Litla-Asía
er hluti af heimskorti fornmanna og náđi í grófum dráttum yfir núverandi
asíska hluta Tyrklands eđa Anatólíuskaga. Nokkur hinna fyrstu
steinaldarbyggđa í Miđausturlöndum hafa veriđ uppgötvađar í Litlu-Asíu.
Einhver áhugaverđasti fundarstađurinn er viđ Catal Huyuk í grennd viđ
Konya, ţar sem munir hafa veriđ raktir 11.000 ár aftur í tímann.
Fornríki innfćddra.
Hittítar voru helzti ţjóđflokkurinn á miđju ţessu svćđi eftir ađ
bronsöld lauk á tímabilinu 1900-1200 f.Kr. Ţegar ríki ţeirra var sem
stćrst náđi ţađ yfir mestan hluta Anatólíuskaga og ógnađi veldi Egypta. Innrásarherir „Sjávarfólksins” lögđu ţađ í rúst á leiđ sinni yfir
Litlu-Asíu og Sýrland í lok 12. aldar f.Kr. Líklega var anatólíska
borgin Trója eyđilögđ á ţessu tímabili.
Einn
ţjóđflokka „Sjávarfólksins” kom sér upp konungsríki, sem varđ
allsráđandi í Anatólíu á 9. og 8. öld f.Kr. Einn konunga ţess, Midas,
er grísk ţjóđsagnapersóna, sem hafđi ţann ágalla, ađ allt, sem hann
snerti varđ ađ gulli. Hittítamenningin dó ekki út. Hún varđveittist í
Karkemish, Milid (núverandi Malatya í Tyrklandi) og öđrum smáríkjum í
austanverđri Anatólíu til 700 f.Kr. Á ţessu tímabili stofnuđu Grikkir
Miletus, Efesus og Prienu og fjölda annarra smáborga í Jóníu, svćđi
međfram Eyjahafi. Um 700 f.Kr. réđust kimmerar á frígíska konungsríkiđ
og lögđu ţađ í rúst. Kimmerar voru hirđingjar, sem tóku sér síđan
búsetu í vesturhluta Litlu-Asíu. Á 7. öld f.Kr. komu Lýdíar einnig ađ
Eyjahafsströndum, ţar sem ţeir stofnuđu konungsríki međ Sardis sem
höfuđborg. Grískir rithöfundar segja ţá hafa veriđ fyrstu ţjóđina til
ađ slá mynt. Persar, undir stjórn Cyrus mikla, hröktu síđasta konung
ţeirra, Krösus, sem var frćgur fyrir auđ sinn, frá völdum áriđ 546 f.Kr.
Erlend
yfirráđ.
Frá miđri 6. öld til 333 f.Kr. var mestur hluti Litlu-Asíu undir
yfirráđum Persa, ţótt mörg grísk borgríki nytu talsverđs sjálfrćđis. Á
4. öld f.Kr. dró úr veldi Persa og eftir 333 f.Kr. náđi veldi Alexanders
mikla yfir svćđiđ. Ađ honum látnum skiptist ríki hans milli fylgjenda
hans. Litla-Asía féll konungi Sýrlands í skaut ađ Lýkíu og Karíu á
suđurströndinni undanskildum. Ţćr voru undir stjórn tólómea í
Egyptalandi. Á 3. öld f.Kr. urđu Biţynía og Pontus í norđur- og
austurhlutunum sjálfstćđar. Keltneskir innrásarmenn komu sér fyrir í
miđri Litlu-Asíu, sem var síđar nefnd Galatía, og konungsríkiđ Peramum
var stofnađ á strönd Eyjahafs. Á 2. og 1. öld f.Kr lögđu Rómverjar
Litlu-Asíu smám saman undir sig. Flestir hlutar hennar blómstruđu á
valdatíma ţeirra og grísk menning dafnađi í borgunum.
Miđaldir og nútíminn.
Eftir skiptingu Rómarveldis á 4. öld varđ Litla-Asía hluti Austur-rómverska
eđa Býzanska keisaraveldisins međ Konstanínópel sem höfuđborg (Býzantíum)
Evrópumegin Bosporussunds. Á 8. ög 9. öld gátu menn ferđast óhindrađ um
Anatólíu og gengiđ í her Býzanska keisaradćmisins, sem byggđist ađallega
á málaliđum. Á 11. öld réđust seldjúkar (Tyrkir) inn í Litlu-Asíu og
austurhlutinn varđ ađ mestu tyrkneskur. Á 14. og 15. öld náđu Ottómanar
(Tyrkir) öllum skaganum undir sig og héldu honum ţar til lýđveldiđ
Tyrkland var stofnađ 1923. |