Síle meira,
Flag of Chile

ÍBÚARNIR STJÓRNSÝSLA og MENNING EFNAHAGUR  

SÍLE
MEIRA

Map of Chile
.

.

Utanríkisrnt.

SENDIRÁÐ og RÆÐISMENN

Booking.com

Landið.  Síle er að mestu fjalllent og þar ráða Andesfjöllin ríkjum.  Vegna þess, hve landið er langt, er loftslagið mjög mismunandi.  Náttúra landsins er einnig mjög fjölbreytt.  Jarðskjálftar og eldgos eru tíð og risaflóðbylgjur í kjölfar skjálftamiðja á brotabeltum fyrir ströndinni ríða oft yfir.  Syðst í landinu geisa oft vetrarstórviðri og norðar eru víða miklir þurrkar á sumrin.

Mestur hluti Norður-Síle er eyðimörk.  Miðhlutinn er temprað svæði og þar býr lungi landsmanna.  Miðhluti Suðurlandsins er tempraður og úrkomusamur og hentar vel til kornræktar.  Þar er fjöldi stöðuvatna og skóga.  Syðsti þriðjungur landsins er fjörðum skorinn.  Þar er kalt, rakt og stormasamt og afkomumöguleikar fáir.  Efnahagur landsins byggist á frumvinnslugreinum, s.s. landbúnaði, fiskveiðum og vinnslu, kopar, járni og saltpétri.

Spánverjar námu landið og settu menningarstimpil sinn á það, þannig að upprunalegrar menningar indíána gætir lítt.  Íbúarnir blönduðust að mestu og urðu mestizo og fámennur hópur efnafólks réði mestu.  Landsmenn voru ekki eins háðir landbúnaði og námuvinnslu og mörg önnur latnesk-amerísk lönd og þróuðu framleiðslugreinar samhliða.  Af þeim sökum er meira um borgarsamfélög í landinu en annars staðar í álfunni og meira um miðstéttarfólk, sem leiddi til þess, að landsmönnum tókst að skapa stöðugra lýðræðisþjóðfélag en víðast annars staðar í þessum heimshluta, ef frá er talið tímabil herstjórnar frá 1973-90.

Landslag og náttúra.  Landslagsformin þrjú liggja samsíða frá norðri til suðurs.  Andesfjöllin eru austast, þá miðlægðin og strandfjöllin vestast.  Síðan er þessum lengdaröxli skipt í fimm breiddarsvæði frá norðri til suðurs.  Nyrzt er Norte Grande (að 27°S), miðnorðursvæðið Norte Chico (27°-33°S), miðhlutinn Zona Central (33°-38°S), miðsuðurhlutinn La Frontera og Vatnasvæðið (38°-42°S) og suðursvæðið Sur (42°- Hornhöfði).

Síle liggur á og meðfram flekaskilum Kyrrahafsins, sem valda bæði jarðskjálftum og eldgosum.  Kyrrahafsplatan gengur inn undir Afríku- og Suður-Ameríkuplötuna og veldur fellingamyndun Andesfjalla.  Fyrir ströndinni milli Concepción og Santiago hófst jarðskjálftahrina á 500 km löngu brotabelti hinn 27. febrúar 2010.  Fyrsti skjálftinn mældist 8,8 á Richter kvarðanum og eftirskjálftar voru misstórir.  Mann- og eignatjón varð mikið.

Andesfjöllin teygjast næstum eftir landinu endilöngu og um þau liggja að mestu landamærin að Argentínu.  Þessi fellingafjöll byrjuðu að myndast á júratímanum fyrir 190 miljónum ára, þegar land- og sjávarset safnaðist í Andessamhverfuna og Kyrrahafsflekinn fór að ganga yfir Suður-Ameríkuflekann.  Snemma á tertíertímanum (fyrir 65 miljónum ára) hófst eldvirkni, sem myndaði ríólít- og dasítlög með kopar, járni, silfri, molybdenum og magnesíumæðum.  Kolabirgðirnar í miðhlutanum eru einnig frá þessum tíma.  Fellingamyndunin hélt áfram á síðtertíer og eldvirkni jókst.  Þessi aukna virkni skildi Andesfjölli frá eldri strandfjöllunum og miðlægðin myndaðist.  Í upphafi kvartertímans voru Andesfjöllin orðin hærri en þau eru núna.  Fyrir 2½-3 miljónum ára kólnaði um allan heim og jöklar mynduðust á hæstu tindum.  Stöðuvötnin í suðurhlutanum eru afleiðing bráðnunar jökla, sem hófst fyrir u.þ.b. 17.000 árum, og síðan þá hafa engar stórbreytingar orðið á Andessvæðinu, þótt fellingahreyfingum og eldgosum sé ekki lokið.

