Þýskaland sagan 3,
Flag of Germany

SAGAN 4      

ÞYZKALAND
SAGAN 3

.

.

Utanríkisrnt.

Skipting Þýzkalands:
Bandamenn höfðu þegar hugleitt framtíð hins sigraða Þýzkalands áður en stríðinu var lokið.  Framar öllu var ákveðið að gera Þjóðverjum ókleift að heyja árásarstríð á ný.  Öruggasta leiðin að því marki virtist vera að skipta landinu í mörg smærri ríki.  Þegar leið nær stríðslokum, var fallið frá þeim hugmyndum.  Ástæður þess, að landinu var skipt samt sem áður, áttu rætur að rekja til þróunar heimsmála á eftirstríðsárunum.


Potsdamfundurinn og austanjárntjaldssvæðin:
Eftir uppgjöfina skiptu bandamenn landinu í 4 hernámssvæði og skipuðu stjórnarnefnd, sem átti að stjórna því í heild.  Berlín lá utan þessara marka og var sett undir stjórn allra hernámsveldanna fjögurra.  Hver bandamanna hafði umsjón með sínum hluta borgarinnar.

Stjórnarnefndin hélt sinn fyrsta fund 30. júlí 1945.  Samtímis átti var haldin ráðstefna þjóðhöfðingja Bandaríkjamanna og Rússa og forsætisráðherra Breta.  Árangur þessara þríveldaviðræðna var opinber yfirlýsing , sem var undirrituð af Stalín, Truman og Attlee.  Yfirlýsingin, sem síðar var kölluð Potsdamsamkomulagið, innih´let samning og skýringar, sem vörðuðu framtíð Þýzkalands.  Þar kvað m.a. á um framtíðarlandamæri Þýzkalands og Póllands og sovjezku svæðin í Þýzkalandi.  Þessi ákvæði náðu til u.þ.b. fjórðungs landsins eins og það var 1938.  Pólland átti óumdeilanlega rétt til bóta fyrir allan stríðsskaðann en vafamál er, hvort þessi leið hafi átt rétt á sér, það er að segja að innlima alþýzk svæði í stað svæða í Austur-Póllandi, sem Rússar fengu.  Allt frá 1921 höfðu Rússar haft áhuga á að færa landamæri sín lengra til vesturs.  Það tókst þeim með innlimun 200.000 km² af Póllandi 1939.  Þeir kröfðust þess í staðinn í stríðinu, að Pólverjar, sem þá voru orðnir bandamenn þeirra, fengju hluta af þýzku landi.  Þýzku svæðin, sem um ræðir, voru alls 114.000 km² og náðu yfir Austur-Prússland, Slésíu og hluta af Pommern og Brandenburg.  Þýzkt fólk hafði búið þar um aldir og þýzk menning var þar rótgróin.  Þetta voru einnig þýðingarmikil landbúnaðarsvæði, sem brauðfæddu nálega 13,5 milljónir manna og þaðan kom fimmtungur allra kola landsins.

Brottflutningurinn og Oder/Neisse línan:
Yfirlýsing þríveldanna fól í sér hina illframkvæmanlegu 'nauðsyn' að flytja fólk af þýzkum uppruna frá Póllandi, Tékkósóvakíu og Ungverjalandi til Þýzkalands.  Þótt þessi áætlun liti vel út á pappírunum, leiddi hún hörmungar og dauða yfir milljónir manna.  Þessi ákvæði áttu ekki að ná til landsvæða, sem tilheyrðu Þýzkalandi fyrir styrjöldina en þar var þeim engu að síður beitt með hörku eins og annars staðar í austantjaldslöndunum.  áður en hafizt var handa, höfðu 4 milljónir þegar flúið vestur yfir.  5,6 milljónir voru neyddar til að yfirgefa heimkynni sín á þýzku svæðunum.  3,5 milljónir urðu að yfirgefa Súdetaland í Tékkóslóvakíu.  Þannig urðu u.þ.b. 13 milljónir landflótta.  Þetta fólk varð að skilja mestan hluta eigna sinna eftir.  Áætlað er, að u.þ.b. ein milljón hafi látið lífið í þessum þjóðflutningum.

Fólkinu var dreift um öll hernumdu svæðin, sem vesturveldin réðu, og flutt til annarra landa.  Flestir settust að, þar sem Sambandslýðveldið Þýzkaland var síðar stofnað.  Framan af var mjög erfitt að finna húsnæði, fæði og skæði í stríðshrjáðu landinu.  Flóttafólkið fékk mikla aðstoð við uppbyggingu nýs lífs í nýju umhverfi, m.a. var lagður nýr skattur á þá, sem meira máttu sín til að gera það kleift.  Byrðinni var dreift.  Viðskiptabatinn, sem kom í kjölfar stofnunar sambands-lýðveldisins gerði fólkinu léttara að aðlagast aðstæðum.  Smám saman samlagðaist það fólkinu, sem fyrir var.

Almennt fannst fólki í Þýzkalandi þessi brottflutningur og aðskilnaður frá svæðum austan Oder/Neisse línunnar mjög óréttlátur.  Allir stjórnmálaflokkar landsins, einnig kommúnistar, voru mjög andsnúnir þessum ráðstöfunum.  Austur-Þýzkaland endurskoðaði afstöðu sína til málsins.  Hinn 6. júli 1950 komust Austur-Þýzkaland og Pólland að samkomulagi um, að framvegis skyldu landamæri ríkjanna fylgja Oder/Neisse línunni. 

