|
Enduruppbyggingin
1820-29.
Árið 1820 voru aðallega
tvö stjórnmálaöfl ráðandi í landinu, byltingarstjórnin í Buenos
Aires og Sjálfstæðisflokkurinn undir stjórn José Gervasio Artigas,
sem fékk mestan stuðning á Río de la Plata-svæðinu.
Báðir þessir flokkar sundruðust samt á þessu ári og Buenos
Aires virtist vera að missa höfuðborgarhlutverkið en
hlutverk borgarinnar í utanríkismálum fór vaxandi og allt
bjargaðist fyrir horn.
Yfirráð
Buenos Aires
Um
þær mundir hafði stjórn hersins náð völdum víðast um landið.
Hvert hérað tók á sig ákveðinn stjórnmálalegan blæ í
samræmi við styrk hersins á svæðinu og stjórnmálalega hagsmuni.
Þetta ósamræmi olli ekki ýfingum milli héraða, miklu fremur
mismunandi efnahagsástand og landfræðileg lega.
Stjórnvöld í Buenos Aires nýttu sér samkeppnina milli héraðanna
borginni til framdráttar.
Borgarstjórnin
stóð fyrir almennum umbótum og gerði herinn valdaminni á stjórnmálasviðinu.
Hann var sendur til að vernda landnemana, sem sóttu æ lengra
inn á óbyggð svæði. Þessar
skynsamlegu ráðstafanir tryggðu stuðning landeigenda og fjármálamanna
í borginni við stjórn hennar.
Stjórnmálleg
regla, sem virtist vera að komast á, fékkst með því að sópa ýmsum
grundvallarvandamálum undir teppið í stað þess taka á þeim.
Þessi staðreynd átti sérstaklega við um framkvæmd þjóðskipulagsins
og ekkert var gert í málum Banda Oriental, austurbakka Úrúgvæárinnar,
sem portúgalskar og síðar brasilískar hersveitir lögðu undir sig.
Bæði þessi vandamál voru orðin aðkallandi árið 1824.
Bretar voru fúsir til að viðurkenna sjálfstæði Argentínu,
ef landsmenn kæmu á fót ríkisstjórn, sem dygði fyrir allt landið.
Föðurlandsvinir í Banda Oriental höfðu náð tökum á stórum
landsvæðum og ráku áróður fyrir endurinngöngu þeirra í Héraðabandalag
Rio de la Plata. Þetta
neyddi ríkisstjórnina í Buenos Aires til að horfast í augu við mögulegt
stríð við Brasilíu.
Forsetatíð
Rivadavia.
Samtímis
ofangreindum atburðum var reynt að mynda þjóðstjórn á fulltrúaþingi
í desember 1824. Þingið
fór út fyrir valdsvið sitt í febrúar 1826 með því að stofna embætti
forseta lýðveldisins og setti Buenos Aires-búann Bernardino Rivadavia
í embætti. Borgarastríð
brauzt út í innhéruðunum, sem Facundo Quiroga náði brátt á sitt
vald. Hann var
„caudillo” frá La Rioja, sem var mótfallinn miðstjórn.
Meirihluti landsmanna hafnaði stjórnarskránni, sem þingið
hafði gert uppkast að eftir mikið málaþras.
Stríð
við Brasilíu brauzt út árið 1825.
Argentínski herinn sigraði Brasilíumenn á sléttum Úrúgvæ
en sjóher Brasilíu lokaði aðgangi frá sjó að Río de la Plata og
tókst að rústa viðskiptalífi landsins.
Rivadavia, sem tókst ekki komizt að samkomulagi við Brasilíumenn,
sagði af sér í júlí 1827 og ríkisstjórnin var leyst upp.
Manuel Dorrego ofursta voru falin völdin í Buenos Aires með
stuðningi sérhagsmunahópa með landeigandann Juan Manuel de Roses,
leiðtoga hersveitanna á landsbyggðinni, í fararbroddi.