Norðurhluti fjallgarðsins, að 27°S, er breiður og þurrviðrasamur og 5-6 þúsund metra hár.  Flestir hæstu tindanna eru útbrunnin eldfjöll (Llullaillaco, 6700m; Licancábur, 5880m; Oios del Salado, 6853m).  Í lok síðasta jökulskeiðs safnaðist leysingarvatn í grunnar lægðir hádalanna.  Þessi söltu vötn, s.s. Atacama-saltsléttan, eru að þorna upp og hverfa.  Sunnar lækka fjöllin nokkuð en í miðhluta landsins (32°-34°30’S) hækka þau á ný (Mt Tupungato, 6532m; Maipo, 5233m).  Allir þessir tindar eru þaktir jöklum.  Vetrarskíðasvæðin í grennd við Santiago eru vinsæl.  Flest hæstu fjallanna á svæðinu 34°30’-42°S eru 2600-3500 m há.  Sum þeirra eru útbrunnin eldfjöll og önnur eru virk (Copahue, Llaima, Osomo Tronador, 3480m).  Þau eru keilulaga og auka enn á fegurð Vatnasvæðisins í suðurhluta landsins, þegar þau speglast í vatnsfletinum.  Sunnan 42°S lækka Andesfjöllin og tindarnir standa aðskildir vegna jökulrofsins á kvartertímanum.

Enn sunnar er Síleska-Patagónía, sem er ekki nákvæmlega skilgreind, og nær yfir Magellan-svæðið og jafnvel Eldland.  Þar eru nokkur há fjöll, s.s. San Valentín, rúmlega 3600m og Darwin á Eldlandi, u.þ.b. 2400m.  U-dalir og hvassar fjallabrúnir, stöðuvötnin og 18.000 km² jökulbreiður minna á jökulskeiðin.  Suðurjökullinn, milli 48°30’S og 51°30’S, er hinn stærsti á suðuhveli jarðar utan Suðurskautslandsins.


Miðlægðin milli Andesfjalla og strandfjallanna liggur að mestu milli misgengissvæða.  Hún hefur löngum tekið við seti frá Andesfjöllunum, jökulruðningum og áfoki.  Í norðurhluta landsins lítur hún út eins og háslétta í 700-1400 m hæð yfir sjó.  Sölt setlög, sem urðu til á tertíer- og kvartertímanum, fengu saltbirgðir sína frá Tamarugal- og Carmen saltsléttunum, þar sem var fyrrum unnið mikið salt og bæirnir María Elena, Pedro de Valdivia og Baquedano iðuðu af lífi.  Í miðnorðurhlutanum, suður að eyðimörkunum, liggja þverfjallgarðar yfir miðlægðina og mynda frjósama dali.  Aconcagua-árdalurinn, sem er þverdalur nokkru sunnar, er á mörkum miðhluta landsins.

Ársetið í miðhluta landsins er mjög frjósamt og gerir landsmönnum kleift að stunda þar svipaðan landbúnaða og við erum vön í Miðjarðarhafslöndum.  Jarðvegurinn, nægilegt vatn og temprað loftslag gerir Miðdalinn að þéttbýlasta og afurðaríkasta svæði landsins.  Miðsuðurhluti landsins er hentugt svæði til ræktunar korns og beitar fyrir nautgripi, enda er mjólkurframleiðsla þar mikil.  Sunnan Bío-Bío-árinnar taka þéttir skógar við af runnavöxnum jökulöldum og stöðuvötnum og miðlægðin lækkar niður að sjávarmáli við Puerto Montt.  Allrasyðst sjást einungis Andestindar og strandfjöllin, því að miðlægðin liggur þar undir sjávarmáli.

Strandfjöllin.  Nyrzt og um miðbik landsins mynda strandfjöllin hrygg milli miðlægðarinnar og Kyrrahafsstrandarinnar.  Þessi fjallgarður, sem er óvíða hærri en 2000 m, er ávalur eða flatur, enda talsvert eldri en Andesfjöllin.  Í miðnorður- og miðhluta landsins er berggrunnur fjallanna granít eða umbreytt berg, sem þrýstist upp á yfirborðið, þegar fellingamyndun Andesfjallanna var sem mest.  Í miðsuður- og suðurhlutum landsins er byggingarefnið aðallega umbreytt berg og eldfjallaafurðir, sem gefa til kynna mun eldri fellingahreyfingar.  Strandfjöllin voru aldrei þakin ísaldarjöklum og ríkulegur gróður þeirra hvarf fyrir tilstilli manna.  Þar sem mikill landbúnaður var stundaður, er jarðvegseyðing mikil og lítið eftir af lífrænum efnum.  Einu staðirnir, þar sem jarðvegurinn hefur ekki rýrnað, eru sígrænu skógarsvæðin í Nahuelbuta-fjöllum sunnan Concepción og í fjöllunum sunnan Valdivia.

