Nútímaumbætur.  Á 19. öldinni olli stöðug hætta á innrásum vaxandi þjóðerniskennd.  Hinar mismunandi þjóðir Ottómanaríkisins óskuðu eftir og fengu sjálfstæði.  Grikkir riðu á vaðið árið 1829.  Í kjölfarið gerðu serbar, Búlgarar og albanar auk armena í Austur-Anatólíu uppreisnir.  Tilvera Ottómanaríkisins byggðist fyrst og fremst á ósamkomulagi Evrópuríkjanna um skiptingu væntanlegra landvinninga fremur en eigin styrk.  Þegar þetta tímabil ber á góma, er oft talað um “austrænu spurninguna”.

Tanzimat = endurskipulag.
Ráðamenn í Ottómanaríkinu brugðust við þessum vandal með samræmdu umbótaátaki.  Gömlum siðum var kastað fyrir róða og nýir, vestrænir siðir voru innleiddir (1839-76).  Þessar breytingar hófust í stjórnartíð Mahmuds II.  Þær leiddu til embættismannaveldis (1876-1909) Abdulhamids II og náðu inn í alla króka og kima ríkisins, þannig að völd trúfélaganna (millets) og iðngildanna varð að engu.

Nútíma stórn og her voru skipulögð á vestræna vísu með miklu skriffinnskuveldi.  Borgaraleg menntun og dómstólar tóku við.  Víðfeðmar áætlanir um opinberar stofnanir nútímagervðu stoðir ríkisins, nýjar borgir risu, nýir vegir voru lagðir auk járnbrauta og símalína.  Nýjar aðferðir í landbúnaði voru innleiddar.  Mikil áherzla var lögð á að halda minnihlutahópum í skefjum.  Þessi stefna leiddi til slátrunar nokkurra miljóna armena á árunum 1894-1918.

Evrópskir hagsmunir.  Mörg efnahagsleg, pólitísk og diplómatísk vandamál komu upp og ollu alvarlegum erfiðleikum við framkvæmd endurskipulagningarinnar.  Hin nýiðnvædda Evrópa kaus að Ottómanaríkið yrði uppspretta ódýrra hráefna og markaður fyrir iðnvarning.  Evrópumenn höfðu fengið að starfa og valsa um Ottómanaríkið á eigin forsendum og komu í veg fyrir að það verndaði eigin hagsmuni.  Ottómanar áttu mikið undir fjárfestingum iðnjöfra og tækniþekkingu, þannig að Evrópumönnum var í lófa lagið að hindra iðnþróun í landinu.  Ottómanar tóku svo mörg og stór lán hjá evrópskum bunkum, að rúmlega helmingi þeirra var varið til vaxtagreiðslna á síðari árum endurskipulagningarinnar.  Þar að auki fóru opinberar stofnanir og embættismenn ríkisins að misbjóða þegnum landsins og misbeita völdum sínum.

Hópur menntamanna og frjálslyndra (Ungu Ottómanarnir, sem kröfðust nýrrar stjórnarskrár) krafðist þess, að dregið yrði úr völdum ráðamanna og skriffinnskunni og að þingið legði áherzlu á mannréttindi.  Ungu Ottómanarnir urðu að flýja land vegna ofsókna þeirra, sem önnuðust endurskipulagninguna (Tanzimat).  Þeir komu skilaboðum sínum engu að síður greiðlega til almennings í landinu í gegnum póstinn, sem var ekki undir stjórn ráðamannanna.  Á þessum tíma gerðust raddir nýfrjálsu Balkanríkjanna háværari um skiptingu Makedóníu milli þeirra.  Þeim varð ósk sinni og Makedóníu var skipt nokkurn veginn jafnt milli kristinna og islamskra ríkja.  Félög í Grikklandi, Serbíu og Búlgaríu beittu hryðjuverkum til að leggja áherzlu á kröfur sínar og gerðu Ottómönum erfitt fyrir.  Þegar forystumaður endurskipulagningarinnar lézt árið 1870, komust óheiðarlegir stjórnmálamenn til valda.  Þeir ólu á svipaðri spillingu og valdbeitingu, sem hafði leitt til endurskipulagningar (Tanzimat) í upphafi.

