Miklagljúfur
(Grand Canyon) eru í norðanverðu Arizonaríki.
Það er einhver stórkostlegasta náttúrusmíð heims.
Coloradoáin hefur sorfið þetta 349 km langa og allt að 1660m
djúpa gljúfur á 7 milljón árum niður í skógi vaxna Kaibabhásléttuna.
Gljúfrið teygist í boga frá mynni Pariaárinnar, nærri norðurmörkum
Arizona, til Grand Wash Cliffs (Stóru-Þvottakletta) við mörk Nevada.
Þjóðgarðurinn Miklagljúfur var stofnaður 1919 og er 4930 km².
Hann var stækkaður til muna árið 1975, þannig að hann nær
á milli vatnanna Lake Powell og Lake Mead.
Malbikaður vegur liggur á börmunum á milli suður- og norðurhluta
gljúfursins og um það liggja göngu- og reiðstígar.
Ferðir á múldýrum og gúmmíbátum um það eru mjög vinsælar.
Það er fjöldi flúða í Coloradoánni, sem er gaman að sigla
um í gúmmíbátum. Fjöldi rústa bústaða klettabúa (pueblo) gefur til kynna
búsetu á forsögulegum tímum. Nokkrir
indíánaþjóðflokkar búa í nærliggjandi indíánabyggðum.
Enginn
annar staður stendur Miklagljúfri á sporði, hvað snertir möguleika
til að kynnast jarðsögunni á yfirborði jarðar. Sumar bergmyndanir
þar eru allt að 2 milljarða ára gamlar (forkambríum).
1.
Efst er Kaibab-kalksteinslagið (91m þykkt, úr fíngerðum
salla; 250 milljón ára gamalt frá mið permium). Innhafið,
sem myndaði Toroweap-lagið undir Kaibablaginu myndaðist fljótlega
aftur til að mynda Kaibab-lagið.
Í því eru ýmsir steingervingar ýmissa lindýra (mollusc), sælilja
(crinoid) og skeldýra (brachiopod), sem gefa til kynna setmyndun í
grunnum og hlýjum sjó.
2.
Næstefst er Toroweap-lagið (61m þykkt, úr sand- og kalksteini
með gipsinnskotum; 260 milljón ára, frá miðpermium).
Toroweaplagið segir frá myndun og hörfun innhafs frá og til
vesturs. Steingervingar
lindýra, sælilja, skeldýra og kóralla einkenna þetta setlag.
3.
Þriðja lagið er Coconinosandsteinslagið (15-91m þykkt, úr
brúnum og ljósum sandi, sem varð til við sandöldumyndun í eyðimörk;
270 milljón ára, frá frumpermium).
Þarna mun hafa verið gríðarstór eyðimörk, lík Sahara.
Steinrunnin spor margs konar skriðdýra er þar að finna.
Þrátt fyrir mikla leit, hafa engar steinrunnar leifar þessara
dýra fundizt enn þá.
4.
Fjórða lagið er Hermitleirlagið (91m þykkt, úr mjög fínkornóttu
seti, sem veðrast auðveldlega; 280 milljón ára, frá frum-permium).
Upprunalega var þetta lag talið með Supai-laginu.
Levi Noble lýsti því yfir árið 1922, að það væri sérstakt,
en hefði myndast í mýrlendi og lónum eins og Supailagið.
5.
Supailagið (182-203m þykkt, úr mjög fínkornóttu, rauðu
seti, nema efst, þar sem það er úr rauðbrúnum sandsteini; 300
milljón ára, frá mótum pennsylvanian og permian). Árið 1975 endurskilgreindi Eddie McKee frá Jarðfræðistofnun
BNA þetta lag og sagði, að eftirfarandi setlög, sem voru áður
skilgreind sérstaklega, væru hluti af þessari myndun: Watahomigi-,
Manakacha-, Wescogame- og Esplanade-.
Supailagið einkennist af innbyrðis lagskiptingu.
Aursprungur og steingervingar plantna gefa til kynna, að það
hafi myndazt í mýrlendi.
6.
Sjötta lagið er Redwallkalksteinninn (122-198m þykkt, úr fínkornóttum,
gráum sandsteini með óekta taumum úr kvarts eða kalsedón sums staðar;
330 milljón ára, frá frum - mið-missisippian).
