Samkvæmt
stjórnarskránni frá 1992 skiptast völdin í landinu milli erfðaleiðtogans
og kjörins þings. Þrátt
fyrir stjórnarskrána, þingið og virka stjórnarandstöðu, hefur
konungurinn meira pólitískt vald en flestir konungar í öðrum ríkjum.
Hann hefur pólitískt úrslitavald, kynnir ný lög, skipar og
leysir upp ríkisstjórnir, getur leyst upp þingið og getur stjórnað
með tilskipunum hvenær, sem honum þóknast.
Hlutverk konungsins hefur valdið miklum deilum og gagnrýni.
Allt frá miðjum tíunda áratugnum hefur síaukinn þrýstingur
frá andstöðuhópum innanlands og gagnrýnendum erlendis orðið til pólitískra
umræðna um aukið lýðræði, aukin völd þingsins og forsætisráðherrans,
aukna þátttöku í stjórnmálalífinu og takmörkun valda konungs til
að hafa áhrif á stjórnmál.
Árið
1996 voru talsverðar umbætur samþykktar og annarri deild bætt við
þingið, þannig að það starfar nú í tveimur deildum.
Í efri deild sitja 270 þingmenn og í hinni neðri 325.
Kosið er til neðri deildar í beinum kosningum en bæjar- og
sveitarstjórnir og verkalýðsfélögin kjósa til efri deildar.
Þingkosningarnar 1997 mörkuðu þáttaskil í stjórnmálum
landsins. Sósíalistar, þjóðernissinnar
og vinstri flokkar sameinuðust í Lýðræðisflokki, sem fékk
meirihluta þingmanna og myndaði fyrstu andstöðustjórn um árabil og
veitti nýjum og öflugum straumum inn í staðnað kerfi.
Innanríkisráðuneytið
og yfirvöld öryggismála (herinn, lögreglan og varaliðar hersins)
eru valdamikil í landinu. Hópar
kenndir við islam eru virkir í stjórnmálum og valda stjórnvöldum
stöðugum áhyggjum. Hógværustu samtök múslima sameinuðust og fengu þingsæti
í kosningunum 1997 en róttæk samtök byggja styrk sinn á háskólastúdentum
og atvinnulausu, ungu fólki.
Stjórn
landsins skiptist í þrennt og öll þrjú stjónsýslusviðin eru
undir stjórn innanríkisráðuneytisins.
Efst tróna 49 héruð (wilayat) og borgir (‘amalat), sem lúta
yfirstjórn konungsskipaðra landstjóra.
Næsta stjórnsýslusviðið er sýslurnar (gadawat) og sveitarfélögin,
sem lúta stjórn sýslu- og sveitarstjórna.
Þriðja stjórnsýslusviðið er hrepparnir og sjálstæðar
borgir, sem lúta stjórn oddvita (ga’ids) og borgarstjóra (pashas).
Lágt settir embættismenn fá skipunarbréf frá ráðuneytinu eða
landstjórunum. Hvert stjórnsýslusvið hefur kosna fulltrúa, sem taka þátt
í ákvörðunum um hin ýmsu málefni, s.s. framkvæmdir og gerð frjárlaga.
Í lok tíunda áratugarins stefndi ríkisstjórnin að því að
fela héruðunum og sýslunum meiri völd í hendur.
Dómsvaldið.
Kóraninn er að nafninu til lög landsins.
Dómarar (gadis) nota hann í málum, sem snerta stöðu múslima,
með því að túlka hann og framfylgja trúarlegum lögum islam.
Rabbínar beita sömu aðferðum í málum gyðinga.
Almenn lög, sem eru byggð á frönskum gildum, ná til allra á
veraldlegum vettvangi. Æðsti
dómstóllinn er hæstiréttur, sem hefur líka yfirumsjón með réttarkerfinu.
Konungurinn skipar alla dómara og þeir starfa undir stjórn dómsmálaráðuneytisins.
Stöðugt er barizt fyrir umbótum í réttarkerfi landsins.
Marokkóskar konur hafa lengi barizt fyrir umbótum á lögum um
persónulega stöðu og fjölskyldur (mudawwana) til að draga úr misrétti
til erfða, hjónaskilnaða og öðrum þáttum, sem skapa misrétti.
Menntamál.
Fjárlög landsins gera ráð fyrir, að fimmtungur gjalda renni
til menntamála. Stór hluti þessa fjár rennur til skólabygginga til að
skapa aðstöðu fyrir síaukinn fjölda nemenda (u.þ.b. 40% landsmanna
eru yngri en 15 ára). Börn
á aldrinum 7-13 ára eru skólaskyld.
Í borgunum sækir meirihluti barna skóla en þeim fækkar að
meðaltali í landinu öllu. Í
borgunum sækja 75% drengja á skólaaldri skóla en aðeins helmingur
stúlkna. Í dreifbýlinu
eru þessi hlutföll mun lægri. Tæplega
helminur barnanna sækir framhaldsnám og aðeins lítill hluti nýtur
æðri menntunar. Léleg skólasókn,
einkum í dreifbýlinu, veldur stöðugu ólæsi hjá helmingi þjóðarinnar.
Háskólar
landsins eru vel á fimmta tuginn.
Æðri menntastofnanir og listaskólar eru í borgum um allt
landið. Helztar þessara
stofnana eru Muhammad V-háskólinn í Rabat (stærsti háskóli
landsins með deildir í Casablanca og Fez), Hassan II-landbúnaðar- og
dýralæknaháskólinn í Rabat (stundar einnig félagslegar rannsóknir)
og al-Akhawayn-háskólinn í Ifrane (fyrsti enskumælandi háskólinn
í Norður-Afríku; 1995), sem var stofnaður fyrir framlög frá Sádi-Arabíu
og BNA.
Heilbrigðis-
og velferðarmál.
Fjöldi lækna og starfsfólks í heilsugæzlu er nokkuð viðunandi.
Ríkið hefur lagt áherzlu á fyrirbyggjandi læknisþjónustu
með því að fjölga heilsugæzlustöðvum og sjúkrahúsum.
Rúmlega helmingur íbúa dreifbýlisins nýtur ekki þessarar aðstöðu
og lítill hluti borgar- og þéttbýlisbúa nýtur aðgangs að ómenguðu
drykkjarvatni. Barnadauði er mikill og a.m.k. þriðjungur þjóðarinnar býr
við næringarskort. Margir
sjúkdómar, s.s. lifrarbólga, eru landlægir og ormaveiki
(bilharziasis) hefur breiðzt út með auknum áveitum. |