|
 Köln
í Nordrhein-Westfalen er í 36 m hæð yfir sjó.
Íbúafjöldinn er u.þ.b. 974.000.
Þessi gamla dómkirkjuborg við Rín er ein mikilvægasta samgöngu-
og verzlunarmiðstöð Þýzkalands með heimsþekktum sýningahöllum
og iðandi umferð á Rín. Köln
er erkibiskupssetur, háskólaborg með íþróttaháskóla, miðstöð
sjónvarps og útvarps (WDR), háborg íþrótta (knattspyrna, veðreiðar
o.fl.) og þar fara fram Rínarföstuinngangshátíðir.
Köln
er einn brennidepla vestrænnar menningar með gömlum kirkjum og minjum
frá rómverskum tímum. Vöxtur
borgarinnar frá örófi alda kemur vel í ljós.
Hringlaga götur sýna, hvar borgarmúrar Staufertímans voru og
lengra frá hinni fornu miðborg er 10 km langur 'Grüngürtel', sem sýnir
hin yngri prússnesku virki.
Köln
óx upp úr rómversku nýlendunni Colonia Claudia Ara Agrippineses og
tilheyrði Frankaríki frá lokum 5. aldar.
Karl mikili gerði hana að erkibiskupssetri og hún varð ein
aðalborga Þýzkalands á miðöldum auk þess sem hún varð ásamt Lübeck aðalhansaborgin.
Árið 1248 var hornsteinn Kölnardómkirkju lagður og borgin
varð ein heilagasta borg miðalda. Árið 1388 var hinn gamli Kölnarháskóli stofnaður
(endurstofnaður 1919). Köln
varð prússnesk með Rínarhéraðinu.
Í síðari heimsstyrjöldinni varð miðborgin illa úti og var
endurbyggð eins og sést við Hohe Straße (verzlunarhverfið).
**Dómkirkjan.
Hágotneskt listaverk. Ein
af stærstu dómkirkjum Evrópu. mesta
og stærsta mannvirki, sem byrjað var að byggja á miðöldum (1248 og
1842-80). Kirkjan stóð ófullgerð frá byrjun 16. aldar þar til
framkvæmdir héldu áfram 1842. Gólfflöturinn
er 6155 m² með 56 súlum. Þriggjakonungaskrínið
yfir altarinu er meistaraverk gullsmíðinnar (eftir uppdráttum Nikulásar
frá Verdun til varðveizlu helgra dóma, sem sóttir voru til Mílanó).
Í
ganginum bak við kórinn er hin fræga kirkjubynd Stephans Lochners, Dýrkun
konunganna, frá 1440 og við kórsúlurnar eru styttur úr góðmálmi
frá 14. öld.
Í
krosskapellunni er Gerokrossinn. Í
fjárhirzlunni eru margir fágætir dýrgripir, skríni, oblátubuðkur,
hirzkur fyrir helga dóma o.fl. Frá
suðurturni (rúmlega 500 þrep og klukkur) er gott útsýni.
Við
suðurhlið kirkjunnar er 'Rómversk-germanska safnið' með Dyonisos mósaíkmyndum
frá 2. öld, 15 m háu minnismerki Pobliciusar frá 1. öld, rómverskum
glösum, ílátum, tígulmyndum, olíulömpum og heilli götu úr
hafnarhverfi. Í fjárhirzlum
eru germanskir gullskartgripir.
*Museum Ludwig
með mjög góðu safni evrópskra málverka (Rembrandt, Manet, Renois,
Leibl, Liebermann, Slevogt o.fl.) en aðaluppistaða safnsins eru myndir
gerðar í gamla málaraskólanum í Köln.
Einnig er þar stórt safn koparstunguverka og nútímalistar.
**Kölnarvatnið fræga:
Eau de Cologne var nýr
ilmur á tímum Jósefínu, konu Napóleons.
