.
Það var endurskoðað árið 1960 og fjöldi bæja og þorpa
var innlimaður og það varð mun metnaðarfyllra en hið fyrra.
Samkvæmt þessu nýja skipulagi átti að halda stækkun
borgarinnar innan hringvegar í kringum hana og henni var vandlega skipt
í íbúða- og iðnaðarsvæði. Framkvæmd
þessa skipulags var lykillinn að lausn umferðar- og húsnæðisvandans
og á níunda áratugnum hófst skipulagning frekari byggðar utan
hringvegarins.
Í
ágúst 1991 reyndu harðlínumenn hallarbyltingu gegn Mikhail
Gorbachev. Þeim mistókst
en nokkrum mánuðum síðar liðuðust Sovétríkin í sundur.
Moskva var áfram miðdepill atburðanna og óánægju íbúanna
með tilraunir nýju ríkisstjórnarinnar til að knýja fram
efnahagslegar umbætur, sem bitnuðu mjög illa á þeim. |
