Víetnamar,
sem eru mjög skyldir kínverjum og nokkrum þjóðflokkum Indónesíu,
komu upprunalega frá ósasvæði Rauðár og Suður-Kína (aðallega frá
Guangdong-héraði). Um miðja 3. öld f.Kr. höfðu aðalþjóðflokkar Víetnama
sameinast í einu ríki, sem hét Au Lac í upphafi en Nam Viet síðar.
Árið 111 f.Kr. náði kínverska Han-höfðingjaættin völdum
í Víetnam og landið var kínverskt hérað til 938.
Þá tók við takmarkað sjálfstæði landsins, sem var þó áfram
skattland kínverja. Kínversk
áhrif á menningu og líf Víetnama voru sterk og varanleg eins og glögglega
kemur í ljós í fylgni landsmanna við kenningar Konfúsíusar, tal-
og ritmáli, klerkaveldi og stjórn landsins.
Samt hafa Víetnamar varðveitt lungann úr séreinkennum sínum.
Ýmsar
víetnamskar höfðingjaættir réðu landinu frá 10.-15. öld en þá
tóku kínverjar aftur völdin um skamma hríð.
Eftir 1428 réði Le-ættin landinu og hélt völdum til 1776.
Þá fékk landið nafnið Dai Viet.
Áður en Le-ættin komst til valda elduðu Víetnamar og indó-malæíski
þjóðflokkurinn Cham grátt silfur.
Chamfólkið hafði tekið upp hindúatrú, líkt og khmerarnir
í vestri. Á 15. öld tókst
Víetnömum að leggja undir sig æ stærri svæði Chamfólksins, þar
til þeir innlimuðu allt ríki þeirra, sem náði að Camauskaga, þar
sem khmerar ríktu.
Le-ættin
var valdalítil á tímabilinu 1672 til 1776, þegar völdum hennar
lauk. Landinu var skipt í tvö heimastjórnarsvæði árið 1672
á milli hinnar voldugu Trinh-ættar í norðurhlutanum og Nguyen-ættarinnar
í suðurhlutanum eftir heiftuga borgarastyrjöld.
Árið 1776 hófst Tay-Son-uppreisnin, sem olli falli Trinh- og
Nguyen-ættanna. Í kjölfarið
var hægt að sameina ríkið að nýju.
Að síðasta Tay-Son-leiðtoganum látnum árið 1792 komst
Nguyenættin aftur til áhrifa og árið 1802 tókst Gia Long keisara að
sameina landið. Undir stjórn
hans var landið nefnt Viet Nam og fagrir kastalar voru byggðir í Huehéraði.
Árið
1802 sameinaði Nguyen Anh norður (Tonkin), mið- (Annam) og suðurhlutann
(Cochin-Kína) og gerðist keisari landsins.
Frakkar skárust í leikinn á sjötta tug nítjándu aldar.
Þeir gerðu landið að verndarsvæði árið 1883 og stofnuðu
sambandsríkið Indókína - ásamt Kambódíu og Laos - árið 1887.
Uppreisnir gegn nýlenduherrunum hófust á fjórða tug
tuttugustu aldar og héldu óslitið áfram í rúmlega 40 ár.
Japanar hernámu Víetnam árið 1940 og komu upp leppstjórn með
Bao Dai keisara í fararbroddi. Árið
1941 stofnaði kommúnistaleiðtoginn Ho Chi Minh her þjóðernissinnaðra
skæruliða - Viet Minh - til að berjast gegn Japönum.
Á lokamánuðum stríðsins naut Viet Minh stuðnings Bandaríkjamanna
og lýðveldið Víetnam með Ho Chi Minh sem forseta var stofnað í
Hanoi, þegar Japanar höfðu gefizt upp.
Frakkar náðu ekki undirtökunum aftur fyrr en 1946.
Þeir viðurkenndu Víetnam í fyrstu sem „frjálst ríki”
innan Franska-Indókína. Ho
Chi Minh fór frá Hanoi eftir árekstra við Frakka og hóf skæruhernað
gegn þeim og Bao Dai keisara.
