Spánn
nær yfir u.þ.b. 85% Íberíuskagans og 88% af ummáli landsins eru umkringd
sjó. Strandlengjan við Miðjarðarhafið er 1660 km löng og
Atlantshafsströndin 710 km. Órofin fjallgarður Pyreneafjalla á milli
Biscayaflóa og Miðjarðarhafs er 435 km langur og myndar landamærin að
Frakklandi. Allrasyðst er Gíbraltarsund, sem er mjóst 13 km og skilur
Spán frá Afríku.
Stærsta
einstaka landsvæði Spánar er miðsléttan mikla (Meseta), næstum trjálaus
og hallar smám saman frá norðri til suðurs og austri til vesturs (meðalhæð
610 m.y.s.). Hásléttunni er skipt í norður- og suðurhluta um óreglulega
fjallgarða, s.s. Sierra de Guadarrama, Sierra de Gredos og Montes de
Toledo.
Milli margra fjalla eru þröngir Dalir, sem straumharðar ár
falla um. Strandsléttan er mjó, sjaldan breiðari en 32 km og víða rofin
af sæbröttum fjöllum, einkum meðfram Miðjarðarhafinu, þar sem eina góða
höfnin er Barcelona. Norðvesturströndin býður upp á allgóð
hafnarskilyrði, einkum í Galisíu.
Sex
helztu fjallagarðar landsins rísa hærra en 3353 m.y.s. Hæstu tindar eru
Pico de Aneto (3404m) í Pyreneafjöllum og Mulhacén (3478m) í Sierra
Nevada á Suður-Spáni. Hæsti tindur landsins er Pico de Teide (3718m) á
Tenerife (Kanaríeyjar).
Helztu
ár landsins renna til vesturs og suðurs til Atlantshafs, víðast um djúpa
og þrönga farvegi og fjalladali. Douro, Mino, Tagus og Guadiana eiga
upptök á Spáni en renna í gegnum Portúgal til Atlantshafs. Guadalquivir,
sem rennur um frjósama suðurhásléttuna, er dýpsta á Spánar og hin eina,
sem er skipgeng svo nokkru nemur. Ebró, í norðausturhlutanum, rennur
til Miðjarðarhafs og er geng minni skipum hluta af leið sinni. Flestar
spænskar ár eru of litlar fyrir skip og báta inni í landi og eru víða
ónothæfar til áveitna vegna þess, hve farvegir þeirra eru djúpir. Þær
eru engu að síður vænlegar til raforkuframleiðslu.
Loftslagið.
Víðst ríkir Miðjarðarhafsloftslag. Það er markað breytilegu hitastigi
og ónógri úrkomu nema í norðurhluta landsins. Hinir mismunandi
landslagsdrættir valda mismunandi loftslagsskilyrðum. Sveifluminnst eru
þau meðfram Biscayaflóa og Atlantshafsströndinni, yfirleitt rakt og
svalt loftslag. Á miðsléttunni eru sumur svo þurr, að allar ár og lækir
þorna upp, jarðvegurinn springur og þurrkar eru algengir. Víðast á
Spáni er úrkoman minni en 610 mm á ári. Norðurfjöllin eru mun
úrkomusamari. Vetur eru kaldir í Madrid og umhverfi, þannig að ís
myndast á ám en á sumrin fer hitinn upp í 41,7°C. Á suðurströnd
landsins er jaðartrópískt loftslag. Meðalhitinn á veturna í Málaga,
allrasyðst í landinu, er 13,9°C.
Náttúruauðlindir.
Verðmætasta náttúruauðlindin er jarðvegurinn. Víða finnast verðmæt
jarðefni, s.s. kol, olía, kóbalt, kopar, járngrýti, blý, brúnkol, mangan,
kvikasilfur, pottaska, salt, silfur, brennisteinn, tin og sink.
Gróður
og dýralíf.
Aðeins lítill hluti Spánar er vaxinn skógi. Helztu skógasvæðin eru í
fjallshlíðum, einkum í norðvesturhlutanum. Eik er algeng víða um landið.
Korkeik, sem hægt er að barkfletta á tíu ára fresti, er mjög algeng á
skógasvæðum. Aspir eru ræktaðar um land allt og ólífutré eru ómissandi
þáttur í landbúnaði. Aðrar áberandi trjátegundir eru álmur, beyki og
kastaníutré. Runnar og jurtir eru algengar á miðsléttunni. Vinviður
þrífst vel í þurrum jarðvegi. Espartógras, sem er nýtt til
pappírsgerðar og trefjaframleiðslu, vex bæði á ræktuðum og óræktuðum
svæðum. Sykurreyr, appelsínur, sítrónur, fíkjur, möndlur og
kastaníuhnetur eru ræktaðar á ströndum Miðjarðarhafsins.
Dýralífið.
Meðal villtra spendýra í landinu eru úlfar, gaupur, villikettir, refir,
villisvín, villigeitur, dádýr og hérar. Þekktustu ræktuðu dýr landsins
eru nautin á búgörðunum umhverfis Sevilla og Salamanca fyrir nautaatið,
sem er þjóðaríþrótt Spánverja. Fuglalífið er mjög fjölbreytt og
tegundir ránfugla eru margar. Skordýrafánan er fjölbreytt. Í
fjallalækjum og ám eru fiskar. |