Flestir
Alsíringar búa í norðurhluta landsins, í Tell, sem er ríkari
og vatnsmeiri hluti þess. Hinn hluti landsins, Sahara,
er óbyggð eyðimörk séu nokkrar vinjar undanskildar. Á
Saharasvæðinu er mikið af auðæfum í jörðu, einkum olía og
gas. Hvor landshluti fyrir sig er afleiðing mismunandi
jarðfræðilegrar þróunar. Meginlínur landsins mynduðust
vegna árekstrar jarðskorpufleka Afríku og Evrasíu. Við
áreksturinn mynduðust umturnaðir fjallshryggir
norðurhlutans. Þar er fyrst að nefna Atlasfjöllin, sem
er tveir samhliða fjallshryggir frá austri til vesturs og á
milli þeirra er háslétta. Frá
norðri til suðurs skiptist landið í fimm svæði með austur-vestur stefnu.
Hið nyrzta er fellingafjöll strandlengjunnar við
Miðjarðarhafið. Næst
kemur sléttan sunnan þessara fjalla. Þriðja svæðið er
Tell-Atlasfjöllin. Hið fjórða er Háslétturnar og hið fimmta er
Sahara-Atlasfjöllin.
Strandfjallgarðarnir eru ögrum skornir og víða eru sléttur á milli
þeirra, s.s. Oran og Annaba, sem teygjast inn í landið. Tell-Atlasfjöllin
eru líka aðskilin sléttum. Vesturhluti þeirra myndar tvo aðgreinda
fjallgarða með sléttum eins og Maghnia-sléttunni á milli (aðskilur
Tlemcen-fjöll í suðri frá Trarafjöllum í norðvestri). Svipaða sögu er
að segja af sléttunum Sidi Bel Abbes og Mascara, sem eru milli
hæðahryggjanna í norðri og suðri. Dahrafjöllin mynda langan fjallgarð
frá ósum árinnar Chelif í vestri og Chenouafjalli í austri. Milli þess
og Ouarsenis-fjalla í suðri eru sléttur Chelifdalsins.
Landslagið veldur
ekki erfiðleikum í samgöngum í Vestur-Tell en í Mið-Tell er aðra sögu að
segja, því þar tengjast Blida Atlasfjöllin Titterifjöllum og
fjallabálkur Stóru-Kabylie tengist Biban- og Hodnafjöllum og gera
samgöngur milli norðurs og suðurs erfiðar. Wadi Soummam-dalurinn er
eina samgönguleiðin til hafnarborgarinnar Bejaïa.
Austar, milli
Bejaïa og Annaba, er hver fjallgarðurinn á fætur öðrum, sem skilja
sléttur Constantine frá sjó. Hodna-, Aurès- og Nemenchafjöll drottna
yfir landslaginu sunnan sléttnanna. Þær hafa löngum verið nýttar til
kornræktar og hafa sín eigin sérkenni, ólík hásléttum Algero-Orania, sem
teygjast til vesturs frá Hodnafjöllum inn í Marokkó. Hin síðarnefnda er
þakin söltum, uppþornuðum vatnsbotnum og mun óhagstæðari til ræktunar
vegna lítillar úrkomu.
Sunnan
Algero-Orania hásléttnanna og Constantine sléttnanna er annar
fjallabálkur, Sahara-Atlas, sem er keðja fjölda fjallgarða með
suðvestur-norðausturstefnu. Sahara-Atlasfjöllin lækka frá vestri, þar
sem Aïssafjall rís hæst (2235m) í Ksourfjöllum, til lægri tinda Amour-
og Qulad Naïl-fjalla í austri. Í Aurêsfjöllum eru hærri tindar, s.s.
Chelia (2311m), sem er hæsti tindur Norður-Alsír.
Alsírísku-Sahara
má skipta í grófum dráttum í tvær stórar lægðir í mismunandi hæð yfir
sjó. Á milli þeirra er þröskuldur með norður-suður stefnu, M’zab.
Hvort svæði fyrir sig er þakið þykkum sandöldum, erg. Austur-Erg, sem
er í 310-610 m hæð yfir sjó, og Vestur-Erg hallar til norðurs frá rótum
Ahaggarfjalla niður fyrir sjávarmál á nokkrum stöðum sunnan Aurêsfjalla.
Ahaggarfjöll í Suður-Sahara rísa hæst í Tahat-tindi (2902m).
Jarðskjálftavirkni í einhverjum mæli verður aðallega vart í fjallgörðum
Norðru-Tell á flekamótunum. Öflugir jarðskjálftar hafa tvisvar lagt
borgina Chlef (El-Asnam) í rústir, 1965 og 1980. Árið 1989 olli
jarðskjálfti miklu tjóni á svæðinu milli Chenouafjalla og Algeirsborgar.
