|
 Vín, höfuðborg Austurríkis, er í 170 m hæð. Hún er við
jaðar Vínarskógar í norðausturjaðri Alpanna á bökkum
Dónár, sem er hér allt að 285 m breið.
Vín stendur á krossgötum mikilvægra samgönguleiða í Vínarlægðinni.
Vín er minnsta en þéttbýlasta sambandsríkið og leið hið iðnvæddasta.
Vín er stjórnmálaleg-, viðskiptaleg-,
menningarleg- og
andleg
miðstöð landsins og þar að auki situr þar stjórn landsins,
margar alþjóðlegar stofnanir og katólskur erkibiskup.
Snemma á öldum hafði borgin við hina bláu Dóná áunnið sér
sess sem þungamiðja í viðskiptum milli austurs og vesturs.
Þessa hlutverks gætir nú helzt í miklum ferðamannastraumi og
alls konar alþjóðlegum fundum og ráðstefnum á öllum stigum og sviðum.
Helzta aðdráttarafl Vínar eru borgin sjálf, ýmsar
menningarlegar uppákomur, sýningar o.fl.
Vínarlægðin
var byggð fólki þegar á frumsteinöld.
Indogermanar sóttu þangað úr norðri 3000-2000 f.Kr.
Frumillýrar síðsteinaldar (800 f.Kr.) urðu að víkja fyrir
keltum (400 f.Kr.), sem sóttu fram úr vestri.
Á Leopoldsfjalli var að öllum líkindum keltneskur kastali.
Nálægt 50 e. Kr. var reist víggirt herstöð Rómverja
(Vindobona Vedunia; keltn.: Wildbach) við Dónárlandamærin.
Múrar hennar umgirtu ferhyrninginn milli þverhnípis jarðfallsins
og Salzgries í vestri og norðri, Rot- og Kamergasse í austri og jarðfallsins
og Naglergasse í suðri. Í
þessum herbúðum dó Mark-Aurel keisari árið 180 e.Kr.
Á 2.öld myndasist hér rómversk borg við rætur Belvedere.
Samkvæmt ráðum Severínusar ráku þeir Rómverjar, sem enn
þá voru þar árið 487, germanina, sem komu að norðan, af Dónársvæðinu.
Árið
792 stofnaði Karl mikli Péturskirkjuna að loknum herferðum sínum á
hendur avörum. Árið 881
varð fyrsti árekstur bæjara og Ungverja, sem sóttu fram úr austri
við Wenia. Staðanöfn,
sem enda á -ing (Grinzing, Ottakring, Haching o.fl.) gefa til kynna, að
bæjarar hafi sezt þar að á 9. öld.
Vín sjálf var þá aðeins þorp á fyrrum rómversku svæði.
Allt frá upphafi krossferðanna árið 1096, jókst mikilvægi
og umsvíf Vínar, sem var síðust vestrænna borga á leið
krossfaranna til landsís helga. Vín
varð að miðstöð viðskipta við Austurlönd og var viðurkennd sem
borg þegar árið 1137. Heinrich
II, Jasomirgotthertogi, flutti hirð sína til borgarinnar árið 1156
frá Leopoldsberg og gerði hana að miðstöð yfirráðasvæða
Babenbergera í Ostmark. Schottenklaustrið
var stofnað árið 1158 utan borgarmúranna til að hýsa pílagríma. Leopold V stofnaði myntsláttu í Vín árið 1190.
Walter von der Vogelweide bjó við hirðina 1194-98 og aftur
fyrir 1217. Vín dafnaði
af vínrækt og verzlun við Feneyjar og lönd í austri með samgöngum
á Dóná (frá 1200). Á
þessum tíma hafði borgin náð þeirri stærð, sem náði yfir innri
borgina til 1859. Árið
1237 veitti Friðrik II keisari borginni sjálfstæði, er hann varðist
við síðasta Babenbergerann. Þegar
hertoginn snéri aftur til Vínar árið 1239, fékkst ekki staðfesting
hans á þessu. Ottokar II
Bæheimskonungur var við völd í Vín 1251-1276 og efldi hann borgina
mjög.
Húmanisminn
og endurreisnarskeiðið voru uppgangstímar fyrir andlegt líf
borgarinnar og listir. Ferdinand I bældi niður frelsishreyfingu árið
1522 með því að taka af lífi borgarstjóra Sieben-bürgen og afnam
sjálfstjórn borgarinnar 1529.
Vínarbúar
vörðust árásum og umsátrum Tyrkja frá 22. september til 15.
oktober árið 1529 undir stjórn Niklas Salm greifa.
Árið 1551 komu fyrstu jesúítarnir til borgarinnar.
Frá 1559 var Vín aðsetur ríkisstjórnarinnar og frá 1612
fast aðsetur keisarahirðarinnar.
Í byrjun 17. aldar voru 25.000 íbúar í Vín.
Melchior
Khlesl, biskup frá 1598, barðist helzt gegn siðbótinni, sem
Ferdinand II bældi
endanlega niður af í 30 ára stríðinu.
Þá munaði minnstu, að Vín félli fyrir Bæheimi, Ungverjum
og Svíum í 5 skipti.
Frumbarokbyggingar
einkenna tímaskeið gagnsiðbótarinnar og rómverskra áhrifa hennar gætti
mjög. Á áratugnum
1620-30 voru stofnuð 8 klaustur í Vín.
Árið 1679 geisaði svartidauði og lagði 12.000 manns að
velli (sbr. þjóðlagið: "Ach, du lieber Augustin").
