Efnahagur
landsins byggist á fiskveiðum, fiskverkun, landbúnaði, skógarnytjum
og námuvinnslu. Upphaflega
þróaðist efnahagslífið í kringum landbúnað og námugröft og útflutning
afurða eins og tíðkaðist víðast í Rómönsku-Ameríku.
Margar framleiðsluvörur varð að flytja inn og land, auður og
völd voru í höndum fámenns aðals. Margar breytingar hafa orðið í efnahagslífinu og landi
verið skipt en enn þá eimir eftir af gamla skipulaginu og vandræðum
því samfara.
Á
nítjándu öld vænkaðist efnahagur Síle vegna útflutnings landbúnaðarafurða,
saltpéturs og kopars. Eftirspurn eftir saltpétri minnkaði verulega í fyrri
heimsstyrjöldinni og efnahagslægðin varð dýpri vegna
heimskreppunnar, sem kom í kjölfarið.
Þessi þróun varð til þess að stjórn landsins varð sósíalískari
og ríkið tók að sér stjórn efnahagsmálanna í heild.
Gerð var tilraun til að framleiða helztu innflutningsvörurnar
innanlands og Þróunarstofnun (Corporación de Fomento de la Producción)
falin umsjón iðnvæðingar og þróunar.
Hafizt var handa með umbætur í landbúnaði og ríkið hélt
fastar utan um iðnaðinn, einkum á valdatíma Pedro Aquirre Cerda
(1938-41) og Salvador Allende Gossens (1970-73), þegar margir bankar,
koparnámur og fyrirtæki voru þjóðnýtt.
Í fyrstu brá fyrir efnahagsbata, minnkandi verðbólgu og
aukinni vergri þjóðarframleiðslu.
Ríkinu tókst ekki að koma upp eðlilegri skattlagningu í samræmi
við batann. Árið 1973
var farið að halla verulega undan fæti og herinn tók völdin.
Nýja ríkisstjórnin beitti enn íhaldssamari frjálshyggju og vék
af vegi margra aðgerða fyrri ríkisstjórna.
Efnahagsvandinn og verðbólga héldu áfram, stefnan í milliríkjaviðskiptum
var óstöðug, atvinnuleysi var viðvarandi og aðaláherzlan var lögð
á útflutning kopars á óstöðugum heimsmarkaði.
Náttúruauðæfi.
Allt frá upphafi hefur námugröftur
og vinnsla verið undirstaða efnahags Síle, hvati milliríkjaviðskipta
og uppbyggingar iðnaðar innanlands.
Stór hluti verðmæta útflutningsafurða liggur í kopar,
molybdenum, járni, saltpétri og öðrum jarðefnum.
Málmana ber þar hæst og Síle er mesti framleiðandi kopars í
heiminum. Koparnámurnar
eru í norðurhlutanum (Chuquicamata og El Salvador) og suður með
Andesfjöllum í miðnorðurhlutanum (El Teniente, Andina o.fl.).
Einstaklingar grafa einnig eftir kopar í nokkrum mæli í norðurfjöllunum
og í strandfjöllunum í miðju landinu.
Fyrirtæki með mikinn fjárfestingarmátt stunda einnig námugröft
og vinnslu. Fjárfestingar
Bandaríkjamanna hleyptu af stokkunum mikilli starfsemi á þessu sviði
í upphafi 20. aldar. Koparframleiðslan
tók við stöðu saltpétursins í efnahagslífinu eftir fyrri
heimsstyrjöldina. Síðla
á sjöunda áratugnum voru stóru, bandarísku fyrirtækin gerð að
almenningshlutafélögum og síðan þjóðnýtt á áttunda áratugnum
og ríkisstofnun tók við rekstri þeirra.
Óstöðugt heimsmarkaðsverð á kopar og sölusveiflur valda
miklum erfiðleikum í efnahagslífinu.
Járnnám
og vinnsla í El Tofo og El Romeral í miðnorðurhlutanum er mikilvæg
og mangan, silfur, gull og molybdenum (málmur, sem verður til við
koparvinnslu) eru einnig grafin úr jörðu og unnin.