Hallarbylting og stjórnarskrá.  Á þessum tíma vofði yfir stríð við Rússa og Austurríkismenn og kröfur endurbótasinna um stjórnarskrá voru háværar.  Þetta leiddi til afsagnar soldánsins Abd al-Aziz.  Murad V tók við en ríkti stutt og við tók Abdulhamid II.  Hann kynnti stjórnarskrá og samþykkti fulltrúaþing, sem kom saman 1877 en var brátt sent heim vegna stríðsins við Rússa.  Honum tókst að leysa deilurnar með aðstoð Breta á ráðstefnunni í Berlín 1878.  Hann beitti sér fyrir framhaldi endurskipulagningarinnar, sem leiddu til tiltölulega nútímalegs og velmegandi ríkis í lok aldarinnar.  Abdulhamid II leysti upp þingið í ljósi frekari ógna frá Evrópu og einveldið skaut upp kollinum á ný.  Völdin voru tekin af embættismönnunum og flutt til hallar soldánsins og öll andstaða var kæfð.

Abdulhamid II kom jafnvægi á fjármál ríkisins og efnahagsmálin en pólitísk kúgun leiddi að lokum til frjálslyndra andstöðuhreyfingar, Ungu Tyrkjanna, sem neyddu hann til að endurvekja stjórnarskrána og þingið árið 1908.  Nýja stjórnin varð ekki langlíf, því Austurríki innlimaði Bosníu og Herzegóvínu, Búlgaría innlimaði Austur-Rúmeníu og hryðjuverk í Makedóníu og Austur-Anatólíu mögnuðust.

Abdulhamid II og hirð hans sökuðu nýju stjórnina um þessa þróun og reyndi gagnbyltingu í apríl 1909.  Þingið var leyst upp og fjöldi þingmanna var handtekinn.  Her Makedóníu með Ungu Tyrkina í fararbroddi hraðaði sér til Istanbul og kæfði gagnbyltinguna og steypti soldáninum.  Eftir þessa atburði sátu soldánar Ottómana á þjóðhöfðingjastóli en ríktu ekki.

Ár Ungu Tyrkjanna.  Á fyrri hluta Ungu-Tyrkjaáranna (1908-18) voru hin lýðræðislegustu í sögu Ottómanaríkisins.  Stjórnarskráin var aftur tekin í gagnið og þingið kallað saman.  Stjórnmálaflokkar voru stofnaðir til að berjast um forystuna í landinu.  Sameiningar- og framfaraflokkurinn var hinn öflugasti með stuðningi Ungu Tyrkjanna og fjöldi annarra flokka kom fram á sjónarsviðið.

Umbætur Ungu Tyrkjanna, sem náðu til alls þjóðlífsins, tóku líka til skóla og dómstóla múslima, sem voru gerðir borgaralegir og kvenréttinda í fyrri heimsstyrjöldinni.  Stjórnsýslan var gerð lýðræðisleg, iðnaður og landbúnaður þróaður og fjármál endurskipulögð.  Fyrra Balkanstríðið olli innbyrðis byltingar í Sameiningar- og framfaraflokknum og þrír leiðtoga hans undir forystu Enver Pasha reyndu að taka völdin í sínar hendur.  Þeir nýttu sér ósætti milli sigursælla Balkanríkjanna til að tryggja sér völdin og annað Balkanstríðið hófst til að endurheimta Edirne (Adrianople).

Fyrri heimsstyrjöldin.  Í fyrstu reyndi þríveldisstjórnin að komast hjá þátttöku í fyrri heimsstyrjöldinni en Þjóðverjar buðust til að aðstoða Tyrki við að ná aftur töpuðum löndum, Bretar tóku tyrknesk herskip í skipasmíðastöðvum í Englandi eignarnámi og lymskubrögð Enver Pasha leiddu til bandalags við miðveldin og þátttöku Tyrkja í stríðinu 1914.  Tyrkneski herinn stóð sig vel í orrustunni um Gallipoli og handsamaði eða hrakti brott hersveitir Breta við Kut-al-Imara í Írak.

Herför yfir Sínaískaga til að hertaka Súesskurðinn og Egyptaland var árangurslaus og leiddi til þess, að Bretar skipulögðu uppreisn araba á Arabíuskaga.  Brezkur her réðist inn í Sýrland með hjálp araba og var kominn til Suður-Anatólíu í stríðslok.