Dorrego samdi um frið við Brasilíu og árið 1828 var landsvæðið,
sem deilt var um, gert að sjálfstæðu ríki, Úrúgvæ.
Rivadavia hafði lagt áherzlu á, að þessi hluti Argentínu væri
ómissandi og óaðskiljanlegur hluti landsins.
Hersveitirnar, sem snéru heim að stríðinu loknu, veltu
Dorrega úr sessi og settu Juan Lavalle, hershöfðingja, í forsetastól.
Dorrega var líflátinn.
Andstaða
gegn nýja landstjóranum var lítil í borginni en uppreisn blossaði
upp á fjarlægari hlutum héraðsins.
Fulltrúar héraðanna hittust í Santa Fe.
Þar voru sameiningarsinnar undir forystu Rosas í miklum
meirihluta, sem fólu landstjóranum í Santa Fe að grípa til aðgerða
gegn Lavalle-stjórninni. Lavalle
komst að lokum að samkomulagi við Rosas og ákveðið var að efna
til kosninga í Buenos Aires til nýs þings héraðanna.
Málamiðlun Lavalle og Rosas fól í sér útnefningu hófsams
sameiningarsinna í borgarstjóraembættið, en stjórnmálaástandið
var of eldfimt til að það tækist.
Rosas kallaði saman gamla þingið, sem Lavalle hafði leyst
upp, þegar hann komst til valda. Þetta
þing kaus Rosas til embættis landstjóra með öllum atkvæðum 5.
desember 1829.
Fylkjaskipting
í tíð Rosas, 1829-52.
Stjórn
Rosas í Buenos Aires naut mun meiri stuðnings en forverar hennar höfðu
notið. Sérhagsmunahópar,
landeigendur og kaupmenn stóðu að baki nýja landstjóranum.
Næstum allir áhrifahópar í héraðinu töldu sér bezt borgið
með Rosas í fararbroddi.
Stjórnmál
innanlands.
Nýi
landstjórinn gerði sér strax grein fyrir áhættunni samfara þessum
mikla stuðningi. Hann var
yfirlýstur sameiningarmaður en stjórnaði í anda miðstjórnar í
krafti valda sinna í Buenos Aires.
Hann vafði félögum verkamanna, kúreka og yfirstéttarinnar um
fingur sér og tókst að halda viðkvæmu jafnvæginu milli þeirra og
almennings.
Andstaðan
gegn sameiningu var að mestu horfin um allt land árið 1832 og Rosas vék
fyrir löglega kjörnum eftirmanni sínum, Juan Ramón Balcarce hershöfðingja.
Valdataka Balcarce olli uppþotum
meðal sambandssinna og honum var velt úr sessi.
Eftirmaður hans átti allt sitt undir ríkisstjórn, sem var á
bandi Rosas. Hún lagði
engu að síður áherzlu á stöðugleika í stjórn- og efnahagsmálum,
nokkuð, sem Rosas óttaðist, því að það dró verulega úr fylgi
Rosas. Þingið í Buenos
Aires lét til leiðast að gera Rosas að landstjóra héraðsins við
aðstæður, sem Rosas nýtti sér til hins ítrasta. Hann fékk takamarkalítinn aðgang að fjármunum, alræðisvald
og fimm ára valdatíma í stað þriggja samkvæmt lögum. Þessi völd leiddu til hræðilegrar einræðisstjórnar,
sem sveifst einskis í útrymingu raunverulegra og ímyndaðra óvina með
aðstoð hinnar óttalegu leynilögreglu Mazorca, sem var hópur óþokka
og vígamanna. Borgarnir urðu
að bera rauða borða til að sýna hollustu sína við Rosas og
prestar urðu að hafa mynd af honum á altarinu í kirkjum sínum.