Í vesturhlíðum strandfjallanna er sjávarset frá hærri sjávarstöðu á tertíertíma.  Á kvartertímanum lækkaði sjávarstaðan og meginlandið reis, þannig að upp komu stallar frá tertíertímanum.  Þá tók við sjávarveðrun meðfram ströndinni, þannig að fátt er um góðar, náttúrulegar hafnir.

Vatnasvið.  Flestar ár landsins í Andesfjöllum renna til Kyrrahafs.  Um þær fer vatn úr miðlægðinni og strandfjöllunum og þær eru langflestar tiltölulega stuttar.  Þær renna víða hvítfyssandi niður brattar hliðar og henta mjög vel til raforkuframleiðslu.  Þær eru ekki skipgengar nema að litlum hluta í miðsuðurhluta landsins.  Þar sem hætta er á árstíðabundnum flóðum, sem ollu skaða á landbúnaðarsvæðum, hafa verið byggðar stíflur til að jafna rennslið og framleiðslu raforku.  Ár landsins eru mismunandi eftir loftslagssvæðum.  Á þurrkasvæðunum í Norður-Síle fá þær vatn af sumarregnsvæðum Altoplano.  Vatnsmagn þeirra er svo lítið, að þær hverfa annaðhvort í jörðu eða gufa upp áður en þær ná til sjávar.  Loa, lengsta á landsins (455 km), er hin eina á þessum slóðum, sem nær alla leið til Kyrrahafsins.  Árnar í miðhluta landsins eru mun stöðugri.  Á veturna (maí-ágúst) nærast þær á miklum rigningum, sem valda oft usla á árbökkunum.  Síðla vors (október-nóvember) fá þær leysingavatn ofan úr Andesfjöllum og það er víða nýtt til áveitna.  Í miðsuðurhluta landsins, sunnan Bío-Bío-árinnar, valda miklar rigningar stöðugu vatnsmagni, þótt aðeins dragi úr því yfir sumarið (desember-marz).  Í Patagóníu og á Eldlandi er mikil úrkoma allt árið (regn, snjór), þannig að árnar eru alltaf vatnsmiklar en víðast falla þær beina leið niður brattar fjallahlíðar til sjávar, svo að þær eru til lítils gagns.

Loftslagið.  Síle nær yfir u.þ.b. 38 breiddarbauga og nær því yfir flest loftslagsbeltin nema hitabeltið.  Mestu áhrifavaldar loftslagsins eru Kyrrahafið, kaldi Humbolt- (Perú-) straumurinn, lægðasvæði Suður-Kyrrahafsins og Andesfjöllin.  Í norðanverðu landinu og miðhlutanum ráða Humbolt-straumurinn og suðvesturvindar lægðanna í Suður-Kyrrahafi mestu um loftslagið.  Syðsti hluti landsins er með öllu óháður þessum áhrifavöldum og þar ríkir kalt og rakt loftslag.  Ársmeðalhiti á nokkrum stöðum er sem hér segir:  Arica 18°C, Antofagasta 16°C, Santiago 14°C, Puerto Montt 11°C og Punta Arenas 6°C.  Á veturna, þegar köld pólskilin færast norðar, lækkar hitastigið minna en ella vegna áhrifa hafsins.  Snjór, sem fellur á miðbik landsins, hverfur að skömmum tíma liðnum.  Á sumrin leika svalir vindar frá hafinu um landið og draga úr hitanum.  Hæsti meðalhiti landsins er í eyðimörkunum í norðurhlutanum.

Úrkoman er mjög mismunandi milli hins þurra norðurhluta og blauta suðurhluta.  Norðan 27°S er tæpast nokkur úrkoma.  Í miðnorðurhlutanum rignir nokkuð á veturna (Copiapó >21 mm).  Í Santiago er meðalúrkoman 332 mm og hún eykst eftir því sem sunnar dregur í miðlægðinni og nær 1860 mm í Puerto Montt, þar sem úrkoman er ekki árstíðabundin.  Meðfram ströndinni í mið- og miðsuðurhlutanum er úrkoman meiri en í miðlægðinni.  Í Valparíso er meðalársúrkoman 383 mm, 1326 mm í Concepción og 2300 mm í Valdivia.  Enn sunnar, þar sem vestanvindarnir ná hámarki og pólskilin eru stöðugur þáttur, er úrkoman svo mikil, að hún hefur mælzt meiri en á nokkrum stað í hitabeltinu.  Á San Pedro-skaga er meðalársúrkoman 4080 mm.  Í regnskugga Andesfjallanna sunnar, í Patagóníu, dregur mikið úr úrkomunni, sem fellur aðallega sem snjór á veturna (46 mm).