Vatnakerfi.
Flestar ár Tell-Atlasfjalla eru stuttar og mjög misvatnsmiklar. Stærsta
áin er Chelif, sem á upptök á Hásléttunni. Hún rennur í gegnum Tell-Atlasfjöllin
og um dal með austur-vestur stefnu til sjávar austan Mostaganem. Áin er
nýtt svo mikið til áveitna og drykkjarvatns, að hún þornar upp á neðri
svæðum á sumrin. Sunnan Tell-Atlasfjalla eru aðeins árstíðabundnar ár (wadi)
og mikið afrennslisvatn endar í saltlægðunum. Nokkrir farvegir á
Saharasvæðinu, einkum þeir, sem koma niður af Ahaggar hálendinu,
mynduðust á votviðristímum ísaldar fyrir 1.600.000-10.000 árum. Nokkrar
ár (wadi), sem falla til suðurs, bæta við grunnvatnið undir Sahara, sem
kemur upp á yfirborðið, þar sem eru vinjar.
Jarðvegur
landsins er mjög mismunandi vegna landslags og jarðfræði. Vegna þess,
hve miklum, upprunalegum gróðri hefur verið rutt brott og
jarðvegseyðingar, er frjósöm svæði með brúnni mold aðeins að finna á
heiðum, þar sem sígrænar eikur vaxa enn þá. Hinn rauði jarðvegur
landanna við Miðjarðarhafið er í norðurlághlíðum Tell en sunnar, á
þurrari svæðum, er jarðvegur, sem hefur ekki efnaveðrast eða safnað
lífrænum efnum. Á eyðimerkursvæðum er jarðvegsmyndun útilokuð vegna
stöðugrar vindveðrunar. Samkvæmt metnaðarfullri áætlun frá áttunda
áratugi 20. aldar átti að mynda grænt sandvarnarbelti meðfram Sahara.
Unnið hefur verið að gróðursetningu á tæplega 1700 km löngu og 19 km
breiðu belti alla tíð síðan.
Loftslag. Loftslagið hefur meiri áhrif en
landslagið í landinu. Úrkomumagnið og dreifing þess milli árstíða auk
styrkleika „sirocco”, hins þurra, árstíðabundna vinds frá Sahara, ráða
að mestu hvernig til tekst með uppskeru og önnur mannanna verk víða um
land.
Með ströndum fram
ríkir dæmigert Miðjarðarhafsloftslag með heitum og þurrum sumrum og
mildum og votum vetrum. Í Algeirsborg er síðdegishitinn í júlí 28°C en
næturhitinn 21°C en í janúar er sambærileg hitastig 15°C og 9°C. Milli
október og marz falla 80% úrkomunnar (760mm) og júlí og ágúst er
yfirleitt úrkomulausir. Árlegt úrkomumagn eykst meðfram ströndinni frá
vestri til austurs en minnkar snarlega, er innar dregur í landið. Mesta
úrkoman er í fjallendinu austast á ströndinni. Á svæði, 80 km vestan
Algeirsborgar að landamærum Túnis, er meðalúrkoman í kringum 770 mm á
ári og sums staðar (Stóra-Kabylie-, Litla-Kabylie- og Edough-svæðin) nær
hún rúmlega 1000 mm. Vestan þessara svæða fá hlutar Chelif-sléttunar,
strandsléttunnar og svæðanna sunnan hennar aðeins 570 mm á ári. Handan
Atlasfjalla í suðri dregur mjög úr úrkomunni nema í Aurêsfjöllum og
hluta Amourfjalla, þar sem hún nemur u.þ.b. 350 mm.
Fjallgarðarnir
meðfram ströndinni hindra að loftslag Miðjarðarhafsins teygist sunnar.
Sléttur og hæðir beint sunnan strandfjallanna fá nægilega úrkomu en þar
er mun þurrviðrasamara og meiri hitasveiflur. Hásléttan einkennist af
miklum hita á daginn, heitum sumrum og köldum vetrum og ónógri úrkomu.
Algengur síðdegishiti á sumrin er 38°C og 10°C á nóttunni. Á veturna
eru sambærileg hitastig 16°C og -2°C. Meðalársúrkoman er á milli 100 og
400 mm.
Við suðurmörk
Sahara-Atlasfjalla byrjar hin raunverulega eyðimörk. Þar eru skýr mörk
innan við 100 mm úrkomu á ári. Landslag og gróðurfar er mjög frábrugðið
norðurhlutanum. Búseta og athafnalíf eru takmörkuð við örfáa staði.
Daglegt og árlegt hitafar er mun sveiflukenndara en á Hásléttunni og
úrkoman mun óreglulegri en í norðurhlutanum. Stundum líða þrjú ár án
úrkomu á Tademaït-svæðinu og fimm ár á Ahaggar-sléttunni. |