Landiš er u.ž.b.
1200 km breitt frį noršri til sušurs og 1540 km langt frį austri til
vesturs. Landslagiš er fremur einhliša, žakiš fjölda lęgša og dala og
nyrzt rķs žaš hęst. Śrkoma er mest sunnantil, žannig aš aušvelt er aš
skipta landinu ķ žrjś meginsvęši, eyšimörk ķ noršri, steppusvęši, sem
hiršingjar nżta til beitar, og ręktaš land ķ sušurhlutanum, žar sem
flestir landsmenn bśa, hiršingjar, žéttbżlisbśar
og bęndur meš fasta bśsetu.
Hįlendiš ķ noršri er sundur skoriš dölum (kori) Aļr-fjalla,
sem eru framhald Ahaggar-fjalla ķ Alsķr. Žau liggja
frį noršri til sušurs um mišbik Nķger įsamt stökum fjöllum ķ
sömu stefnu. Mešal
žeirra eru Tazerzaļt Gréboun 1944m), Tamgak, Takolokouzet,
Angornakouer, Bagzane og Tarouadji. Noršaustan Aļr-fjalla eru
hįsléttur, sem mynda brś milli Ahaggar-fjalla ķ Alsķr og
Tibesti-fjalla ķ Chad. Frį vestri til aušsturs eru slétturnar
Djado, Mangueni og Tchigaļ.
Sandsvęši Sahara ķ Nķgerķu teygjast til sušurs, beggja vegna Aļr-fjalla.
Vestanvert er m.a. Talaksvęšiš, sem nęr yfir Tamesnasléttuna ķ noršri,
žar sem dalirnir eru fullir af farandöldum, og
Azaouasléttan ķ sušri. Austan Aļr-fjalla er Ténéré-svęšiš, aš hluta
sendiš (erg) og sumpart grżtt (reg).
Sušurslétturnar, sem mynda tęplega 1500 km langt belti, skiptast ķ žrjś
svęši. Vestast er Djerma Ganda-svęšiš. Žar eru dalir fullir af sandi
og um ašra féllu fyrrum žverįr Nķger frį Aļr- og Iforas-fjöllum ķ
nįgrannarķkinu Mali. Mišhlutinn nęr yfir grżtt Adar Doutchi- og
Maijia-svęšin. Žar eru uppžornašir dalir (gulbi) fyrrum žverįa
Sokotoįrinnar og Tegama-sléttan, sem endar viš Tiguidit-jašarinn ķ
grennd viš Aļr-fjöll. Austast birtist berggrunnurinn į Damagarim-,
Mounio- og Koutous-svęšunum, og noršan žeirra er leirsléttan Damergou.
Į Manga-svęšinu enn austar sjįst fornar vatnsrįsir į sandsléttunni.
Žaš er aušvelt aš
gera samanburš į vatnabśskap landsins fyrir 5000-6000 įrum, sem gerši
ręktun, fiskveišar og kvikfjįrbeit mögulega į Aļr-svęšinu, og nśverandi
įstandi og mismun milli noršur- og sušurhluta landsins. Ķ nśverandi
vatnakerfi er Nķgerfljótiš ķ vestri og Chadvatn ķ austri. Milli žessara
höfušvatna eru ummerki gömlu vatnakerfanna, sem eru uppžornuš (dallol;
gulbi).
Nigerfljótiš rennur 580 km leiš innan Nķger.
Vegna žess, hve langt fljótiš er og hve mikiš žaš dreifist ķ Mali, gętir
flóšvatns viš Niamey ekki fyrr en ķ desember-janśar įr hvert. Žess į
milli gętir ašeins vatns žverįnna śr noršri ķ farvegi fljótsins žar (Gorouol,
Dargol, Sirba, Goroubi, Djamangou, Tapoa og Mékrou). Tvęr sķšastnefndu
žverįrnar renna ķ gegnum W-žjóšgaršinn, sem fékk W-nafniš vegna lögunar
farvegs Nķgerfljótsins žar. Į sušurbakkanum til austurs eru gömlu
farvegirnir (dallol) enn žį greinilegir. Žeir hafa vķšast noršur-sušur
stefnu og sums stašar er enn žį smįrennsli. Kunnustu farvegirnir (wadis)
eru Bosso, Foga og Maouri. Aršrir fornir farvegir fluttu vatn frį
Aļr-fjöllum og farvegir (kori) frį Iforas-fjöllum runnu saman žar sem nś
er Ti-m-merhsoļ Wadi. Iforas-farvegirnir eru allir žurrir nś en vķša er
stutt ķ grunnvatniš undir žeim. Stundum, og oft įrstķšabundiš, flęšir
vatn um farvegi, sem kallast gulbi, og veldur af og til tjóni.
