Saga
landsvćđis Mexíkóborgar fyrir daga Spánverja byggist á aztekum, sem
töluđu tungumáliđ náhuatl. Ţeir stofnuđu borgina Tenochtitlán á
mýrlendri eyju í vatninu Texcoco áriđ 1325. Ađrir ćttbálkar
indíána stofnuđu sín borgríki á svćđinu (Tenayuca, Texcoco, Chalco,
Tlatelolco, Coyoacán, Tlacpán, Atzcapotzalco, Xochimilco og
Culhuacán). Ţrjár stórar vegstíflur tengdu eyríkiđ meginlandinu
og um ţađ lá fjöldi skurđa. Miđsvćđis var ađalpýramídinn, hof,
sem var helgađ stríđs- og sólguđnum Huitzilopochtli og regnguđnum
Tláloc. Öđrum guđum var fundinn stađur á hátíđasvćđinu innan
„Slöngumúrsins” (Coatepantli). Ţar voru m.a. hof guđanna
Tezcatlipoca, Xochiquetzal, Quetzalcóatl og Chicomecoátl. Rústir
ţessara hofa liggja undir núverandi Stjórnarskrártorgi og nánasta
umhverfi ţess. Hluti rústanna var grafinn upp. Umhverfis
hátíđasvćđiđ voru konungshallir, íbúđahverfi, markađir og minni
hofsvćđi.
Eldri borgin Tlatelolco (Rivalin), sem varđ síđar sambandsríki
Tenochtitlán, var prýdd pýramída (líkum Tenayuca). Ţar fundust
hof guđanna Tláloc og Quetzalcóatl. Borgin var mikilvćgasti
markađur aztekaríkisins. Tlatelolco er nú undir markađnum La
Lagunilla, kirkjunni Santiago, utanríkisráđuneytinu og nútímalegum
íbúđablokkum. Á Ţrímenningartorginu voru nokkrar rústir grafnar
upp. Viđ jađra ţessara tveggja borga voru fljótandi
rćktunarsvćđi (chinampas). Svćđi, sem voru notuđ á svipađan hátt
er enn ţá ađ finna í Xochimilco-flotgörđunum og á vötnunum Chalco í
suđurhlutanum landsins og Xaltocán og Tzompanco (Zumpango) í
norđurhlutanum.
Hinn 8. nóvember 1519 steig Hernán Cortés međ fámennu liđi sínu og
fjöldamörgum bandamönnum af ćttbálki tlaxcalteka fyrst fćti á
yfirráđasvćđi azteka. Ţá bjuggu 200.000-300.000 manns ţarna á
12-15 ferkílómetra svćđi. Borgin hefur ţá veriđ hin ţriđja
stćrsta í heimi eftir London og Peking. Eftir handtöku og líflát
konungs azteka, Moctezuma II, Xocoyotzín, í höll hans hröktu aztekar
undir forystu Cuitlánuac (Náhuatl: „verndari ríkisins”) Cortés
og liđ hans brott úr borginni. Spánverjar kölluđu flóttanóttina
30. júní 1520 „sorgarnóttina”. Ţá misstu ţeir rúmlega helming
liđs síns og allt herfangiđ. Eftir endurskipulagningu hersins og
smíđi 13 herskipa, sem lögđu strandsvćđin undir sig, hófst umsátriđ um
Tenochtitlán í maí 1521. Ţví lauk međ algerri eyđingu
borgarinnar, sem Spánverjar lögđu undir sig 13. ágúst 1521.
Uppbygging spćnsku borgarinnar hófst strax áriđ eftir á rústum
Tenochtitlán og nefndu hana Méjico. Hún fékk skjaldarmerki áriđ
1523. Fransiskusmunkar stofnuđu skólann „Colegio de Santa Cruz”
í Santiago Tlatelolco fyrir börn ađalsmanna azteka áriđ 1535.
Sama ár var varakonungur skipađur í ríkinu Nýja-Spáni og stjórnsetur
ţess var núverandi Mexíkóborg. Áriđ 1537 var íbúafjöldinn orđinn
100.000 indíánar og 2000 Spánverjar. Áriđ 1546 varđ borgin setur
erkibiskupsins Juan de Zumárraga. Áriđ 1551 var fyrsti háskólinn
á amerísku landi stofnađur í borginni. Fjöldi bygginga brann í
uppreisnum indíána áriđ 1692. Ţeirra á međal var höll
varakonungsins, sem hýsti einnig Cortés á sínum tíma.
Sjálfstćđissinnum (1810-1821) tókst lengi vel ekki ađ hrekja
konungssinna frá Mexíkóborg. Ţegar Augustín de Iturbide léđi
ţeim liđ, tókst ţađ áriđ 1821.
Ađ loknu keisaraveldi Iburbides kom til langvarandi átaka milli
frjálslyndra og íhaldsmanna. Ţá börđust einnig fylgjendur
miđstýringar og sambandsríkja. Í stríđinu viđ Bandaríkin
1846-1848 var borgin hersetin. Áriđ 1863 unnu franskar
herdeildir borgina og austurríski erkihertoginn Maximilian gerđist
keisari á árunum 1864-1867. Ađalskrautgata borgarinnar, Paseo de
la Reforma var gerđ á hans tíma og hún stendur enn ţá undir nafni sem
ađalbreiđgatan. Eftir ađ franskur árásarher var hrakinn brott og
Maximilian var skotinn í Querétaro, snéri Benito Juárez forseti heim
úr útlegđ. Undir stjórn einrćđisherrans Porfirio Diaz
(1876-1911) tók borgin á sig erlendan svip, einkum franskan, og mikil
umsvif voru í byggingariđnađnum. Í kjölfariđ varđ borgin
vígvöllur uppreisnarmannanna Francisco Madero, Victiriano Huerta,
Álvaro Obregón, Francisco 'Pancho' Villa og Emiliano Zapata. Ađ
ţessu blóđbađi loknu hélt ţróun borgarinnar áfram og áriđ 1930 náđi
íbúafjöldinn einni milljón.
Nútímavćđing borgarinnar hófst ekki fyrr en í annari heimsstyrjöldinni
og íbúarnir upplifđu sína iđnbyltingu samtímis, líkt og Íslendingar.
Ţá hófst flóttinn úr strjálbýlinu, sem hefur ekki linnt síđan.
Helmingur alls iđnađar landsins er í borginni og ţar eru einnig
ađalstöđvar helmings viđskiptalífsins. Sumarólympíuleikarnir
voru haldnir ţar í október 1968. Skömmu áđur voru 250
mótmćlendur drepnir á Ţrímenningartorginu. Jarđskjálftinn 19.
september 1985 banađi 10.000 manns, 100.000 urđu heimilislausir og
eyđileggingin var gríđarleg. Steyptar byggingar stóđust hann
ekki og hrundu. Borgarmyndin hefur ţví breytzt mikiđ í
kjölfariđ. |