Önnur jarðefni, sem skipta minna máli, eru brennisteinn, gips,
lítíum og kalk. Saltpétur
er unninn í norðureyðimörkunum. Efnahagslegt mikilvægi hans á 19. öld hefur dvínað en
framleiðsla joðs, sem er aukaafurð, er mikilvæg.
Orkumál.
Orkulindir landsins felast í vatnsafli, kolum og lítils háttar
vinnslu olíu og náttúrugass. Stöðugt
rennsli ánna í Andesfjöllum er virkjað á vegum ENDESA
(Landsvirkjun) og virkjanir hafa verið byggðar í strandfjöllunum.
Áður en kerfi vatnsaflsvirkjana var byggt var mestur hluti
rafmagns unninn úr mjúkum kolum frá námum við Arauco-flóa, sunnan
Concepción. Olía og gas
er unnið á Eldlandi og meðfram norðurströnd Magellansunds og flutt
til hreinsunarstöðva í Mið-Síle.
Þessi framleiðsla uppfyllir u.þ.b. helming innanlandsþarfa.
Skóganýting.
Sunnan Bío-Bío-árinnar eru loftslagsskilyrði hagstæð náttúrulegum
skógum. Helztu trjátegundir,
sem eru nýttar til vinnslu, eru coique, eik, rauli (sedrus), ulmo, tepa
(lárviður) og araucaria araucana.
Fura til pappírsvinnslu og viðardeigs er felld í skógum miðhlutans
og á Bío-Bío-svæðinu.
Fiskveiðar.
Eftir að fiskiðnaðurinn hrundi í Perú 1974 varð Síle aðalfiskveiðiþjóð
Suður-Ameríku og í hópi aðalfiskveiðiþjóða heims.
Mikilvægustu fiskitegundirnar fyrir flota landsins eru sardínur,
makríll, kolmúli og ansjóvía. Aðalútflutningsafurðir
sjávarútvegsins eru fiskimjöl og lýsi, sem eru fluttar að mestu til
BNA og Evrópu til framleiðslu dýrafóðurs og iðnaðarolíu. Fiskvinnsluverin, sem eru öll einkarekin, eru aðallega í
borgunum Iquique, Arica og Antofagasta.
Landbúnaður.
Aðstæður til landbúnaðar í Síle eru góðar, gott loftslag
og nægt vatn, en úrelt leiguliðakerfi, óstjórn og kolvitlaust verðlagningarkerfi
gera þessa atvinnugrein hina óarðbærustu í efnahagskerfinu.
Í kringum 17% vinnuafls landsins er bundinn í landbúnaði en
greinin stendur aðeins undir 10% vergrar þjóðarframleiðslu.
Herstjórnin, sem tók völdin 1973, hvatti til aukingar framleiðslu
í landbúnaði til að geta staðið við afborganir erlendra skulda og
við það jókst útflutningur ferskra ávaxta og niðursoðinna og víns.
Í
tempraða beltinu er byggist uppskeran korn (hveiti), vínberjum, kartöflum,
maís, eplum, baunum, hrísgrjónum og grænmeti.
Einnig er ræktað mikið af sykurrófum og sólblómum (matarolía).
Kvikfjárrætkin
hefur verið meðal vanþróuðustu atvinnugreinar landsins vegna mjög
takmarkaðrar vélvæðingar og stöðnunar í ræktun.
Nautgriparæktin er mikilvægust en hænsna-, sauðfjár- og svínarækt
hefur aukizt talsvert.
Iðnaður.
Nálægt 15% vinnuaflsins eru bundin í iðnaði, sem stendur
undir 20% vergrar þjóðarframleiðslu.
Verksmiðjur eru aðallega í stærstu borgunum, Santiago,
Valparaíso og Concepción. Í
léttiðnaði eru aðalframleiðsluvörurnar heimilistæki, efnavörur,
matvæli, vefnaður og fatnaður og byggingarefni.
Stóriðja
er í kringum höfnina San Vicente við Concepción.
