1.-5.
öld
Fyrstu
heimildir um byggð í landinu segja frá forfeðrum Finna þar.
Germanar streymdu að úr suðri og vestri og komust alla leið að
ströndum Finnlands.
Um
500
Þjóðflokkar.
Skánn var byggður Dönum.
Norðar voru gotar, sem auðguðust af viðskiptum við Dani og
fleiri þjóðflokka í suðri. Þeirra
svæði leið af fólksfæð vegna þess, hve margir fluttu brott.
Svíar bjuggu við Mälerenvatnið og í Upplöndum.
Þeir stunduðu ábatasaman landbúnað og bjuggu við strangt
stjórnarfar.
6.-8.
öld
Valdabarátta.
Svíar náðu valdi á landi gota.
Lokaorrustan milli þessara tveggja þjóðflokka varð árið
750. Svíar kölluðu ríki
sitt Svearike.
8.-11.
öld Víkingatíminn.
Sænskir víkingingar herjuðu á ströndum Eystrasalts og sigldu
langt upp eftir ánum inn í Austur-Evrópu.
Þar stofnuðu þeir mörg ríki, hið fyrsta við Ilmenvatn og höfuðborgina
Hólmgarð, sem síðar varð Novgorod.
Síðar stofnuðu þeir Kænugarð (Kiev).
Þessir víkingar og reyndar Íslendingar, sem tóku þátt í þessum
herferðum, komust alla leið til Konstantínópel, þar sem þeir voru
nefndir Væringjar í líffverði keisarans þar.
12.-13.
öld Kristnitakan
í Svíþjóð. Heilagur
Ansgar boðaði kristni á Björkö í Mälerenvatni í Birka í kringum
830. Um þær mundir var
Birka mesta verzlunarborg Svíþjóðar.
Ólafur Eiríksson, konungur, lét skírast árið 1008.
Árið 1164 fékk Svíþjóð eiginn erkibiskup.
Svíþjóð
fyrir sameiningartímann
10.-12.
öld Fyrri
hluti konungsdæmisins. Konungur
var kjörinn í norðurhluta landsins og varð síðan að leita hylli
folks í öðrum landshlutum. Þessi
för var kölluð: „Að ríða
Eiríksgötuna”. Aðallinn
umhverfis konungana hélt völdum sínum.
1150-60
Eiríkur
IX hinn heilagi konungur í Uppsala.
Hann fór í svokallaða krossferð til Suður-Finnlands til að
binda endi á árásir Finna. Það
varð upphaf sænskra yfirráða á þessu svæði.
1250-1363
Fólkungaættin
tryggði veldi Svía og náði öllu Finnlandi undir þá.
1250-66
Birgir
jarl við völd. Hann
styrkti innra öryggi landsins með friðarlögunum, víggirti Stokkhólm
gegn árásum Finna 1255 og efldi verzlun með því að veita
Hansakaupmönnum veruleg forréttindi.
1275-90
Magnús
I Ladulås verndaði bændur og borgara landsins gegn árásum aðalsins.
Í kringum 1280 hófst námuvinnsla Svía í Falun með aðstoð
námumanna frá Harz. Forréttindi
Þjóðverja í landinu urðu þjóðerniskennd Svía hættuleg og ollu
almennu hatri.
Sambandstíminn
Svíþjóð
batzt Noregi og Danmörku oft persónulegum samböndum á tímabilinu
1319-1523. Samböndin við
Danmörku voru þó meira í líkingu við dönsk yfirráð, sem Svíar
börðust stöðugt gegn.
1319-63
Magnús
II Eiríksson af Fólkungaætt var líka konungur Noregs til 1343.
Árið 1350 voru sett almenn lög um landréttindi, sem ógiltu
fyrri lög. Árið 1360
fengu Danir yfirráð yfir Skáni og 1361 yfir
Ölandi og Gotlandi. Magnús
var settur af.
1363-89
Albrecht
III konungur. Aðallinn efldist að völdum.
1389-1412
Margrét,
dóttir Valdimars IV Danakonungs, varð þjóðhöfðingi.
Kalmarsambandið 1397. Hún
var var sterkur valdhafi og dró verulega úr áhrifum aðalsins.
1433-1523
Andstaða
gegn konungum Kalmarsambandsins og fulltrúum þeirra, sem voru ævinlega
Dönum hliðhollir, jókst stöðugt í Svíþjóð.
Þessi þróun leiddi hægt og bítandi til sjálfstæðis þjóðarinnar.
1433-36
gerðu
bændur uppreisn undir forystu námaeigandans Engelbrekts
Engelbrektssonar.
1448-70
var
Karl VIII Knútsson konungur í Svíþjóð í trássi við
Kalmarsambandið.