Enver Pasha leiddi illa skipulagðan her til Kákasus í upphafi stríðsins en bæði Rússar og uppreisnir í austurhéruðunum ollu ósigri hans.  Þá réðust Rússar inn í Austur- og Mið-Anatólíu (1915-16) þar til herför þeirra lauk vegna Rússnesku byltingarinnar 1917.  Eyðileggingin, sem þessar innrásir höfðu í för með sér ollu uppreisnum innanlands, hungursneyð og pestum.  Í kringum 6 miljónir manna, fjórðungur þjóðarinnar, lá í valnum og efnahagurinn var rústir einar.

Hernám og sjálfstæðisstríð.  Eftir uppgjöf miðveldanna komst Ottómanaríkið undir stjórn Breta.  Á friðarráðstefnunni í París var afráðið að setja tyrknesk svæði í Austur- og Suður-Anatólíu undir erlenda eða minnihlutastjórn.  Stór, grískur her lagði Izmir undir sig 1922 og réðist inn í Suðvestur-Anatólíu, þar sem hann myrti fjölda óbreyttra borgara og glataði þar með stuðningi bandamanna.  Þegar setzt var að sáttaborði eftir þessa atburði reis upp hreyfing þjóðernissinna undir forystu Mustafa kemal Ataturk.  Í sjálfsstæðisstríðinu, sem fylgdi (1918-23) tókst Ataturk að sniðganga skilmála bandamanna.  Hann hrakti hernámslið Grikkja, Breta, Frakka og Ítala brott og lagði til sáttaboð, sem var tekið með í friðarsamningunum í Lausanne, en þar var Tyrkjum leyft að stofna sitt eigið ríki í Austur-Þrakíu og Anatólíu.  Eftir þennan sigur var Lýðveldið Tyrkland stofnað með höfuðborgina Ankara, þannig að stjórnin og soldáninn í Istanbul heyrðu sögunni til. 

Lýðveldið og Atatürk.  Lýðveldið stóð á sex meginstoðum fyrstu 15 árunum undir stjórn Atatürk samkvæmt stjórnarskránni:  Lýðræði þjóðarinnar, tyrkneskri þjóðernishugsjón (dýrðarljóma fortíðar og eigin ríkis án erlendrar íhlutunar), þjóðveldi (þingið endurspegli vilja þjóðarinnar), frjálshyggju (algjör aðskilnaður ríkis og islam), afskiptum ríkisins af efnahagamálum til að tryggja hraða þróun og byltingarhugsjón til að hraða framförum.  Félagslegar og efnahagslegar framfarir urðu miklar á dögum Atatürks.  Tyrkir forðuðust hefndarhug og tóku upp stjórnmálasamband við Balkanríki, sem þeir réðu fyrir fyrri heimsstyrjöldina og lögðu áherzlu á aðskilnað ríkis og trúarbragða til að komast hjá bandalögum við múslimaríkin í austri.

Frá hlutleysi til bandalags við Vesturlönd.  Eftirmaður Atatürks var Ismet Inönü, sem hélt áfram á sömu braut innanlands.  Honum voru afleiðaingar fyrri heimsstyrjaldarinnar ofarlega í huga og tókst að halda landinu hlutlausu mestan hluta síðari heimsstyrjaldarinnar.  Tyrkland sagði Þýzkalandi og Japan ekki stríð á hendur fyrr en í febrúar 1945.  Eftir styrjöldina reyndu Rússar að gera Tyrkland að áhrifasvæði sínu og kröfðust yfirráða í austurhéruðum landsins og sundunum.  Tyrkland svaraði með því að þiggja mikla aðstoð frá Truman, Bandaríkjaforseta, og efnahags- og hernaðarbandalagi við BNA.  Árið 1952 varð Tyrkland fullgildur meðlimur NATO.

Samtímis þessari þróun jók Inönü lýðræðið og leyfði stjórnarandstöðuflokka.  Þessar ráðstafanir leiddu til sigurs Demókrataflokksins árið 1950.  Hann var málsvari einka- og einstaklingsreksturs, sem hafði ekki átt upp á pallborðið á dögum flokks Atatürks, Þjóðarflokksins, sem komst í stjórnarandstöðu.

