|
Máríska borgin (medina) þróaðist í kringum kastalann (alcazar)
ofan Manzanares-árinnar. Nafnið Majerit kom fyrst fram árið 932, þegar
kristni konungurinn Ramiro II af León braut niður múra hennar. Fundizt
hafa minjar um forsögulega búsetu á þessum slóðum. Kristni konungurinn
Alfonso VI af Kastilíu og León náði borginni á sitt vald árið 1083 og
fjöldi konunga Kastilíu dvaldi þar um hríð upp frá því. Þing landsins
(Cortes) var fyrst kallað saman þar árið 1309. Kastalinn skemmdist í
jarðskjálfta árið 1466 og miðaldahöllin, sem kom í staðinn, tók miklum
breytingum undir stórn margra konunga í tímans rás, þó einkum á
valdatíma Karls I og Filips II.
Á þessum
tíma teygði borgin sig til austurs, beggja vegna núverandi Aðalgötu
(Calle Mayor) og Segovia-götu. Márarnir, sem fluttust ekki á
brott fyrr en Spánverjar höfðu náð undir sig öllu landinu (1492),
bjuggu þétt saman í suðvesturhorni borgarinnar, sem er enn þá kallaður
Moreria. Á márískum
tíma var borgin á svæði sem mældist 457 x 847 m. Nokkur gatnamunstrin
síðan fyrir aldamótin 1600 sjást enn þá en aðeins fá hús standa frá þeim
tíma. Eitt þeirra, Casa de los Lujanes, hefur verið endurnýjað. Talið
er, að franski konungurinn, Francis I, hafi verið þar í haldi um hríð.
Karl I hafði gaman af veiðum í nágrenni Madrid. Sagt er, að
borgarhliðin hafi verið brekkuð til að vagnar hans kæmust um þau. Þetta
varð upphafið að aukinni umferð um þröngar göturnar, sem jókst enn,
þegar hirðin fluttist til Madrid. Árið 1598 var Íbúafjöldinn orðinn
60.000. Þegar fyrsta borgarskipulagið (Pedro Teixeira) leit dagsins
ljós 1656 var Íbúafjöldinn 100.000 og fjöldi húsa í kringum 11.000.
Á valdatíð Habsborgara stækkaði borgin enn örar.
Utanríkisráðuneytið, Casa de Cisneros, og Segovia-brúin eru frá þessum
tíma. San Isidro el Real-kirkjan, sem er enn þá bráðabirðgadómkirkja
borgarinnar, er einnig frá þessum tíma. Dómkirkjan sjálf, Nuestra
Senora de la Almudena, er búin að vera í byggingu síðan 1883. Meðal
arkitekta, sem lögðu hönd á plóginn við fegrun borgarinnar, voru Juan de
Herrera (†1597) og Francisco de Mora. Stóratorg (Plaza Mayor) er talið
vera fegursta framlag þessa tíma. Juan Gómez de Mora hannaði það og það
var byggt á árunum 1617-19. Eftir eldsvoðan mikla 1790 var því breytt.
Það er umkringt fimm hæða húsum með svölum og turnum. Torgið tengist
næstu götum með níu bogagöngum, sem halda áfram meðfram verzlunum og
veitingahúsum. Þarna fór fram nautaat aðalsmanna á hestbaki,
flugeldasýningar og margs konar leikir. Ljótar athafnir
rannsóknarréttarins fóru líka fram þarna. Allt fram til 1765 fóru
kyrkingaraftökur fram á torginu. Síðasta nautaatið var haldið á torginu
vegna giftingar Isabellu árið 1846.
Þróunin á tímum
Búrbónkonunga.
Næsta glæsta tímabil í sögu borgarinnar var á valdatíma Búrbónkonunga,
sem Madridingar studdu í Spænska erfsðastríðinu (1701-14), þótt
hersveitir hlynntar Habsborgurum héldu borginni um tíma. Filip V lét
hefja byggingu konungshallarinnar eftir elsdsvoðann á jólanótt 1734, sem
grandaði kastalanum. Teikningar hans innfólu 23 inngarða og miklu
stærri höll. Þótt áætlanir hans næðu ekki fram að ganga, varð
herbergjafjöldinn 500. Höllin fellur vel inn í borgarmyndina ásamt öðrum byggingum,
sem hann lét reisa, s.s. Konunglega spænska akademían, Þjóðarbókhlaðan
og Konunglega söguakademían. Loft krúnusals konungshallarinnar skreytti
Tiepolo og í vopnabúrinu er eitthvert bezta safn brynja og sverð
sigurvegaranna Hernán Cortés og Francisco Pizarro. Alfonso XIII, var
síðasti konungurinn, sem bjó í höllinni, og íbúðarhlutinn hefur verið
varðveittur óbreyttur síðan hann sagði af sér árið 1931.
Konungsfjölskyldan býr nú í minna áberandi höll, La Zarzuela, norðvestan
borgarinnar. Búrbónkóngar kunnu líka vel að meta minna áberandi höll,
Palacio del Buen Retiro. Garðar hennar í frönskum stíl nutu aðdáunar og
enn þá er mikil aðsókn að þeim
Karl III var mesti bygginga- og skipulagskóngur Búrbóna
(1759-88) á upplýsingatímanum. Hann reyndi að finna jafnvægi milli
afþreyingar og vísinda, menningar og iðnaðar. Stíll hans var
heimsborgarlegur og lýsir smekk Evrópubúa á þessu tímabili. Hann lét
sér mjög annt um útlit borgarinnar, hliða hennar, breiðgötur og
trjágróður og naut aðstoðar samtímahönnuða. Hann byggði mikið á
áætlunum og verkum þriggja nýklassískra arkitekta, Francisco Sabatini,
Ventura Rodrígues og Juan de Villanueva. Á þessum tíma óx borgin til
austurs að núverandi Sjálfstæðistorgi (Plaza de la Independencia), þar
sem stendur stór bogi Puerta de Alcalá (1778), eitt kennimerkja
borgarinnar. Annað merkt kennileiti, pósthúsið í Puerta del Sol, er frá
sama tíma og allar vegalengdir í landinu miðast enn þá við 0-steininn
við vegg þess. Torgið sjálft er vinsælt. Þar eru árleg hátíðarhöld á
gamlárskvöld, þegar íbúarnir koma til að hlusta á klukkuna slá 12 á
miðnætti og borða 12 vínber, sem eiga að stuðla að hagsæld næsta árið.
