CHAGOS-EYJAKLASINN er hálfhringlaga,
opinn til austurs, og stór hluti ítaka Breta í Indlandshafi, 1600 km
sunnan syðsta hluta Indlands.
Heildarflatarmál hans er 60 km².
Eyjarnar og smáklasarnir taldir andsólarsinnis eru:
Salómonseyjar, Peros Banhos kóralhringeyjan, Bræðurnir þrír,
Arney, Háskaeyjar, Egmonteyjar og Diego Garcia kóralhringeyjan, sem er
stærst að flatarmáli.
Bretar og Bandaríkjamenn nýttu sér eyjarnar til hernaðarlegrar
uppbyggingar, einkum Diego Garcia, vegna mikilvægrar legu þeirra og vegna þess, að þær liggja
utan fellibyljabeltisins.
Þessi uppbygging fór fram á sjöunda og áttunda áratugi 20.
aldar í mikilli andstöðu við eyríkin nær ströndum meginlandsins,
sem vilja halda þessu svæði óhervæddu í samræmi við ályktun
Sameinuðu þjóðanna.
Fáum er kunnugt um
tilveru kóraleyjarinnar Diego Garcia, enda langt frá alfaraleið. Hún er í
kringum 44 ferkílómetrar og er staðsett í miðju Indlandahafi. Stundum
líta bandarísk hernaðaryfirvöld á hana sem einhvern mikilvægasta stað í
heimi. Bretar og Bandaríkjamenn komu þar upp sameiginlegri birgða- og
herstöð í kalda stríðinu, þar sem flugvélar þeirra gátu millilent og
fengið eldsneyti. Eyjan liggur utan fellibyljabeltisins og var upplögð
til að hafa auga með umferð farartækja Sovétríkjanna
úr lofti.
Í Persaflóastríðinu
1991, árás bandamanna á Talibana í Afghanistan 2001 og í innrásinni í Írak
2003 lá hún mjög vel við fyrir flugvélar bandamanna á leið frá BNA. Þar
voru B-52 sprengjuflugvélar og þaðan var skotið næstum 100 langdrægum
eldflaugum að Írak 17. desember 1998. Hinn 7. október 2001 gerðu B-1 og
B-52 loftárásir þaðan á Afghanistan vegna
þess, að talibanar héldu hlífðarskildi yfir Osama bin Laden, sem var
talinn ábyrgur fyrir árásinni á BNA 11. september 2001. Síðan hefur
mörgum al-kaídamönnum verið haldið föngnum á eyjunni til yfirheyrzlu
(2003). Þar var Hambali Riduan Isamuddin, forsprakki asísku
hryðjuverkasamtakanna Jemaah Islamiyah, í haldi og yfirheyrzlu eftir
sprenjuárásina á Bali.
Árið 2003 var mikil umferð um flugvöll eyjarinnar vegna Íraksstríðsins.
Eyjan er í rúmlega
5600 km fjarlægð frá Írak og svolítið nær Afghanistan en þær vegalegndir
drógu ekki úr hernaðarlegu mikilvægi hennar. B-52 sprengjuflugvélarnar
hafa flugþol til rúmlega 16.000 km flugs. Í Flóabardaga (1991) flugu þær
frá Barksdale flugherstöðinni í Louisiana
og skutu Cruise-eldflaugum að Írak og komu til baka 35 klst. síðar. Þetta
voru lengstu, óslitnu B-52- árásarflugferðir sögunnar.
Portúgalar könnuðu
Diego Garcia á 16. öld og á tímabilinu 1814-1965 var eyjan undir yfirráðum
Máritíus. Eftir það varð hún hluti af Chagoseyjaklasanum, sem varð hluti
að nýstofnuðu yfirráðasvæði Breta á Indlandshafi. Eyjarnar eru enn þá
brezkt yfirráðasvæði (2004).
Fyrrum bjó fólk af
stofni ilois á eyjunni en það var flutt brott með valdi á árunum 1967-73
til að gera
hana að herstöð. Þessi ráðstöfun olli miklum mótmælum íbúa
annarra eyja í Indlandshafi. Flestir hinna brottfluttu lifðu af
landbúnaði og fiskveiðum. Þeir búa nú við fátækt á Máritíus, tæplega 2000
km fjarri heimahögum. Nokkrir íbúanna voru fluttir til Seychelleseyja.
Árið 2000 kvað brezkur dómstóll upp þann úrskurð, að skipun um
brottflutning fólksins hefði veri ólögleg og þar með ógild, en rétturinn
viðurkenndi einnig hernaðarmannvirkin á eyjunni og nauðsyn þess, að þar
byggi einugis fólk í þjónustu hersins. Skrítinn dómur það! Fyrrum íbúar
eyjarinnar stefndu brezkum yfirvöldum til greiðslu skaðabóta og
heimflutnings. Í október 2003 var kveðinn upp dómur, sem viðurkenndi, að
íbúarnir hefðu hlotið skammarlega meðferð en ættu ekki bótarétt. Búizt
var við að iloisar áfrýjuðu þessum dómi. |