Demókratar voru við völd í heilan áratug, 1950-60, með Celal Bayar sem forseta, Adnan Menderes sem forsætisráðherra og Fuat Köprülü sem utanríkisráðherra.  Efnahagskerfið þandist út vegna aukins frelsis í viðskiptum og efnahagsaðstoðar frá BNA og fleiri vestrænum ríkjum.  Efnahagsþróunin var of hröð og olli miklum átökum, lélegri stjórnun og aukinni pólitískri óánægju meðal fylgjenda Lýðveldisflokksins, sem demókratar fóru að bæla niður.  Árið 1960 gerði herinn uppreisn og steypti ríkisstjórninni.  Menderes var hengdur og nokkrir aðstoðarmenn hans voru ákærðir fyrir spillingu 1961.  Ný stjórnarskrá, byggð á nútímastefnu í efnahags- og félagsmálum, m.a. til að koma í veg fyrir svipaða kúgun og Demókrataflokkurinn hafði beitt.

Eftir að stjórnarskráin tók gildi 1961 tóku við þrjár veikar ríkisstjórnir.  Hin hraða efnahagsþróun sjötta áratugarins ásamt frjálslegri löggjöf í verkalýðsmálum voru kveikjan að fjölda félaga með völd, sem voru fyrrum í höndum ríkisstjórna, löggjafaþingsins og stjórnmálaflokka.  Vinstri hreyfingin ól af sér öfgahópa, sem gripu til hryðjuverka til að ná markmiðum sínum.  Þessi þróun leiddi til stofnunar hægri öfgahreyfinga, þannig að þjóðin var í heljargreipum milli þessara andstæðu póla, sem mögnuðu óöldina.

Verkalýðsfélögin, sem spruttu upp eftir 1950, sameinuðust síðan flest í tveimur samböndum, Tyrkneskar verkalýðssambandinu, sem hýsti hægrimenn og hófsamari öfl og Samband framfarasinnaðra verkalýðsfélaga, sem hýsti kommúnista og aðra vinstrimenn.  Um miðjan sjöunda áratuginn náðu áhrif þessara samtaka til alls landsins.

Á stjórnmálasviðinu skiptist fólkið einnig í tvo hópa, Lýðveldisflokkinn undir forystu Bülent Ecevit, sem tók upp hugmyndir sósíaldemókrata, og Réttlætisflokkinn undir forystu Süleyman Demirel, sem var að flestu leyti fulltrúi gömlu Atatürkhefðanna.  Nokkrir litlir flokkar sósíalista og kommúnista voru lengst til vinstri en Aðgerðaflokkur þjóðernissinna og Þjóðlegi bjargráðaflokkurinn börðust fyrir afturhvarfi til islamsks ríkis.  Báðir þessir flokkar voru hlynntir félagslegum og efnahagslegum umbótum, þannig að erfitt var að skipa þeim lengst til hægri.  Ákvæði stjórnarskrárinnar gerðu öllum flokkum ómögulegt að mynda meirihlutastjórn, þannig að baráttan hélt áfram á götum úti.

Hernám Kýpur.  Í allri stjórnmálaóreiðunni á þessum tíma var Tyrkland tryggt hinum vestrænu bandamönnum sínum og léði land undir herstöðvar NATO og Bandaríkjamanna.  Árið 1974 reyndi talsvert á bandalagið, þegar Tyrkir lögðu undir norðurhluta Kýpur í kjölfar hallarbyltingar, sem Grikkir stóðu fyrir á eyjunni og lýstu yfir sjálfstæðu lýðveldi.  Bandaríkjamenn hættu þegar öllum hernaðar- og efnahagslegum stuðningi og Tyrkir lokuðu öllum herstöðvum BNA tímabundið.  Tyrkneskur her var um kyrrt á Kýpur, Tyrkir héldu áfram stuðningi við tyrknesku minnihlutastjórnina og gáfu NATO og BNA langt nef.

Á tíunda áratugnum hófu evrópskar ríkisstjórnir samningaferli við Grikkland og Tyrkland um aðild skiptrar Kýpur að ESB.  Bandaríska þingið samþykkti áframhaldandi hernaðar- og efnahagsaðstoð og Tyrkir leyfðu opnun herstöðvanna á ný, þótt þeir tortryggðu Bandaríkjamenn eftir það, sem á undan var gengið vegna stífs áróðurs vinstri manna í landinu.  Meðal múslima fór að bera meira á andbandarískum áróðri og háværar raddir kröfðust nánari tengsla til austurs fremur en til vesturs, m.a. vegna nýtilkominna olíuauðæfa margra arabalanda.