Í byrjun 18. aldar var Ítalinn Paul Feminis í Köln og kynnti
nýtt ilmvatn, l'Eau Admirable. Það var byggt á sítrusolíum, neroli, lemon, bergamott og
lavender. Um það bil öld
síðar breytti einn afkomandi hans, Jean Farina, formúlunni, bætti í
hana rosmarin og setti á markað nýja vöru, Eau de Cologne.
Þetta varð strax vinsælt og margir aðrir ilmvatnsframleiðendur
hermdu eftir og gerðu þessa tvo menn að fyrirrennurum þessarar
tegundar ilmvatns, sem selst vel enn þá.
Númerið
á Kölnarvatninu, 4711, var númerið á vagninum, sem tæmdi kamra í
Köln, nokkurs konar haugsuga þess tíma (heimild: markaðsdeild
Flugleiða 1982),
Önnur
skýring á númerinu er sögð vera frá tímum frönsku stjórnarbyltingarinnar,
þegar Frakkar hersátu borgina. Þá
gaf hershöfðinginn skipun um, að hús Kölnar skyldu númeruð og
sendi hermenn á stúfana til að framfylgja henni.
Þetta númer, 4711, var málað yfir dyr Mühlens búðar-innar
við Bjöllustræti (heimild: póstkort frá Köln, sem er í spjaldskrá).
Samkvæmt
upplýsingum á vefsíðum
Farina ilmsafnsins eru upplýsingarnar um Kölnarvatnið hér að ofan
rangar og hér á eftir fylgir endursögn úr þýzka textanum á vefsetri
safnsins:
Saga Kölnarvatnsins er víða þokukennd og villandi, þótt
hún liggi í raun og veru í augum uppi, sé aðgengileg, skiljanleg og
byggð á traustum heimildum. Á vefsetri skjalasafns Rín-Vestfalen ("Rheinisch-Westfälischen
Wirtschafts-Archiv")
eru til upprunalegar, skjalfestar upplýsingar um öll viðskipti,
bréfaskriftir, deilur og fasteignir síðan 1709.
Árið 2006 bárust fréttir um, að framleiðslu körnarvatnsins hefði verið
hætt.
Farinaskjalasafnið, sem hleypur á
300 hillumetrum í skjalasafninu,
er án alls efa fullkomnasta safn verzlunarsögu nokkurs fyrirtækis norðan
Alpafjalla. Þar er að finna einstaka sögu ilmefnis þrjár aldir aftur í
tímann. Auk þess er að finna 80 hillumetra af upplýsingum í skjalasafni
Farinaskjalasafninu í Köln, þar sem saga Farinafjölskyldunnar er rakin
frá Ítalíu aftur til 13 aldar. Í skáldsögunni „Ilmvatnið” eftir Süskind
er lýsing á ilmi Kölnarvatnsins rakin.
Cölln var
stærsta borgarsamfélag í Evrópu á miðöldum, stundum kölluð „Róm
norðursins”. Árið 1709 var hún mjög óþrifaleg og árið 1667 geisaði
síðasta pestin, sem gekk yfir Evrópu fyrir þann tíma. Himinn og haf
skildu milli ríkra og fátækra. Ruslahaugar hlóðust upp á götum
borgarinnar. Torgin voru þakin hrossataði. Sútarar stunduðu sútuðu
gærur í opnum keröldum og helltu baneitruðum sútunarvökva í ár og læki,
sem bera sumir nöfn með tilvísun til þessarar iðju (Rothgerberbach,
Blaubach o.s.frv.). Af og til flæddi Rín yfir bakka sína og fleytti
öllum úrgangnum brott úr borginni. Göturnar Obermarspforten og Große
Budengasse, sem nefndar verða síðar í þessum texta, voru
aðalsamgönguæðar að mörkuðum borgarinnar og höfninni. Kirkjur og
klaustur í kirkjugörðum og garðar með vínviði og öðrum jurtum voru í
miðborginni. Það tók borgarbúa langan tíma að byggja upp viðskipti og
handverk að loknu Þrjátíuárastríðinu (1618-48).
