|
 Varsjá
er höfuðborg Póllands og jafnframt stærsta borg landsins.
Hún er í miðju landinu á bökkum Vislu og er einnig höfuðborg
Varsjárhéraðs. Borgin er
miðstöð samgangna á landi og í lofti.
Járnbrautirnar tengja hana við alla landshluta og aðalborgir
Evrópu.
Borgin
var um aldir menningarmiðja Póllands.
Hún var lögð í rust í síðari heimsstyrjöldinni en hefur
verið endurbyggð. Miðja
hennar í grennd við Vislu er miðaldamarkaðstorgið, sem er umkringt
húsum í endurreisnar- og barokstíl.
Sunnan torgsins eru leifar miðaldavirkisins
Barbican.
Enn sunnar, á eyju í Lazienki-garðinum, er Vatnshöllin frá
18. öld, sem var sumarbústaður Stanislas II Ágústusar, síðasta
konungs Póllands. Þessi garður státar líka af minnismerki pólska tónskáldsins
Frédérik Chopin. Norðan,
vestan og sunnan gamla borgarhlutans voru lagðar trjáprýddar breiðgötur
með nútímablokkum, verzlunarklösum og skemmtigörðum eftir 1945.
Meðal
fjölda sögulegra kirkna borgarinnar er gotneska, 14. aldar kirkjan
Heilagur Jóhannes og endurbyggð Heilagskrosskirkjan frá 16. öld.
Aðrar áberandi byggingar eru Menningar- og vísindahöllin og
Þjóðleikhúsið (19. öld), sem er helgað óperum og ballet.
Meðal minnismerkja borgarinnar eru Sigmundur III, Nikulás Kóperníkus
og ljóðskáldið Adam Mickievicz.
Einnig standa þar styttur af hetjunum í gyðingahverfinu og
andspyrnuhreyfingarinnar í síðari heimsstyrjöldinni.
Fjöldi
safna (a.m.k. 30) og listasafna er í borginni.
Þjóðminjasafnið hýsir m.a. veglegt safn fornra málverka frá
Núbíu (Afríka) og pólska list frá 14.-20. aldar.
Meðal menningarviðburða er árleg bókasýning, Chopin-píanókeppnin
(5. hvert ár) og Henri Vieniawski-fiðlukeppnin.
Meðal menntastofnana er Varsjárháskóli (1818) auk fjölda
annarra æðri skóla og nokkrir tugir rannsóknarstofnana.
Rúmlega
90% verksmiðja borgarinnar voru lögð í rústir í síðari
heimsstyrjöldinni. Hin nýju
og endurbyggðu iðnaðarhverfi borgarinnar eru fjölbreytt.
Meðal mikilvægra iðngreina er útgáfustarfsemi, smíði
farartækja og elektrónískra tækja, framleiðsla stáls og annarra málma,
vefnaðariðnaður, efnaiðnaður, framleiðsla tóbaksvöru, matvæla
og húsgagna.
Fyrir
síðari heimsstyrjöldina var íbúafjöldi borgarinnar rúmlega ein
milljón en aðeins 162 þúsund þeirra lifði stríðið af.
Flestir þeirra bjuggu í Praga, austan Vislu, og í vestustu
hverfunum. Árið 1992 var
áætlaður íbúafjöldi borgarinnar tæplega 1,7 milljónir.
Borgin þróaðist í kringum kastala hertoganna af Masovíu á 14. öld.
Árið 1595, þegar Kraká var brennd til grunna, varð hún að
höfuðborg pólska konungsdæmisins. Svíar og Rússar lögðu hana nokkrum sinnum undir sig þar
til Prússar náðu yfirráðum 1795.
Napóleon gerði hana að höfuðborg stórhertogadæmisins Varsjár
árið 1807. Frá 1813 til
hernáms Þjóðverja 1915 var Varsjá undir stjórn Rússa.
Árið 1918 varð hún höfuðborg hins endurreista pólska ríkis.
Hinn 1. september 1939 hófst síðari heimsstyrjöldin með innrás Þjóðverja
í Pólland og Varsjá var fyrsta stórborgin, sem þeir réðust á úr
lofti. Eftir óteljandi árásir
stórskotaliðs og sprengjuregn úr lofti hernámu Þjóðverjar borgina
26 dögum síðar. Borgin
var miðstöð þýzka hernámsliðsins og andspyrnuhreyfingarinnar í
landinu öll stríðsárin. Næstu fjögur árin eftir hernám borgarinnar unnu Þjóðverjar
skipulega að útrýmingu hennar. Rúmlega
hálf milljón gyðinga urðu fyrstu fórnarlömbin.
Þeim var smalað inn í afgirt gyðingahverfi, sem var u.þ.b.
2,6 km². Á tímabilinu
22. júlí til 3. október 1942 voru rúmlega 300 þúsund þeirra
sendir til útrýmingarbúða og myrtir.
Í apríl 1943 réðust þýzkar herdeildir inn í gyðingahverfið
og drápu hina 40 þúsund gyðinga, sem eftir voru, eftir þriggja
vikna hetjulega vörn.
Hinn
1. ágúst 1944 nálguðust herir Rússa borgina.
Íbúar borgarinnar gerðu uppreisn gegn Þjóðverjum og börðust
þar til þeir voru yfirbugaðir eftir 63 daga bardaga.
Eftir þessa uppreisn drápu Þjóðverjar flesta eftirlifandi íbúa
eða ráku þá brott. Í
kjölfarið var sérsveitum Þjóðverja falin skipuleg eyðilegging
borgarinnar. Rússneskar og pólskar hersveitir náðu henni undir sig í
janúar 1945. Eftir stríðið
var borgin endurbyggð með stuðningi annarra landa og upphaflegum
teikningum var fylgt þar sem því var komið við.
PÓLLAND
|