Utanríkisstefnan
Utanríkisstefna
Rosas var öfgakennd og erfiðleikar á alþjóðavettvangi uxu í samræmi
við ólguna innanlands. Bretar
áréttuðu yfirráð sín yfir Falklandseyjum (Islas Malvinas) í janúar
1833 með því að senda herskip þangað.
Aukið sjálfstæði nágrannaríkjanna Bólivíu, Paragvæ og Úrúgvæ
og stefna þeirra að verða óháð sambandssjórninni í Buenos Aires
olli erfiðleikum. Andrés de Santa Cruz, hershöfðingi, sem hafði komið á fót
ríkjasambandi Perú og Bólivíu, studdi andstæðinga Rosas í Argentínu
og Rosas studdi hinn áhrifaríka landstjóra í norðuhéraðinu Tucumán
með ráðum og dáð, þegar hann afréð að lýsa yfir stríði gegn
sambandsríki Santa Cruz. Árið
1839 var her norðurhlutans sigursæll með stuðningi uppreisnarmanna
í Síle og Perú.
Rosas
varð aðili að viðskiptastríði við Úrúgvæ, sem varð honum dýrkeypt
og fór út um þúfur. Það
olli fyrstu opinberu árekstrunum við Frakka, sem sendu herskip til að
loka höfninni í Buenos Aires árið 1838 og ollu mikilli ólgu í
strandhéruðunum, sem byggðu mestan hluta afkomu sinnar á útflutningi.
Argentínskir útlagar í Montevideo og Úrúgvæ nutu stuðnings
Frakka til að koma Rosas frá völdum og nokkur héruð í norðurhlutanum
sameinuðust í andstöðunni gegn stjórninni.
Samtök
andstæðinga Rosas misstu fljótlega móðinn.
Frakkar urðu að beita kröftum sínum annars staðar og hurfu
af vettvangi. Í Buenos
Aires var stofnaður her undir stjórn Manuel oribe, fyrrum forseta Úrúgvæ,
sem var hrakinn frá völdum. Þessum
her varð vel ágengt við að ná yfirráðum á ný í innanlandshéruðunum.
Herjum höfuðborgarinnar hafði ekki tekizt að komast alla leið
að landamærum Bólivíu og Síle síðan 1820.
Svo virtist sem forystuhlutverki Buenos Aires undir stjórn Rosas
yrði ekki ógnað frekar. Oribe
lagði undir sig meginhluta Úrúgvæ og herir hans, sem voru að mestu
skipaðir Argentínumönnum, hófu níu ára umsátur Montevideo í febrúar
1843. Brezk herskip sáu
borgarbúum fyrir vistum og nauðsynjum og árið 1845 girtu ensk og frönsk
herskip höfnina í Buenos Aires af.
Samtímis sigldi brezkur floti upp Paraná-ána.
Síðarmeir drógu Bretar og Frakkar sig út úr deilunum og hættu
að angra Rosas.
Ein
ástæðnanna fyrir velgengni Rosas í utanríkismálum var veikleiki
eins aðalkeppinautarins á viðskiptasviðinu.
Brasilíumenn höfðu borizt á banaspjótum í blóðugri
borgarastyrjöld (1835-45) á Río Grande do Sul-svæðinu.
Strax eftir að tekizt hafði að bæla uppreisnina niður fór
áhrifa Brasilíu að gæta aftur á Río de la Plata-svæðinu. Staða Rosas varð veikari og þá þróun nýtti sér Justo
José de urguiza, hershöfðigi og landstjóri í Entre Ríos-héraði,
þegar hann gerði uppreisn gegn honum.
Urguiza gerði bandalag við Brasilíu og Úrúgvæ 1851 og
argentínski herinn, sem sat um Montevideo, varð að hverfa heim til að
stemma stigu við framgangi uppreisnarmanna, en beið ósigur gegn
Urguiza við Caseros, rétt utan Buenos Aires, 3. febrúar 1852.
Rosas stóð einn og fylgislaus uppi og flúði til Bretlands, þar
sem hann dó árið 1877. |