Mikið er um steingervinga sjávarplantna, skeldýra,
hryggleysingja og fleiri tegunda, sem gefa til kynna myndun í grunnu og
hlýju innhafi. Regnvatn,
sem skolaðist niður hærra liggjandi Hermit- og Supai-lögin litaði
Redwall-lagið.
7.
Sjöunda lagið er Temple Buttekalksteinninn (30-305m þykkt, úr
þunnu, rauðu og purpurarauðu dólómíti og fínkornóttu, gráu og
þykku dólómíti; >370 milljón ára, frá devon).
Temple Buttelagið byggist á ráslöguðum setlögum meðfram
efri brún Muavkalkmyndunarinnar, einkum áberandi í Marmaragljúfri
(Marble Canyon). Til
vesturs verður Temple Butte-lagið að hengiflugi, sem er allt að 305m
hát við Stóru-Þvottakletta(Grand
Wash Cliffs). Vegna
myndbreytingar þessa lags, úr setlagi í dólómít, er lítið um
steingervinga. Steinrunnar
tennur fiska virðast vera hið eina, sem eftir er.
8.
Áttunda lagið er Muavkalksteinninn (46-244m þykkt, úr dílóttum,
gráum sandsteini með grænum míkaleir; 530 milljón ára, frá mið-kambríum).
Þessi setlög urðu til í grunnum sjó, sem vindar náðu að róta
upp. Dólómítsetlög í og ofan á Muavlaginu gefa til kynna, að
innhafið hafi hopað til vesturs og horfið um tíma.
9.
Níunda lagið er Bright Angel Shale (61-137m þykkt, úr grænum
leir en neðst er fínkornóttur sandsteinn ofan á Papeats-laginu fyrir
neðan; 540 milljón ára, frum- miðkambríum).
Í þessu leirlagi er mikið af steingerfðum hryggleysingjum
(trilobite), örsmáum skeldýrum (brachiopod) og ormum.
Þetta setlag verður fínkornaðra, er nær dregur næsta lagi
fyrir ofan og breytist smám saman í kalkstein.
Bright Angelleirinn settist til í kyrru vatni lengra frá ströndinni
í sama hafi og næsta setlagasyrpa fyrir neðan, Tapeatssandsteinninn.
10.
Tapeatssandsteinslagið (91-273m þykkt, úr miðlungs- og grófum
sandkornum, sem eru frá því að vera ljósleit til rauðbrún.
Þetta setlag varð til í ókyrrum sjó, þegar hafið streymdi
eina ferðina enn þá frá vesturströndinni inn á sigsvæðið.
Þarna er einnig að finna fornar sandöldur, sem mynduðust á
strandlengju innhafsins áður en þær voru kaffærðar.
11.
Grand Canyon Supergroup (4,6 km þykkt; setlög og hraunlög
til skiptis; 1,2 milljarða - 800 milljóna ára; frá yngra forkambríumskeiði).
Geysiþykk setlög og hraun þöktu Miklagljúfurssvæðið fyrir
upphaf Paleozon-skeiðið. Þessi
jarðlög voru allt frá mjúkum leir, harðari sandsteini og hrauni.
Á þessu skeiði urðu til gríðarleg misgengi í
flellingahreyfingum jarðskorpunnar og fjöll urðu til.
Hliðrunin nam allt að 10-15°. Síðan veðruðust öll nema neðstu
jarðlögin brott og á frumkambríum hlóðust upp lárétt setlög
ofan á þessi. Við það
skapaðist misræmi í lagskiptingunni, sem kallað er „ósamræmið
mikla” (The Great Unconformity).
Dýralífið
í gljúfrunum er fjölbreytt. Þar
má m.a. finna margar tegundir íkorna, sléttuúlfa, refi, dádýr, stórhyrnt
villisauðfé greifingja, gaupur, kanínur og pokarottur.
Niðri á gljúfurbotnunum vaxa ýmsar tegundir víðis og baðmullarrunna,
þar sem er nægilegt vatn. Á
norðurbrúnum gljúfranna er fallegur skógur, þar sem jarðvegur er
djúpur og rakur. Einnig
vex talsvert af kaktus, þar sem lítið er um vatn og jarðvegur af
skornum skammti.
Coronadoleiðangurinn
er talinn hafa barið gljúfrin augum fyrstur árið 1540.
