Landið er u.þ.b. 8 milljónir km² á milli Suður-Kyrrahafs
og Indlandshafs (10°-44°S). Frá
Cape Yorkskaga suður til Tasmaníu eru 3940 km og frá 112°-154°A
4350 km. Milli Ástralíu
og Indónesíu eru Tímor- og Arafurahaf, Torressund skilur hana frá
Papúa Nýju-Gíneu, Kóralrifið mikla (The Great Barrier Reef) skilur
hana frá Kóralhafseyjum, Tasmaníuhaf skilur hana frá Nýja-Sjálandi
og Indlandshaf frá Suður-Heimskautinu
Landið er mjög einangrað og tiltölulega langt frá öðrum
eyjum og álfum, sem kemur áþreifanlega fram í flóru og fánu þess.
Það er mjög þurrlent, þannig að stórir hlutar þess eru hálfeyðimerkur.
Samt sem áður sýna landslagslínur þess, að vatn, sól og þurrviðri
hafa skapað þær í tímans rás.
Landið.
Ástralía er flatlendasta og þurrasta álfa heims að Suðurskautinu
undanskildu. Úr lofti er
erfitt að gera sér grein fyrir því að þessar óendanlegu sléttur,
sem eru bæði dökkbrúnar og ljósleitar, séu ekki ein stór eyðimörk.
Það er hægt að fljúga 3200 km leið milli Sydney og Darwin
og 3400 km milli Sydney og Perth án þess að sjá eina einustu borg og
aðeins örfá merki um mannlega búsetu.
Stór hluti miðlægðarinnar og vestursléttunnar er að vísu
eyðimörk, en útlitið getur verið villandi.
Rauður og dökkur jarðvegurinn á sléttum Queensland og Nýja
Suður-Wales hefur löngum staðið undir mestu ullarframleiðslu og iðnaði
heims og þurrlendustu og erfiðustu svæði landsins búa mörg yfir
miklum auðæfum í jörðu. Víðast
er strandlengjan landslags- og loftsagslega frábrugðin framangreindum
svæðum, einkum austurströndin, þar sem landnám Evrópumanna hófst
og meirihluti íbúanna býr nú. Þar
er nóg vatn og landslagið hæðótt og jarðvegur frjósamur.
Uppi frá ströndinni eru mörg hálendissvæði,
sem eru þekkt undir nafninu „Great Dividing Range” frá York-höfða
í Norður-Queensland til suðurstrandar Tasmaníu.
Tilsýndar frá ströndinni virðist þessi fjallgarður, sem er
óvíða hærri en 1600 m og í 37-330 km fjarlægð, oft hærri og
tilkomumeiri en hann er í raun og veru.
Þegar nær honum dregur, líkist hann meira hæðarbrúnum
risavaxinnar hásléttu með ávölum hæðum og hallalitlum hlíðum niður
á vesturslétturnar. Svona
landslag er eiginlega allt í kringum álfuna nema á suðurströndinni,
þar sem Nullarbor-sléttan teygist alla leið til sjávar. Úrkoman minnkar alls staðar verulega því fjær sem dregur
ströndinni.Í hugum Ástrala er allt land handan þessara fjalla hálendi
eða innland (Outback) og það er enn þá jafndularfullt og það var
í árdaga landkönnunar. Það
er mjög stjálbýlt og verður e.t.v. alltaf.
Á þessu stóra
meginlandi eru ótrúlega fjölbreytt landslagsform, andstæður og
loftslag. Fátt er líkt með
„Great Dividing Range”, sem er þéttvaxinn skógi og auðnum sólþurrkaðra
sléttnanna á hálendinu. Munurinn
milli rauðra klettabelta og stórkostlegra hæða Mið-Ástralíu
og regnskóganna og sykurekranna í Norður-Queensland er mikill.
Margir ferðamenn, einkum frá norðurálfu, fyllast yfirþyrmandi
tilfinningu vegna ótrúlegrar víðáttu öræfanna.
Ástralar sjálfir líta á þau sem bakgarðinn heima hjá sér.
Landslag og
vatnasvæði.
Ástralía
er land hinna miklu víðerna. Aðeins
6% meginlandsins eru ofan 600 m.y.s.
Hæsti tindur þess er Kosciusko-fjall (2228m).
Ástæða þessa er sú, að Ástralía er á jaðri svæðis,
sem flekahreyfingar breyttu tiltölulega nýlega á jarðsögulegum
tíma og hefur síðan orðið fyrir veðrun og jarðvegseyðingu.
Munstur misgengja og fellinga hafa mótað landslagið.
Ástralía er þurrt meginland, rúmlega þriðjungur þess er
eyðimörk, annar þriðjungur er steppur eða hálfeyðimerkur og
norður-, austur-, suðaustur- og suðvesturhlutarnir eru nægilega
úrkomusamir til að viðhalda gróðurþekju, sem verndar yfirborð
landsins.
Einu árnar, sem streyma stöðugt, eru í í Austur- og
Suðvestur-Ástralíu og á Tasmaníu.
Helzta undantekningin er Murray-áin, sem á upptök sín á
Kosciusko-fjallssvæðinu á austurhálendinu og fær til sín nægilegt
leysingarvatn til að streyma um eyðimerkur og hálfeyðimerkur alla
leið til sjávar í Suðurhaf suðaustan Adelaide.
Þar koma saman suðurhlutar Atlantshafs, Kyrrahafs og
Indlandshafs og umlykja Suðurskautið.
Allar aðrar ár landsins eru árstíðabundnar eða hafa
óstöðugt rennsli en árnar á þurrum hásléttunum eru
óútreiknanlegar. Fjöldi svæða er án nokkurs sýnilegs vatns
á yfirborðinu en talsvert vatn streymir þar neðanjarðar, s.s. undir
Nullarbor-sléttuni, þar sem kalksteinslögin eru sundurgrafin af
vatnsrásum. Landakort af
Ástralíu gefur víða ranga mynd af umhverfinu, því að fjöldi stöðuvatna
inni landi eru orðin sölt og þornar upp árum saman.
Áhrif búsetu.
Hvorki frumbyggjarnir né Evrópumenn hafa verið lengi á
meginlandinu en þeir hafa haft víðtæk og oftast skaðleg áhrif á
landslagið. Evrópumenn
hafa verið stórvirkari, þótt þeir hafi ekki valdið miklum skaða
fyrst í stað. Síðari þróun
olli síaukinni jarðvegseyðingu.
Upprunalegum gróðri var rutt úr vegi til landbúnaðar, stór
svæði voru ofbeitt, erlendar plöntu- og dýrategundir voru fluttar
inn, vegir voru lagðir og grjót var fjarlægt úr jarðvegi.
Allt þetta gerði yfirborð landsins viðkvæmara fyrir jarðvegseyðingu.
Mannfólkið kom af stað eigin hringrás jarðvegseyðingar, líkt
og geisaði á stórum svæðum í Vestur-Evrópu á 18. öld og hluta BNA á 19.
öld.
|