Gyðingar og
mótmælendur máttu ekki setjast að í borginni, iðngildin voru enn þá
miðaldarleg og katólskum var einum leyfð búseta. Öldum saman áttu
borgarbúar mikil viðskipti við íbúa Apennínaskagans (Ítalíu) og tengslin
eru enn þá áberandi. Hin gamalgrónu iðngildi borgarinnar vörðust
innflutningi iðnvarnings og leyfðu aðeins verzlun með vörur, sem voru
ekki framleiddar þar.
Talsverður
hópur Ítala bjó í borginni. Johann Baptist Farina stofnaði verzlun með
franskar lúxusvörur á horni Großer Budengasse og Unter Goldschmied.
Meðal söluvöru hans var silki, kniplingar, svipur og ilmhanzkar en þó
einkum dýr kryddvara og ilmvötn, sem voru kölluð furðuvatn og ungverskt
vatn (aqua mirabilis; eau de la reine de Hongrie), englavatn og
keisaravatn.
Sambönd Ítala
á Rínarbökkum voru bundin sterkum fjöskyldutengslum eins og kemur
greinilega fram í bréfum frá því um 1700. Styrkur þessara
viðskiptatengsla kom fram á mörgum sviðum, s.s. þegar talsverðu magni af
tóbaki var stolið frá fyrirtækinu Renouard í Frankfurt og þjófurinn
reyndi að bjóða Farina það til kaups. Hann hafði þegar frétt af
stuldinum og lét handtaka þjófinn.
Á þessum tíma
var franska aðalviðskiptamálið. Kaupmennirnir og starfsfólk þeirra
talaði og skrifaði frönsku en hugsuðu eftir ítölskum línum. Á þessum
tíma var farið að gefa út bækur á þýzku (Grimmelshausen). Árið 1709,
þegar Farina stofnaði fyrirtæki sitt í Köln, uppgötvaðist borgin Pompei,
sem huldist ösku árið 79, fyrir tilviljun. Árið 1714 tók bróðir hans,
Johann Maria Farina, ilmgerðarmaður, til starfa við fyrirtækið með
ilmskyn sitt.
Lyktarskyn okkar er meðfætt en kornabörn gera ekki greinarmun á „góðri
eða vondri” lykt. Slíkt skyn þróast eftir aðstæðum hvers og eins, er
sem sagt áskapað eða áunnið. Mismunandi mat á lykt er bundið
félagslegum aðstæðum og tízkustraumum og við lok miðalda og síðar var
mikið notað af ilmefnum til að bæla niður fnyk óþrifnaðar í höllum
aðalsmanna og konunga, þar sem menn gerðu stykki sín á bak við gardínur
og svo var spúlað út einu sinni á dag.
Saga
Kölnarvatnsins byggist á þessum staðreyndum. Hér verður reynt að lýsa
notkun ilmefna, krydds og ilmvatna á átjándu öld. Nú á dögum getum við
upplifað svipaðar aðstæður hjá egypzkum og marokkóskum ilmefnakaupmönnum
á útimörkuðum og ríktu í Köln, þótt loftslagið sé öðru vísi. Hver
framleiðandi skipaði sér sinn sess með sérstökum blöndum ilm- og
kryddefna og áfengis. Þannig varð Kölnarvatnið til úr Farina
furðuvatninu og Johann Maria Farina merkti sér það með nafni og
innsigli. Hann lýsti ilminum af Kölnarvatninu sem ítölskum vormorgni og
anganinni af fjallanarissum og blómum appelsínutrjáa eftir rigningu.
Ilmurinn er hressandi fyrir mig og styrkir huga minn og ímyndunarafl.
Köln
heiðraði Johann Maria Farina með styttu, sem var afhjúpuð í ráðhúsi
borgarinnar, þar sem hún stendur enn þá. Hann dó árið 1736.
Fæðingarár er ókunnugt.
Hér verður
ekki kafað dýpra í sögu Kölnarvatnsins en forvitnir geta aflað sér
nánari upplýsinga á vefsetri fyrir tækisins
Farina ilmsafnsins. |