Flóra í Síle fer eftir loftslaginu og jarðveginum á hverju breiddarbelti og hæðarmunurinn í Andesfjöllum hefur einnig sín áhrif.  Í norðureyðimörkunum vex gróður, sem þarfnast lítils vatns og hefur aðlagast söltum jarðveginum.  Tamarugo-akadían dafnar þar vel.  Nærri ströndinni vaxa nokkrar kaktustegundir og runnagróður, sem nærast á þokunni þar.  Á hásléttunum í norðurhlutanum þrífast harðgerðar tegundir (ilareta; ichu; tola), sem índíánar og lamahjarðir þeirra lifa á.  Í hálfeyðimörkunum í miðnorðurhlutanum er nokkuð um kaktus, harðviðartré (espino, algarrobo) og runnagróður (adesmia).  Á rakari og tempraðri svæðum í miðhlutanum er sérstakt gróðursamfélag (matorral), þar sem vex harðviður, runnar, kaktus og grænt gras.  Þessi þétti gróður er að hverfa vegna aukins þéttbýlis og ofnýtingar til eldiviðar.  Sunnan Bío-Bío-árinnar eru blandaðir laufskógar og sígræn tré.  Margar einstæðar tegundir finnast í þessum röku skógum (rauli-sedrustré, roble-beyki, ulmo = sígrænn runni og lárviður).  Í vesturhlíðum Andesfjalla vex hin stóra Sílefura.  Á Vatnasvæðinu vaxa þéttir regnskógar með fjölda trjátegunda, s.s. suðurheimskautsbeyki, Sílesedrus og risavaxin arerce-tré.  Á úrkomusömum eyjum Patagóníu og Eldlandi kemur stormasamt og kalt veðurfarið í veg fyrir að stór tré dafni.  Þar vaxa einungis dvergtegundir beykis og harðgerðar grasategundir.  Í Austur-Patagóníu vex að mestu gras á köldum steppunum, sem eru notaðar til beitar.

Fána landsins er ekki eins fjölbreytt og annars staðar í álfunni.  Andesfjöllin hafa komið í veg fyrir flæking dýrategunda og norðureyðimörkin hefur haldið dýrategundum í norðri í skefjum.  Mest ber á fjölda tegunda nagdýra og sum þeirra eru fræg fyrir skinning (chincilla, degu og fjalla-viscacha).  Pokadýrið monito de monte lifir í lauf- og regnskógunum í suðurhlutanum.  Vatnsrottan nutria (coypu; coipo) er algeng í ám landsins.  Meðal jórturdýra er einn forfeðra drómedaranna, guanaco, og skyldar tegundir, sem hafa verið gerðar að húsdýrum (lama, alpaca og vicuna).  Vicuna er þekkt fyrir silkimjúka hágæðaull, sem indíánarnir á Altiplano nýttu sér.  Guanaco finnst enn þá um allt landið.  Tvær dádýrategundir lifa í landinu.  Önnur þeirra er huemul, sem er sjaldgæfur íbúi Suður-Andesfjalla og er í skjaldarmerki landsins.  Hin er pudi, sem er minnsta þekkta dádýr heims.  Fátt er um kjötætur.  Púman er þeirra stærst.  Auk hennar finnast guina og colocolo.  Uppi í Andesfjöllum eru líka úlfar og refir.  Fuglategundir eru fjölbreyttari, því að fjöldi tegunda farfugla fer um landið ár hvert.  Í mið- og norðurhluta landsins eru páfagaukar og flamingóar.  Kondórinn lifir enn þá, þótt honum hafi fækkað verulega.  Ránfuglinn carancha er í Patagóníu og er þekktur fyrir að ráðast á lömb.  Mikið er af láðs- og lagardýrum.  Hið athyglisverðasta er e.t.v. darwinfroskurinn.  Landfræðleg einangrun landsins skýrir þá staðreynd, að þar eru engin eitruð skriðdýr eða köngullær.

 TIL BAKA     Ferðaheimur - Garðastræti 36 - 101 Reykjavik - info@nat.is - Heimildir            HEIM