Þar eru Huachipato-stálverksmiðjurnar, fiskvinnsluver og olíuhreinsunarstöð
tengd efnaverksmiðju. Önnur
slík stöð er í Concón við ósa Aconcagua-árinnar.
Viðardeigs- og pappírsverksmiðjur eru í nágrenni við Bío-Bío-
og Laja-árnar.
Fjármál
og viðskipti.
Helztu markaðir fyrir útflutningsvörur landsins eru Evrópa,
BNA og Austur-Asía. Mest
er flutt inn frá BNA, Brasilíu, Japan, Argentínu, Þýzkalandi og
Frakklandi. Allar götur síðan
1950 hefur viðskiptajöfnuðurinn verið óhagstæður vegna aukins
kostnaðar erlendis og afborgana af erlendum lánum.
Seðlabanki
landsins (1925) sér um að stefnunni í bankamálum sé fylgt og annast
erlend viðskipti. Árið
1989 varð hann sjálfstæður og að fullu ábyrgur fyrir stefnunni í
fjár- og gengismálum. Ríkisbankinn starfar á sviði almennra viðskipta.
Einka- og alþjóðlegir bankar (evrópskir, bandarískir og asískir)
starfa á frjálsum markaði í landinu.
Á
efnahagssviðinu starfa einka- og ríkisrekin fyrirtæki og stofnanir
saman og einkageirinn tekur æ meiri þátt í fjárfestingum.
Einkafyrirtækin eru í flestum tilfellum hlutafélög (líkt og
í BNA).
Samgöngur.
Lengd landsins og landfræðileg lega koma í veg fyrir
venjulegar tengingar og flæði umferðar.
Flutningar á sjó var eina hraðleiðin, sem var notuð til hins
hins ítrasta á 19. öld, þegar Sílé átti stærsta kaupskipaflota Rómönsku-Ameríku.
Hnignun efnahagslífsins og færsla flutninga á vega- og járnbrautakerfin
á fyrri hluta 20. aldar leiddi til mikillar fækkunar kaupskipa.
Aðalhöfn landsins er Valparaíso.
San Antonio, hafnarborg Santiago, sér um útflutning kopars og
landbúnaðarafurða. Aðrar
mikilvægar hafnarborgir eru Antofagasta og Arica (bólivísk viðskipti),
chanaral, Huasco, Guayacán og Tocopilla (jarðefni).
Hafnarborgin Talcahuano annast viðskipti með iðnaðarvörur frá
Concepción.
Þróun
flutninga á landi hófst með lagningu tveggja járnbrautakerfa um
aldamótin 1900. Norðurleiðin,
milli La Calera (nærri Valparaíso) og Iquique, er lítið notuð nú. Suðurleiðin, milli La Calera og Puerto Montt.
Járnbrautirnar í báðar áttir eru rafvæddar og bjóða því
hagstæðari flutninga en landflutningabílar.
Járnbrautirnar eru ríkisreknar.
Járnbrautir landa á milli liggja um Arica (til La Paz, Bólivíu),
Antofagasta (til Oruro, Bólivíu) og Los Andes (til Mendoza, Argentínu).
Lítil járnbraut þjónar farþegum milli Arica og Tacna í Perú.
Ör
bílavæðing landsmanna hefur aukið farþega- og vöruflutninga um
vegakerfið. Meginstoð
vegakerfisins er Pan-American-hraðbrautin, sem tengir Arica við Quellón
á Chiloé-eyju, u.þ.b. 3500 km sunnar.
Fjöldi borga og landsvæða, innanlands og utan, er tengdur þessari
aðalumferðaræð.
Loftflutningar
milli borga og svæða landsins eru í höndum ríkisflugfélagsins LAN
(Línea Aérea Nacional de Chile) og Ladeco (Línea Aérea del Cobre;
Koparflugfélagsins). LAN
flytur ferðamenn milli Santiago og Páskaeyjar og Papeete á Tahítí.
Öll helztu flugfélög Suður-Ameríku, bandarísk og evrópsk
sjá um millilandaflugið til og frá Arturo Mernina Benítez-flugvelli
við Santiago. Norðaustan
Arica er annar meginflugvöllur landsins, Chacalluta. |