Hallarbylting hersins 1980.  Stjórn Süleyman Demirles (1979-80) valdi áfram bandalagið við Vesturlönd í von um þróun einkageira efnahagslífsins með erlendri aðstoð.  Lýðveldisflokkurinn brást við með áróðri fyrir ríkisrekstri, auknum tengslum við þriðjaheimsríki og Austantjaldsríkin.  Öfgamenn á báðar hendur brugðust við með pólitískum morðum og öðru ofbeldi.  Hinn 12. sept. 1980 steypti herinn ríkisstjórninni og leysti upp þingið.  Nýju stjórnendurnir lýstu yfir herlögum, bönnuðu stjórnmálaflokka, beitti ritskoðun og fangelsaði þúsundir grunaðra hryðjuverkamanna.  Herinn beitti Þjóðaröryggisráðinu við stjórn landsins með Kenan Evren, hershöfðingja, í fararbroddi og Bülent Ulusu, flotaforingja, sem forsætisráðherra.

Borgaraleg stjórn.  Árið 1982 var stigið stórt skref í átt til borgaralegrar stjórnar, þegar ný stjórnarskrá tók gildi og Evren varð forseti landsins.  Í þingkosningum 1983 vann Föðurlandsflokkurinn óvæntan sigur, því herinn hafði stutt hægri sinnaðri flokk.  Flokksformaðurinn, Turgut Özal, varð forsætisráðherra.  Árið 1989 var hann kjörinn fyrsti forseti landsins í lýðræðislegum kosningum síðan 1960 og Yildirim Akbulut tók við embætti forsætisráðherra.

Mesut Yilmaz tók við af Akbulut tveimur árum síðar og árið 1993 tók Tansu Ciller, hagfræðingur og formaður DYP-flokksins, við af honum.  Tyrkir studdu brottrekstur Íraka frá Kúveit 1990-91, þótt engir tyrkneskir hermenn tækju þátt í Flóastríðinu.  Að stríðinu og misheppnaðri uppreisn kúrda í Írak flykktust hundruð þúsunda flóttamanna yfir landamæri Tyrklands.  Mörgum þeirra var haldið í búðum við landamærin undir eftirliti bandamanna.

Andspyrnuhreyfing kúrda.  Óopinbert stríð hefur ríkt milli ríkisstjórna Tyrklands og kúrda síðan 1984.  Verkalýðsflokkur kúrda (PKK), sem er marxísk hryðjuverkahreyfing með sjálfstæði 15 miljóna kúrda að markmiði.  Átökin eru að mestu takmörkuð við suðausturhluta Tyrklands, þar sem flestir kúrdar búa.  Í marz 1995 tilkynnti stjórn Cillers, að hún ætlaði að ganga milli bols og höfuðs aðskilnaðarhreyfingar kúrda.  Hann sendi herinn 40 km inn á svæði kúrda, allt að verndarsvæði Sameinuðu þjóðanna í Norðaustur-Írak.  Vestrænar ríkisstjórnir og innlend mannúðarsamtök hafa gagnrýnt Tyrki fyrir ofbeldisverk gegn kúrdum.  Ciller reyndi að fá frjálslegri lög samþykkt til að greiða kúrdum leið inn í stjórnmálalíf landsins og opna skóla þeirra aftur.

Islamski velferðarflokkurinn vann á í þingkosningunum í desember, sem hvatti til samvinnu hægri og vinstri flokka til að mynda andislamskt bandalag.  Í apríl 1996 mynduðu flokkur Cillers og Föðurlandsflokkurinn samsteypustjórn.  Spillingarákærur gegn Ciller gerðu samstarfið erfitt.  Í júlí 1996 varð Necmettin Erbakan úr Velferðarflokknum forsætisráðherra samsteypustjórnar með DYP-flokknum.  Fjöldi landsmanna óttast, að islamskir öfgamenn geri allt, sem þeir geta til að komast til valda eftir áratugi borgaralegra stjórna og vestræna stefnu.  Tyrkir studdu bosníska múslima í Júgóslavíustríðinu.  Tansu Ciller, sem deildi völdum með Erbakan, bauðst til að stýra bráðabirgðastjórn.