Fyrr á tímum var torgið mikilvægt vegna þess, að hestvagnar til farþega-
og vöruflutninga lögðu af stað þaðan til allra staða í landinu. Þar sá
fólk oft fyrstu nýjungarnar, s.s. gaslýsingu (1830), fyrstu vagnana, sem
múldýr drógu á sporum, fyrstu almenningssalerni, fyrstu raflýsingu gatna
og fyrstu rafknúnu sporvagnana. Karl III hefði vafalaust verið hrifin
af öllum þessum nýjungum. Hann kom fyrsta grasagarðinum, sem enn er við
lýði, á fót. Þar var og er fólki enn þá heimilt að safna lækningajurtum.
Hann skipulagði náttúrugripa- og vísindasafn en lézt áður en það varð að
veruleika.
Frakkar hersátu Madrid í
Napóleonsstyrjöldunum og Jósef bróðir hans var settur í hásætið. Hinn
2. maí 1808 var efnt til uppreisnar, sem Spánverjar kalla
sjálfstæðisbaráttuna, gegn honum. Ferdinand VII settist aftur í
konungsstól 1814 eftir setu í fangelsi Napóleons og lýsti Madrid
Hetjuborg. Fimm árum síðar var lokið við bygginguna, sem Karl III hafði
skipulagt sem Náttúrugripa- og vísindasafn. Ferdinand III lét flytja
þangað konungleg listaverk, sem voru á víð og dreif í konungshöllum
landsins. Þetta var upphafið að hinu heimsfræga Pradosafni. Enn þá er
hægt að skoða Madrid þessa tíma í smáatriðum vegna nákvæmrar
eftirlíkingar León Gil Palacios frá 1830. Á þessu tímabili teygðist
borgin til norðurs undir stjórn aðalsmannsins og borgarstjórans Joaquín
Vizcaíno. Hann varð einnig kunnur fyrir að verða fyrstur til að númera
hús, götulýsingu og sorphirðingu. Paseo del Prado var lengd með nýrri
breiðgötu, Paseo de los Recoletos. Árum saman var þarna sveitalegt
umhverfi, byggt stórum íbúðarhúsum með stórum görðum, en nú eru þar
háreistar skrifstofu- og íbúðablokkir, lúxushótel og sendiráð auk
Þjóðarbókhlöðunnar, Forngripasafnsins og Samtímalistasafnsins. Eitt
íbúðarhúsanna, sem nú er banki, var í eigu Marqués de Salamanca, sem
hannaði 28 götur samhliða Paseo í norðurátt frá Calle de Alcalá. Þetta
hverfi, sem ber enn þá nafn hans, er meðal fallegustu hverfa borgarinnar.
Skömmu áður, í kringum 1860, hafði Castro-skipulagið (Ensanche
= víkkun) leitt til frekari útþenslu borgarinnar og nútímavæðingar
hennar. Þetta var fyrsta heildarframtíðarskipulag borgarinnar en það
dugði ekki til vegna hraðrar fjölgunar íbúanna, landabrasks og
fátækrahverfa, sem risu utan skipulagðra svæða.
Nútímaborgin.
Í kjölfar Castro-skipulagsins fylgdu fleiri: Arturo Soria (1892) og
Núnez Granes (1910), sem hvorugur fengu hljómgrunn fyrir hugmyndir sínar.
Árið 1910 var lögð breiðgata í gegnum San Bernardohverfið frá götunni
Calle de Alcalá niður að Spánartorgi (Plaza de Espana), þar sem fyrstu
háhýsi borgarinnar voru reist. Þetta breiðstræti, Gran Via, var hannað
til að verða aðalgata borgarinnar og ber nafn með rentu. Þar eru
kvikmyndahús, kaffihús, verzlanir og banker. Eftir borgarastyrjöldina
var strætið nefnt Avenida José Antonio eftir stofnanda spænska
fasistaflokksins (Falange Espanola). Margar götur og torg fengu ný nöfn
á sama tíma en eftir dauða Francos hafa gömlu nöfnin verið tekin upp.
Á upphafsárum lýðveldisins (1931) voru byggðir hringvegir og
Paseo de la Castellana var lengd. Miklar skemmdir urði í borginni í
borgarastyrjöldinni. Mikið var um loft- og stórskotaliðsárásir í tvö ár
og víglínan var í grennd við háskólahverfið. Stríðsskemmdar, opinberar
byggingar voru lagfærðar og metnaðarfullar áætlanir um endurbyggingu
voru gerðar án þess að verða að veruleika. Borgin þandist út og á
árunum 1948-51 náði hún yfir u.þ.b. 850 km2 svæði. Lóðabrask
og stjórnlaus útþensla og iðnþróunin leiddu til breytinga á sjöunda
áratugnum, sem leiddu oft til óafturkræfra spjalla á menningarverðmætum
líkt og í mörgum örðum borgum Evrópu. Árið 1963 stuðlaði
borgarskipulagið aðeins að stjórnlausum vexti. Loks voru sett lög til
verndar dýrmætustu byggingum borgarinnar. |