1470-1503
var Sten Sture eldri ríkisstjóri í Svíþjóð. Hann sigraði Kristján I í orrustunni við Brunkeberg árið
1471. Árið 1477 var
Uppsalaháskóli stofnaður.
1520
Blóðbaðið
í Stokkhólmi. Kristján
II Danakonungur sigraði sænska ríkisstjórann Sten Sture yngri og lét
taka 82 fyrirmenn af lífi í Stokkhólmi.
Svíþjóð
sem stórveldi / Siðbótin
1523-60
Gústaf
I Vasa hrakti Dani markvisst frá Svíþjóð frá árinu 1521, þegar
uppreisn hófst gegn þeim í Dölunum og var kjörinn konungur árið
1523. Hann greiddi götu siðbótarinnar
árið 1527. Þátttaka
hans í deilum og skærum milli greifanna (1534-36) braut hann
Hansaveldið á bak aftur í landinu og gerði Svíþjóð að erfðaeinveldi
árið 1544.
1560-1611
Sonum
Gústafs tókst illa upp við landstjórnina þar til hinn yngsti, Karl
IX (1599-1611) náði tökum á henni og styrkti innviði landsins.
1611-32
Gústaf
II Adolf lauk styrjöldum, sem faðir hans hafði byrjað við Rússa,
Ingermanland (1617) og Pólland. Pólland
varð að láta Lífland af hendi.
Hann stjórnskipulagið og efldi verzlun og viðskipti.
1630
Gústaf
II Adolf blandaði sænska hernum í Þrjátíu ára stríðið að
undirlagi mótmælendafursta í Þýzkalandi og féll í orrustunni við
Lützen eftir frækilegan sigur.
1632-54
Kristín,
dóttir Gústafs II Adolfs, tók við völdum.
Axel Oxenstjerna kanslari leiddi ríkisstjórnina.
Hershöfðingjarnir Gustaf Horn, Johann Banér og Lennart
Torstensson stjórnuðu her Svía áfram í Þrjátíu ára stríðinu
með góðum árangri. Árið
1645 urðu Danir að láta Jämtland, Gotland og önnur svæði af
hendi. Við samningana í lok stríðsins fengu Svíar m.a. furstadæmin
Bremen og Verden auk Neuvorpommern, Stettin og Rügen.
1654-60
Karl
X Gústaf af Pfalz-Zweibrücken, frændi Kristínar stríddi við Pólverja
og Dani, sem leiddi til loka yfirráða Dana á Skáni, Hallandi og víðar.
Markmið hans var að gera Svía ráðandi meðfram Eystrasalti
öllu.
1660-94
Karl
XI, sonur Karls IX varð konungur fjögurra ára.
Póllandskonungur afsalaði sér öllum kröfum til Svíþjóðar
í friðarsamningum í Oliva 1660.
Árið 1668 var háskólinn í Lundi stofnaður. Karl X veitti Frökkum
(Lúðvík XIV) lið gegn Hollandi, Englandi og Brandenburg.
Sænski herinn beið ósigur í orrustu gegn Brandenburg við
Fehrbellin. Þessi ósigur
kostaði Svía ekkert í löndum. Í
skjóli almennrar óánægju með óstjórn aðalsins á landareignum, tók
konungur krúnulénin undan þeim og gerði sjálfan sig næstum alráðan
með lögum.
1697-1718
Karl
XII stóð af sér allar árásir fjanda sinna, Dana, Pólverja og Rússa
(við Narwa árið 1700) og færði ófriðinn frá Svíþjóð til
landa þeirra. Í ævintýralegri herför sinni inn í Úkraínu beið hann
afgerandi ósigur við Poltawa 1709.
Þaðan flúði hann til Tyrklands.
Þaðan reið hann með tveimur tryggðarmönnum sínum á 16 dögum
til Stralsund. Árið 1718
féll hann í orrustu við Fredrikssten í Noregi.
Við andlát hans lauk stuttu alræðisvaldi konungs í Svíþjóð.
Stjórnarskrá
og hlutleysi.
Svonefnt
sjálfstæðisskeið. Eftir
ófarirnar varð Svíþjóð að afsala sér Eystrasaltshéruðunum,
Bremen, Verden og Vorpommern á árunum 1719-21 og þar með rýrnaði
staða landsins sem stórveldis í Evrópu.
Svíþjóð náði sér fljótlega aftur á strik í viðskiptum.
Aðallinn dró úr veldi konunganna, sem voru af Holstein-Gottorpætt
á árunum 1751-1818. Hattarar
drógu Svía inn í Sjö ára stríðið.
1771-92
Gústaf
III braut veldi aðalsins á bak aftur með stjórnlagarofi árið 1772
og ríkti í anda hinna upplýstu einvalda.