Sambandslýðveldið benti á ákvæði Potsdamsamkomulagsins um, að framtíðarskipan landamæra landsins ætti að ákveða í friðarsamningum við landið í heild.  Þá var og bent á ákvæðin um, að ekki mætti svipta fólk á þ´<yku svæðunum rétti til að vera þar áfram.  Jafnframt lýsti sam-bandslýðveldið yfir, að það hyggðist ekki breyta landamærunum með valdi.  Samt sem áður stóðu skiptar skoðanir ríkjanna um landamæramálið lengi í vegi fyrir eðlilegum samskiptum við Pólland.

Það var ekki fyrr en 1970, að Varsjársamningurinn um þessa mál var staðfestur og samskipti ríkjanna urðu „eðlileg”.  í samningnum var staðfest, að Oder/Neisse línan væri landamæri Póllands að vestan.  Bæði ríkin staðfestu, að landamærin skyldu vera óbreytanleg og þau ættu framvegis engar landakröfur hvort gegn öðru.

Þýzkaland undir hernámsstjórn:
Eitt mikilvægasta verkefni Potsdamfundarins var meðhöndlun hins sigraða Þýzkalands.  Menn urðu sammála um eftirfarandi aðalatriði:  Algera afvopnun og bann við her; eyðingu getur til að heyja stríð; bann við þjóðernisjafnaðarstefnunni; afnám miðstýringar verzlunar og viðskipta og uppbyggingu stjórnmála á lýðræðislegum grunni.  Þýzk ríkisstjórn skyldi ekki mynduð að svo stöddu, heldur framkvæmdanefndir til aðstoðar stjórnarnefndinni á ýmsum sviðum.

Brátt kom í ljós, að hver sigurvegaranna túlkaði ákvæði Potsdamsamkomulagsins eftir eigin höfði og hag.  Frakkar beittu neitunarvaldi gegn myndun þýzkrar ríkisstjórnar og litu alla viðleitni til sameiningar tortryggnisaugum.  Frá upphafi ríkti mesti ágreiningurinn um niðurlagningu hersins og hvernig að henni skyldi staðið.  Vesturveldin greindi aldrei á um frumdrætti skipulags ríkis og þjóðfélags; þar skyldi ríkja lýðveldi, réttaröryggi, borgaralegt frelsi, mannréttindi, eignarréttur og einkarekstru skyldi fá að njóta sín.  Í augum Sovétmanna var lýðveldishugmyndin aðeins framkvæman-leg í anda kenninga Leníns, þar sem ríkið eða öllu heldur ríkjandi kommúnistaflokkur hefði yfirráð og umsjón með framleiðslutækjunum.  Þótt ágreiningur ríkti um þessi grundvallaratriði, voru þau þó aðeins eitt kornanna, sem fyllti mælinn og leiddi til kalda stríðsins.  við þessar aðstæður lauk samstarfi bandamanna á árunum 1947-48.  Í marz 1948 drógu Sovjetmenn fulltrúa sinn út úr stjórn-arnefndinni.  Það ríkti mikil spenna, opinn fjandskapur og við lá, að upp úr syði með nýju stríði, þegar Rússar einangruðu Vestur-Berlín og bönnuðu allar samgöngur.

Endurreisn stjórnmálastarfsemi á hernámssvæðunum:
Myndun og uppbygging stjórnmálaflokka á hernámssvæðunum hófst á meðan bandamenn deildu um framtíð landsins.  á svæðum Sovjetmanna gekk þetta fljott undir strangri handleiðslu.  Strax sumarið 1945 var stjórnmálastarfsemi leyfð og miðstjórnir voru myndaðar.  Sovétmenn greiddu leiðir kommúnista (KPD) og neyddu síðan jafnaðarmenn (SDP) til að sameinast KPD.   Við samrunann var stofnaður Hinn þjóðfélagslegi einingarflokkur Þýzkalands SED, sem fékk flest atkvæði í sveitastjórna- og þingkosningum árið 1946.  Þennan árangur má meðal annars þakka þeim hindrunum, sem lagðar voru í veg annarra flokka við kosningarnar.

Síðan var ekki gengið til frjálsra kosninga í DDR fyrr en Þýzkaland sameinaðist á ný 1990.  SED rak áróður fyrir stofnun sameinaðs þýzks alþýðulýðveldis og andmælti ásökunum um að ætla að innleiða sovjezka stjórnskipulagið í Þýzkalandi.  Á vestursvæðunum fóru menn hægar í sakirnar.  Þar voru stjórnmálaflokkar aðeins leyfðir í hverju ríki fyrir sig áður en til heildarsamtaka kom um landið allt.  Árin 1946-47 var kosið til ríkjaþinga.  Stjórnareiningar á hernámssvæðunum voru í fæð-ingu.  Það var ljóst, að það þurfti ofurmannlegt átak til að lyfta landinu úr rústum stríðsins.  Fjórveldastjórnin var óvirk og ekki var mikils að vænta úr þeirri átt.  Þess vegna ákváðu Bretar og Bandaríkjamenn að tengja svæði sín viðskiptaböndum.  Þetta sameinaða viðskiptasvæði varð upp-hafið að stofnun sambandsríkisins.  Viðskipta- og stjórnarnefndir ríkjanna voru undanfarar komandi þjóðþings og ríkisstjórnar.  á þessu stigi myndaðist samsteypa borgaraflokkanna, sem stjórnuðu síðan lengi í Þýzkalandi.

SAGAN 4

 TIL BAKA        Ferðaheimur - Garðastræti 36 - 101 Reykjavik - info@nat.is - Heimildir         HEIM