Árið 1859 leiddi John Wesley Powell fyrsta leiðangurinn í
gegnum þau. Frásögn hans
af ferðinni er ein af hinum sígildu bandarísku ferðasögum.
Árið 1870 var búið að gefa út ítalegar lýsingar af Stórugljúfrum.
Suðurhluti
gljúfranna er opinn almenningi allt árið en norðurhlutinn frá miðjum
maí til miðs oktober.
Efsti
hluti gljúfranna er úr ljósgráum kalksteini.
Þar fyrir neðan er rauður sandsteinn með hvítum rákum, dökkrautt
og grátt kalk auk glanslausra, grænna setlaga.
Innri gljúfrin (Inner Gorge; 460m djúp) eru V-laga og sorfin niður
í mjög hörð lög af frumgrýti (gneiss) og granít.
Meðalmagn jarðefna, sem áin ber með sér um gljúfrin er hálf
milljón tonna. Þess vegna er hún gulbrún á litinn.
Vegna
mikils hæðarmunar í gljúfrunum er þar að finna fimm af sjö
loftslagstegundum jarðarinnar. Í
600-1200m hæð í innri hluta gljúfranna þrífast kaktusar og aðara
eyðimerkurplöntur. Í
1200-2100m hæð, allt að suðurbrúnum gljúfranna, ríkir þurrt og
temprað loftslag með eini, eik og fjallamahóní.
Á Coconinohásléttunni við suðurjaðarinn í tempruðu
loftslagi vex ponderosafura. Kanadíska
loftslagið teygist inn á Kaibabhásléttuna við norðanverð gljúfrin
(2440-2740m hæð) og þar vaxa aspir og margar tegundir barrtrjáa
(doglas- og ponderosafura).
Úrkoman
í innri hluta gljúfranna er 250mm á ári, 400mm við suðurjaðarinn
og 635 við norðurjaðarinn. Í
júlí og ágúst má búast við þrumuveðri með skýfalli hér um
bil á hverjum degi. Á
veturna snjóar talsvert.
Grand
Canyon Village (2099m) er á suðurbrún gljúfranna. Þar hefjast skoðunarferðir með rútum eftir 53 km löngum
útsýnisvegi (40 km í austurátt og 13 km til vesturs).
Austurbrúnarleiðin
(East Rim Drive/Desert View Drive) liggur að gestamiðstöðinni (safn
og fyrirlestrar) og síðan að *Yavapai Point (safn, fyrirlestrar, sjónaukar,
rútuendastöð). Skammt frá
bergbrúninni eru útsýnisstaðirnir Mather Point, Yaki Point,
*Grandview Point, Moran Point og Zuñi Point.
Þaðan er hægt að komast 37 km leið að Tusayan-rústunum, þar
sem indíánarnir byggðu sér bústaði
árið 1185 (pueblo; safn).
Fjær,
lengra til vinstri, eru útsýnisstaðirnir Lipan Point og Navajo Point
(2271m), þar sem er endurbyggður varðturn indíána (líka birgðaturn).
Til norðurs og norðausturs er gott *útsýni yfir „litríku
eyðimörkina” (Painted Desert) til hliðardals Litlu Coloradoárinnar
og innri gljúfranna.
Vesturbrúnaleiðin
(lokuð á sumrin fyrir umferð einkabíla; ókeypis rútuferðir)
liggur frá Grand Canyon Village til endapunktsins Maricopa Point, sem
skagar langt inni í gljúfrin. Síðan
liggur leiðin meðfram gljúfrabrúninni fram hjá Orphan-úraníumnámunum
(til hægri; enn þá í notkun), Hopi-eftirlitsturninum (til vinstri;
eftirlit með skógareldum) og Powellminnismerkinu (til vinstri).
Síðan koma útsýnisstaðirnir Hopi Point, Nohave Point, Abyss
Point og Pima Point. Vegurinn
endar við *Hermits Rest (2039m; indíánahús) með fallegu útsýni
yfir gljúfrin.
Vesturbrúnaferðin
hefst ævinlega fyrir hádegi og austurbrúnaferðin eftir hádegi.
Boðið
er upp á flugferðir frá Las Vegas til Suðurgljúfranna og þaðan
var hægt að fara í auglýstar flugferðir (líka í þyrlum) yfir
hluta gljúfranna. Samkvæmt
fréttum 1997 var dregið úr flugumferð um gljúfrin og yfir þeim
vegna hávaðamengunar. |