Austantil ķ landinu er hluti lęgšarinnar, sem Chadvatniš er ķ. Žaš er
grunnt en nęr 25.100 km² viš efstu stöšu (2860 km² innan Nķger). Žaš
minnkar mikiš į žurrkatķmanum, ašallega vegna uppgufunar. Įin
Komadougou Yobé, sem rennur til vatnsins śr vestri, myndar hluta
landamęranna milli Nķger og Nķgerķu. Vatniš, sem fer aš fyllast ķ įgśst,
er lķtiš annaš en smįtjarnir į tķmabilinu janśar til maķ.
Regnvatn safnast ķ margar lęgšir, žannig aš nokkur varanleg smįvötn og
tjarnir myndast, einkum ķ Keļta og Adouna į Adar Doutchi-svęšinu, ķ
Madaroumfa į Maradi-svęšinu og ķ Guidimouni austan Zinder. Sums stašar
er tiltölulega greišur ašgangur aš grunnvatni meš brunnagerš.
Nķger teygist til sušurs frį nyršri hvarfbaugi og noršurhluti landsins
er hluti eyšimerkursvęšis hitabeltisins. Ķ sušurhlutanum er talaš um
Sahel-loftslag, sem einkennist af einum stuttum regntķma. Ķ janśar og
febrśar rķkja noršaustanvindar, sambęrilegir stašvindunum (harmattan),
frį Sahara ķ įtt aš mišbaug. Žeir eru rykhlašnir og žurrir og koma ķ
veg fyrir ešlileg lķfsskilyrši į sušurjašri eyšimerkurinnar. Frį aprķl
til maķ blįsa sušlęgu stašvindarnir frį Atlantshafi og sveigja ķ įttina
til Sahara, žar sem žeir męta harmattan og śtkoman veršur hįlfgert
vešravķti, sem er upphaf regntķmans. Hann stendur yfir ķ 1-4 mįnuši
eftir breiddargrįšum. Įgśst er regntķminn alls stašar annars stašar en
allranyrzt, žar sem śrkoman er óśtreiknanleg.
Nķger er į einhverju
heitasta svęši jaršar. Hitinn hękkar frį febrśar til maķ og lękkar um
regntķmann į veturna, hękkar lķtiš eitt į nż og lękkar svo ķ
lįgmarksmešalhita ķ desember eša janśar. Ķ maķ (heitasta mįnušinum) er
sķšdegishitinn hęstur alls stašar ķ landinu, 42°C ķ Nguigmi viš Chadvatn
og 45°C ķ Bilma og Agadez, sem eru borgir ķ noršureyšimörkinni. Ķ
janśar er sķšdegishitinn 25°C+ vķšast hvar en į nóttunni getur hann
fariš nišur fyrir frostmark ķ eyšimörkinni. Dęgursveiflur eru meiri ķ
noršureyšimörkinni en ķ sušurhlutanum og mestar į žurrkatķmanum.
Śrkoman er mismunandi eftir landshlutum og įrstķšum. 250 mm
jafnśrkomulķnan liggur nęrri Tahoua til Gouré, einmitt žar sem nyrztu
hiršingjarnir beita bśsmala sķnum. 750 mm śrkomulinan er sušurmörk
žessa svęšis og sunnan hennar tekur viš ręktunarsvęši. Žaš er ekki į
vķsan aš róa meš śrkomu į regntķmanum, žvķ aš eini fastinn ķ hegšun
nįttśrunnar er óstöšugleiki. |