Víet
Minh náði smám saman öllu Tonkinhéraði undir sig og Frakkar urðu
að gefast upp við Dien Bien Phu eftir 55 daga umsátur árið 1954.
Friðarsamingarnir í Genf sama ár leiddu til skiptingar
landsins milli kommúnista í norðurhlutanum og Boa Dai keisara í suðurhlutanum.
Gert var ráð fyrir almennum kosningum í öllu landinu árið
1956, en Norðlendingar neituðu að taka þátt í þeim.
Árið 1955 var Boa Dai stuggað frá völdum og Ngo Dinh lýsti
yfir stofnun lýðveldið í Suður-Víetnam.
Harðstjórn Diems olli aðgerðum skæruliða kommúnista í
hinu nýstofnaða lýðveldi og árið 1960 voru samtök kommúnista - Víet
Cong - stofnuð til að velta hinni vestrænsinnuðu ríkisstjórn úr
sessi.
Frá
lokum 18. aldar náðu æ fleiri vestrænir trúboðar og kaupmenn fótfestu
í landinu. Frakkar nutu ýmissa forréttinda vegna stuðnings síns við
hina ríkjandi Nguyenætt en smám saman kom til alvarlegri árekstra
milli Evrópumanna og Víetnama. Árásum
á kristnar trúboðsstöðvar leiddu til þess, að Frakkar hernámu
borgina Sai-Gon (Ho Chi Minhborg).
Víetnam hætti að vera sjálfstætt ríki eftir að Frakkar náðu
norðurhluta landsins undir sig líka árið 1883.
Loks var landinu skipt í þrjú stjórnsvæði:
Cochinchina (syðst) varð að franskri nýlendu, Tongkingsvæðið
með Rauðárósum og Annamhérað með gömlu höfuðborginni Hue varð
að frönskum verndarsvæðum. Kambódía, Laos og Víetnam voru þaðan í frá kölluð
Franska-Indókína.
Þjóðernishreyfingum
óx stöðugt fiskur um hrygg allt fram að síðari heimstyrjöld. Japanar hernámu Víetnam árið 1941 en eftirlétu frönsku
Vichystjórninni stjórn landsins.
Í marz 1945 veittu Japanar Víetnömum sjálfstæði að Frökkum
forspurðum. Bao Dai, síðasti
Nguyen-leiðtoginn, varð þjóðhöfð-ingi.
Eftir uppgjöf Japana í ágúst 1945 hafði fylgi kommúnista,
Vietminh, aukizt verulega. Leiðtogi
þeirra, Ho Chi Minh, stofnaði bráðabirgðastjórn 2. september 1945
í Hanoi og lýsti yfir stofnun Víetnamska alþýðulýðveldisins og
Frökkum fannst sér ógnað. Indókínastríðið hófst og stóð yfir frá 1946 til
1954, þar til Frakkar lýstu sig sigraða.
Afdrifaríkasta ósigur þeirra í þessu stríði beið herdeild
þeirra hinn 7. maí 1954 við Dien Bien Phu.
Indókínaráðstefnan í Genf ákvað að landinu skyldi skipt
um 17. breiddarbaug (hlutlaust svæði), þar til efnt yrði til
almennra kosninga árið 1956. Fram
til þess tíma réði Diem-stjórnin með stuðningi Bandaríkjamanna
í Suður-Víetnam. Eftir
1957 kom til mikilla þjóðernisátaka í hinu nýstofnaðar lýðveldi,
Suður-Víetnam og árið 1960 sameinuðust uppreinaröflin í þjóðfrelsisfylkingunni
(FNL; Vietcong). Þessi
hreyfing náði undir sig mestum hluta lands sunnan 17. breiddarbaugsins
fyrir árið 1963.
Árið
1961 sendi John F. Kennedy bandaríska hernaðarráðgjafa til að aðstoða
Suður-Víetnama.
