|
Pashtunistandeilan. Ríkisstjórnin fylgdist glöggt með þróun mála, þegar
Indlandi og Pakistan var skipt í tvö sjálfstæð ríki 1947.
Mestum áhyggjum olli innlimun landamærahéraðs í norðaustri,
þar sem bjuggu nær eingöngu pashtunar, í Pakistan.
Pakistanar hunzuðu kröfur Afghana um úrskurð alþjóðasamfélagsins
um sjálfræði íbúa þessa svæðis.
Afghanar greiddu atkvæði gegn aðild Pakistana að Sameinuðu
þjóðunum í hefndarskyni. Næstu
árin var samband landanna stirt og stöðugar erjur milli Pakistana og
pashtuna blossuðu upp. Þessi
átök mögnuðust eftir 1949, þegar pashtunar ákváðu að stofna sjálfstætt
ríki, Pashtunistan eða Pathanistan, með stuðningi Afghana.
Afghanistan
lýsti megnri óánægju, þegar BNA og Pakistan gerðu með sér hernaðarsamning
1954. Næsta ár lýsti Sovétleiðtoginn
Nikolay A. Bulganin yfir stuðningi við stofnun sjálfstæðs
Pashtunistans, þegar hann var í heimsókn í Afghanistan.
Þetta leiddi til sameiginlegrar yfirlýsingar ríkjanna með áherzlu
á friðsamlega sambúð, alþjóðlega afvopnun og aðild Kína að
Sameinuðu þjóðunum. Samtímis
lánuðu Sovétmenn Afghönum stórfé til tækniþróunar.
Samband
Afghana og Pakistana batnaði um stundar sakir seint á sjötta áratugnum
en deilan um Pashtunistan blossaði upp á ný 1961.
Ekki náðist samkomulag milli ríkjanna fyrr en 1967.
Árið
1963 vék Zahir konungur magi sínum og frænda úr embætti forsætisráðherra
og tók sjálfur við öllum stjórnartaumum.
Næsta ár kynnti hann nýja stjórnarskrá, sem gerði ráð
fyrir frjálslegri stjórn landsins.
Fyrstu þingkosningarnar í samræmi við stjórnarskrána voru
haldnar í september 1965.
Landið
lenti í gífurlegum efnahagsþrengingum seint á sjötta áratugnum.
Ástandið versnaði vegna þriggja ára þurrkatímabils, sem
olli hungurdauða 80.000 manns. Árið
1973 voru Sovétríkin, BNA og Kína í fararbroddi hjálparstarfs í
landinu.
Lýðveldið
og aukin áhrif Sovétríkjanna. Árið
1968 bar Zahir víurnar aftur í Daud frænda og talið var, að þeir væru
sáttir á ný. Svo var
þó ekki, því að Daud sölsaði undir sig völdin í júlí 1973,
hrakti konung frá völdum og lýsti yfir stofnun lýðveldis.
Ný stjórnarskrá var samþykkt snemma árs 1977 og Daud var
kosinn í valdamikla stöðu forseta landsins.
Hann skipaði borgaralegt þing og hélt uppi stefnunni um óháð
Afghanistan. Daud var
myrtur í blóðurgri byltingu í apríl 1978.
Nýju valdhafarnir komu á fót byltingarstjórn, sem Noor
Muhammad Taraki stýrði í fyrstu og síðar Hafizullah Amin, sem afnam
stjórnarskrána og lagði fram áætlun um „tæknilegan sósíalisma”.
Þessi þróun hleypti illu blóði í sanntrúaða múslima,
einkum meðal fjallabúa, og vopnaðrar andstöðu.
Taraki
og Amin voru ekki í stakk búnir til að bæla þessi öfl og snéru sér
til Rússa um hjálp. Andstaðan jókst þrátt fyrir sovézka íhlutun 1979.
Í desember var Amin velt úr sessi og drepinn í byltingu, sem
Sovétmenn studdu og her þeirra lagði landið undir sig.
Sovétmenn settu fyrrum forsætisráðherra,
Babrak Karmal, sem hafði verið gerður útlægur 1978,
á forsetastól. Hann
reyndi án árangurs að friðmælast við uppreisnarmenn og rúmlega 3
milljónir manna flúðu til Pakistan.
Um miðjan níunda áratuginn þurfti stjórnarherinn og u.þ.b.
118.000 manna sovézkan her til að halda yfirráðum í borgum landsins
og tryggja samgönguleiðir en ekki tókst að brjóta skæruliða ættkvíslanna
í norðurfjöllunum á bak aftur. Þessi átök komu inn á borð alþjóðasamfélagsins, þegar
BNA og múslimaþjóðir fóru að styrkja uppreisnarmenn með vopnum og
þjálfun. Sovétmenn voru
komnir í klípu kosnaðarsamra og vonlausra aðgerða í landinu.