Tyrkir
sátu enn á ný um Vín frá 14. júlí til 12. september 1683.
Þeir höfðu 200.000 manna lið undir stjórn Kara Mustafa stórvesírs.
Ernst Rüdiger greifi var til varnar í borginni með 11.000
hermenn og 5.000 sjálfboðaliða.
75.000 manna hjálparlið úr keisarahernum, frá Saxlandi,
Franken, Bæjaralandi, Schwaben og Póllandi undir stjórn Karls hertoga
af Lótringen (að nafninu til undir stjórn Johann Sobieski, Póllandskonungs)
frelsaði borgina frá Kahlenberg.
Eftir
að Tyrkjaógnuninni hafði verið bægt frá þróaðist Vín í glæsilega
barokborg í samræmi við stöðu sína sem höfuðborg ríkisins.
Um 1700 voru íbúar nálægt 100.000.
Árið1686 voru fyrstu "Feuerknechte" ráðnir til
starfa og 1688 voru u.þ.b. 2000 ljósker á götum borgarinnar.
Í úthverfunum, þar sem margir aðalsmenn höfðu reist sér
hallir, var reistur varnarmúr gegn uppreisnargjörnum Ungverjum að
undirlagi Eugen prins. Múrinn
var einnig tollmúr til 1893.
Árið
1703 kom þing fyrst saman. Listir
og vísindi efldust mjög. Árið
1722 varð biskupsdæmið sett undir erkibiskup í Vín.
María
Theresía (1740-1780) og Josef II (1780-1790) gerðu umbætur á stjórnskipan
og ríkisumsvifum, sem komu borginni vel, þótt hún tapaði því, sem
eftir var af sjálfsforræði sínu 1783.
Hið
ástríðufulla dálæti, sem Vínarbúar höfðu á tón- og leiklist,
tengdi Gluck, Haydn, Mozart og Beetoven föstum böndum við borgina.
Í
valdatíð Franz I lauk höfuðborgarhlutverki Vínar í "Hinu
heilaga rómverska ríki hinnar þýzku þjóðar".
Um 1800 voru íbúarnir orðnir 230.000.
Árin 1805 og 1809 var borgin umsetin Frökkum (Napoleon) um
skamma hríð. Metternich
fursti gerði borgina að þungamiðju evrópskra mála á Vinarfundinum
181471815 og næstu áratugi með viðbrögðum gegn hreyfingum í frjálsræðisátt
svo og þjóðernislegum hreyfingum.
Hljóm- og myndlist áttu blómaskeið (Biedermeier).
Árið 1831 var Dónárgufuskipafélagið stofnað og 1837 komust
fyrstu járnbrautarsamgöngur á (Die Nordbahn).
Veldi
Metternichs leið undir lok í hinni blóðugu marzbyltingu 1848.
Á ríkisárum Franz Josef (1848-1916) fékk Vín sjálfstæði
og tækniþróun varð mjög ör. Árið
1850 voru úthverfi Vínar, allt að hringmúrnum, innlimuð.
Núverandi
svipur borgarinnar skapaðist að mestu leyti á blómaskeiði bygginga
á árunum 1858-68. Árið
1865 var fyrsti skeðvöllurinn opnaður og árið 1873 var fyrsta
kaldavatnsleiðslan frá fjallalindunum tekin í notkun.
Íbúafjöldinn var 431.000 árið 1851 og eftir innlimun svæða
11-19 alls 1.365.000. Árið
1910 var íbúafjöldinn orðinn 2.032.000.
Að
lokinni fyrri heimsstyrjöldinni átti Vín, sem var áður höfuðborg
ríkis með 50 milljónir íbúaf af 12 þjóðernum, erfitt með að viðhalda
menningarlegri stöðu sinni. Vín
varð sambandsríki árið 1920.
Afleiðingar
uppgangs nazista og síðari heimsstyrjaldarinnar urðu borginni einnig
erfiðar í skauti, en lífsseiglan og undirritun ríkissamningsins við
bandamenn urðu til þess, að allir erfiðleikar voru yfirunnir.
Í
Vín eru nú ýmsar alþjóðlegar stofnanir, s.s. kjarnorkumálastofnunin
(IAEA), iðnþróunarstofnun S.þ. (UNIDO), samtök olíuútflutningsríkja
(OPEC) og alþjóðahljómlistarmiðstöð S.þ. (IMZ).
Íbúar
Vínar eru að mestu af bæversku bergi brotnir og hafa lítt blandast
öðrum. Borgin
laðaði að sér
afburðafólk á ýmsum sviðum frá Alpalöndunum og Súdetahéruðunum.
Frankneskra og svabískra áhrifa gætti snemma. Slavar, Niðurlendingar og Ítalar, sem fylgdu hirðum
Babenbergera og þó einkum Habsborgara, sömdu sig að þýzka
menningarstílnum og frjóvguðu hann.
Á þessum grunni þróaðist smekkur Vínarbúa fyrir formi og
fegurð, eðlilegt viðmót, forvitni og glaðvær lífsstíll, sem gat
einnig tekizt á við mótlæti. Í
lifsgleði Vínarbúa er að finna jafnvægi milli hins andlega og
veraldlega. Fyndni Vínarbúa
er hvöss, en ekki banvæn. Hin
nánu tengsl borgarinnar við náttúruna og atvinnulíf koma fram í
fari íbúanna og líka í listinni.
Eitt einkenni Vínarbúa er að hafa allt á hornum sér og nöldra
mikið ("Das Raunzen" = nörgeln). |