Þegar
BNA gripu inn í átökin, jukust átökin, sem voru staðbundnari áður,
og Víetnamstríðið hófst án þess að nokkurn tíma væri lýst
yfir styrjöld. Stríðsaðilarnir
voru þjóðfrelsisfylking Vietcong og Norður-Vietnam, sem sendi heri sína
um hina svonefndu Ho Chi Minh-leið til Suður-Víetnams, og suður-víetnamskar
hersveitir, studdar af Bandaríkjamönnum.
Stríðsvél BNA komst á fullt skrið í valdatíð Johnsons
forseta árið 1965. Bandaríkjamenn
álitu að þeir gætu beygt Norður-Víetnama í duftið með
B-52-sprengiflugvélum sínum. Þar
að auki dreifðu þeir hinu gróðureyðandi efni, Agent Orange yfir stór
skógarsvæði. Árið 1964 var þetta lið orðið að heilu
herdeildunum, sem hóf gífurlegar loftárásir á Norður-Víetnam
eftir að bandarískar eftirlitssveitir höfðu orðið fyrir meintum árásum
Norðanmanna. Í lok árs
1964 var fjöldi bandarískra hermanna, sem tók virkan þátt í hernaðaraðgerðum,
orðinn 200.000. Suður-Víetnam
stóðst hina miklu „Tet-sókn” Norðanmanna árið 1968 en
veikleikar Sunnanmanna og bandaríska hersins komu vel í ljós.
Friðarviðræður
hófust árið 1968 en bandarískar hersveitir börðust með hnúum og
hnefum við Víet Cong í Kambódíu og Laos árið 1970.
Í nóvember 1968
stöðvaði Johnson forseti allar hernaðaraðgerðir gegn Norður-Víetnam.
Um mitt árið 1969 hóf Nixon forseti brottflutning bandarískra
herja frá landinu. Í marz
1972 hófu kommúnistar stórárásir í Suður-Víetnam, sem Nixon
svaraði með gagnárásum á Norður-Víetnam.
Hinn 27. janúar 1973 var lýst yfir gagnkvæmu vopnahléi í París,
sem alþjóðleg eftirlitsnefnd átti að fylgjast með.
Eftir að meirihluti herstyrks BNA hafði verið fluttur heim hófu
Norður-Víetnamar árásir á ný og lögðu undir sig stór landsvæði.
Loks tókst kommúnistum að leggja Suður-Víetnam allt undir
sig. Saigon féll 30. apríl
1975 og landið var undir herstjórn í heilt ár á eftir.
Árið
1976 fóru fram almennar kosningar í öllu landinu og í kjölfarið fékk
allt landið nafnið Alþýðulýðveldið Víetnam.Stríðinu
lauk formlega með friðarsamningunum í París árið 1973, en það hélt
áfram eftir að Bandaríkjamenn höfðu flutt hersveitir sínar heim.
Eftir að kommúnistarnir í norðurhlutanum höfðu sameinað
landið árið 1975 tókst ekki að hefja enduruppbyggingu vegna landamærastríðs
við Kína og hernáms Kambódíu árin 1979-1989.
Skortur á efnahagsstuðningi frá hinum vestræna heimi hefur
staðið í vegi fyrir eðlilegri efnahagsþróun og valdið gífurlegum
landflótta (bátafólkið). Allt
frá 1989 til 1990 hefur verið reynt að móta raunhæfa stefnu til að
laða að fjármagn frá Vesturlöndum.
Síðan þessir
atburðir áttu sér stað í Víetnam hafa íbúarnir orðið að glíma við
hroðalegar afleiðingar áratuga stríðsástands.
Náttúru landsins var stórlega raskað, mikill skortur var á
matvælum og efnahagslífið var í rúst. Samtímis tilraunum til enduruppbyggingar urðu Víetnamar að
berjast áfram í Laos og hafa átt í stöðugum útistöðum við
risann í norðri vegna landamæra-deilna.
Árið 1979 lögðu víetnamskar herdeildir Kambódíu undir sig
og hröktu ógnarstjórn Rauðu khmeranna frá völdum.
Samkvæmt samþykktum ráðstefnu utanríkisráðherra um Indókína
var Víetnömum gert að flytja heri sína brott þaðan í áföngum frá
árinu 1985 til 1990. |