Í marz 1986 tók Muhammad Najibullah, fyrrum ríkislögreglustjóri
við völdum, líklega fyrir tilstuðlan Sovétmanna.
Borgarastyrjöld. Sovétríkin kölluðu herlið sitt heim á tímabilinu maí
1988 og febrúar 1989 en borgarastyrjöldin hélt áfram.
Najibullah var settur af í apríl 1992 og uppreisnarmenn náðu
Kabul á sitt vald. Hinir
sundurleitu hópar uppreisnarmanna komust að samkomulagi um bráðabirgðastjórn
með Burhanuddin Babbani sem forseta.
Sérstakt þing landsins samþykkti völd forsetans til tveggja
ára í desember 1992, þótt flokkar uppreisnarmanna berðust enn þá
innbyrðis.
Hinn
17. júní 1993 varð Hulbuddin Hekmaryar, leiðtogi sanntrúaðra shíta
(Hezb-i-Islami), forsætisráðherra.
Hinn 27. september samþykktu leiðtogar uppreisnarmanna stjórnarskrá
til bráðabirgða sem undirbúning að frjálsum kosningum 1994.
Þetta heppnaðist ekki, því að fylgjendur forsetans annars
vegar og forsætisráðherrans hins vegar gripu til vopna 1. janúar
1994 og bárust á banaspjótum. Fyrrum bandamaður Hekmatyars, kommúnistahershöfðinginn
Abdul Rashid Dostam, studdi hann. Í
júnílok 1994 var barizt vítt og breitt um landið og Kabul var að
mestu í rústum eftir árásir stórskotaliðs og eldflauga.
Grunur beindist að nokkrum löndum múslima um stuðning við
mismunandi fylkingar í Afghanistan til að viðhalda ófriðarbálinu
af hernaðarlegum eða hugmyndafræðilegum ástæðum.
Friðartilraunir Sameinuðu þjóðanna og sambands arabaþjóða
dugðu ekki og bardagar héldu áfram til 1995, þegar islömskum stúdentum,
sem kölluðu sig talibana, tókst að leggja undir sig höfuðstöðvar
Hekmatyars skammt frá Kabul.
Talibönum
tókst að ná stjórn á tíu héruðum í febrúar en herinn rak þá
á brott frá Kabul í marz. Í
nóvember bauðst Rabbani til að segja af sér í skipum fyrir vopnahlé
við talibana, sem réðust aftur á
borgina í desember. Friðarumræður
fóru fram milli stjórnarinnar og talibana í janúar og febrúar 1996
án árangurs. Nekmatyar og Rabbani undirrituðu hernaðarsaming í marz um
samstöðu gegn talibönum. Í
maí undirrituðu þeir samning og áheit um að stofna islamskt ríki.
Rabbani forseti skipaði Hekmatyar aftur forsætisráðherra í júní
og þingmenn voru valdir í júlí.
Talibanar gáfust ekki upp og náðu borginni undir sig í
september. Þeir komu á fót
bráðabirgðastjórn og innleiddu bókstafstrúarstefnu.
Flestum
er kunnugt um þróun mála í landinu síðan, m.a. hvernig konur voru
sviptar frelsi og hryðjuverkamönnum var veitt hæli í landinu. Eftir hryðjuverkaárásirnar á tvíburaturnana í New York
og Pentagon í Washington beindist grunurinn strax að Osama bin Ladin,
sádíarabískum milljónamæringi og ofsatrúarmanni, sem hafði átt hæli
í Afghanistan um nokkurt skeið eftir að honum var úthýst frá Súdan.
Alþjóðasamfélagið fordæmdi þessi hryðjuverk og morð rúmlega
6000 manna og kvenna og ákveðið var að grípa til refsiaðgerða
gegn hryðjuverkamönnum og stjórn talibana, sem hýstu þá og studdu.
Loftárásir á Afghanistan hófust rúmlega þremur vikum eftir
ódæðin í BNA til stuðnings sérsveitum, sem ætlað er að kemba
landið og finna óþokkana, sem voru ábyrgir.
Fyrrum
konungur landsins, Zahir Shah, ásamt forsetanum, Hamid Karzai, tóku við
drögum að stjórnarskrá, sem á að endast landsmönnum næstu 1-2 aldirnar,
hinn 3. nóvember 2003. Hún kveður á um forforsetalýðveldi á
íslömskum grunni. Umræður um drögin fóru fram í þjóðarráðinu, Loya
Jirga, Eftir að hún tók gildi fóru fram fyrstu lýðræðislegu kosningar í
landinu. |