Hann bannaði pyntingar, innleiddi ritfrelsi og kom skipulagi á
myntsláttu. Aðallinn gerði
samsæri gegn honum og lét myrða hann á grímuballi árið 1792.
1792-1809
Gústaf
IV Adolf blandaði Svíþjóð af eigin hvötum í Napóleonsstyrjaldirnar
og missti Pommern 1807 og Finnland 1809.
Hann var settur af.
1809-18
Karl
XIII. Þar eð Karl, frændi
Gústafs IV, var aldraður og barnlaus, kaus þingið franska marskálkinn
Jean Baptiste Bernadotte til konungserfða.
Konungur ættleiddi hann og hann tók sér nafnið Karl Johann. Árið 1813 leiddi hann sænska herinn gegn Napóleoni.
Í friðarsamningunum í Kiel þvingaði hann Dani til að láta
Noreg af hendi en þeir fengu Sænska-Pommern í staðinn.
1814-1905
Sambandið
við Noreg. Konungar á þessu tímabili voru:
Karl IV Johann (Bernadotte; 1818-44), Óskar I (1844-59), Karl XV
(1859-72) og Óskar II (1872-1907).
Svíar tóku ekki þátt í ófriði í Evrópu á þessu tímabili
og samþykktu nýja stjórnarskrá árið 1865.
Viðskipti og menning efldust, iðnvæðing jókst og félagslega
kerfið þróaðist. Fyrsta
vinnuverndarlöggjöfin var samþykkt 1889 og flokkur sósíaldemókrata
var stofnaður. Vísindamaðurinn
Alfred Nobel stofnaði Nóbelsjóðinn 1895.
Vaxandi þjóðernisvakning í Noregi endurlífgaði gamlar væringar
milli landanna. Óskar II
sagði af sér sem konungur Noregs árið 1905 og rauf sambandið við
Noreg.
20.
öldin Hlutleysi
Svía. Konungar á þessu tímabili
voru: Gústaf V (1907-50),
Gústaf VI Adolf (1950-73) og Karl XVI Gústaf (1973-).
Svíum tókst að halda hlutleysi sínu í báðum heimsstyrjöldunum,
þrátt fyrir margs konar erfiðleika.
Sænski rauði krossinn var virkur undir stjórn Folke Bernadotte
greifa (1895-1948). Stjórnarskráin
var gerð lýðræðislengri. Félagslegar
aðstæður bötnuðu stöðugt og við það jukust fjárhagslegar
skuldbindingar ríkisins gífurlega.
1946
Svíþjóð
varð aðili að Sameinuðu þjóðunum.
1949
varð
Svíþjóð aðili að Evrópuráðinu.
1951 tóku
Svíar þátt í stofnun Norðurlandaráðs.
1958
Norræna
toll- og vegabréfasambandið.
1960
voru
Svíar meðal stofnenda Evrópska fríverzlunarsambandsins EFTA.
1973
Barnabarn
Gústafs VI Adolfs, Karl XVI Gústaf, tók við völdum. Fríverzlunarsamningur við Evrópubandalagið.
1974
Ný
stjórnarskrá. Frá 1.
jan. 1975 voru völd konungs skert verulega.
1976
Lög
um atkvæðisrétt launþega í fyrirtækjum.
Í þingkosningunum sigruðu borgaraflokkarnir eftir 44 ára stjórn
sósíaldemókrata.
1977
Fæddist
prinsessan Viktoría Ingrid Alice Desirée.
Lögum frá 1810 um konungserfðir í karllegg breytt.
1979
Borgaraflokkarnir
fengu nauman meirihluta í kosningum.
Þorbjörn Fälldin, formaður Miðflokksins, myndaði
samsteypustjórn 11. okt. Lög
um konungserfðir: Fyrsta
barn skal taka við konungdómi.
1980
Viktoría
prinsessa fékk titilinn hertogynja af Vestur-Gautlandi sem ríkisarfi.
Þingið ákvað með 58,1% meirihluta að halda áfram byggingu
kjarnorkuvera (hámark 12 kjarnakljúfa).
Alvarleg verkföll.
1981
Íhaldsflokkurinn
hætti þátttöku í ríkisstjórn og Þorbjörn myndaði minnihlutastjórn
í lok maí. Kreppu í viðskiptalífinu
linnti og verðbólga minnkaði. Zarah
Leander, 74 ára leikkona, dó í Stokkhólmi 23. júní.
Rússneski kafbáturinn U-137 strandaði í sænska skerjagarðinum
fyrir utan herskipahöfnina Karlskrona.
Þessi atburður olli hnökrum í stjórnmálalegum viðskiptum
landanna. |