Armenski heimshlutinn státar af einni elztu siđmenningu jarđar.
Sérfrćđingar álíta, ađ ţar hafi íbúarnir veriđ međal hinna fyrstu til
ađ brćđa járn og brons og rćkta korn. Rúgur var líklega fyrst
rćktađur ţar. Á sögulegum tímum var Armenía lengst af undir yfirráđum
erlendra stórvelda, s.s. Assirýjumanna, Rómverja, mongóla, Tyrkja og
Rússa. Nokkur skammvinn sjálfstćđistímabil má rekja í sögunni. Á
valdatíma Tigranes náđi armenskt svćđi frá Kaspíahafi til
Miđjarđarhafs og yfir hluta núverandi Sýrlands. Ţetta tímabil endađi
áriđ 69 f.Kr. međ innrás Rómverja. Síđar varđ landiđ fyrsta kristna
ríki veraldar áriđ 301 e.Kr.
Armenar áttu ekki sjö dagana sćla undir erlendum yfirráđum. Innrás
tyrkneskra seldjuka á 11. öld leiddi til fyrstu flóttamannaöldu frá
landinu og svipađ endurtók sig síđar, einkum í lok 19. aldar, ţegar
Rússar og Tyrkir ofsóttu Armena vegna krafna um pólitískar umbćtur.
Tyrkneskar hersveitir murkuđu lífiđ úr hundruđum ţúsunda Armena.
Rússar voru ekki eins herskáir og Tyrkir en ţeir lokuđu armenskum
skólum og gerđu eignir kirkjunnar upptćkar. Á dögum fylkingar Ungu
Tyrkjanna á árunum 1908-18 voru fjöldamorđin enn magnađri, ţegar reynt
var ađ flytja Armena til Mesópótamíu. Á árunum 1915-23 myrtu Tyrkir
u.ţ.b. 1 miljón Armena.
Áriđ
1918 lýstu Armenar yfir sjálfstćđu ríki eftir skammlíft
Kákasusbandalag viđ Georgíu og Azerbaijan. Áriđ 1922 var Armenía
innlimuđ í Sovétríkin sem hluti af Kákasuslýđveldisins. Áriđ 1936
varđ Armenía ađ sérstöku lýđveldi innan Sovétríkjanna. Síđla á níunda
áratugi 20. aldar var ólga í ţjóđfélaginu og miklar kröfur um
sjálfstćđi. Á valdaárum Mikhail Gorbachevs (1988-91) nýttu Armenar
sér „glasnoststefnuna” til ađ gagnrýna ástandiđ í umhverfismálum og
reka áróđur fyrir innlimun Nogorno-Karabakh, sem var armenskt hérađ í
Azerbaijan. Áriđ 1989 viđurkenndi sovétstjórnin hérađiđ sem hluta af
Armeníu. Í sept. 1991 kaus meirihluti íbúanna ađskilnađ frá
Sovétríkjunum og Sovétstjórnin viđurkenndi fullt sjálfstćđi landsins í
sama mánuđi. Í október 1991 varđ Levon A. Ter-Petrosyan, fyrrum
leiđtogi Sovétstjórnar lýđveldisins, fyrsti lýđrćđislega kosni forseti
landsins. Armenía varđ ađildarríki Sameinuđu ţjóđanna áriđ 1992.
Pólitísk spenna í landinu jókst mjög á fyrstu árum sjálfstćđisins, m.a.
vegna gífulegs mann- og eignatjóns í jarđskjálftunum 1988, stríđsins
viđ Azerbaijan vegna Nogorno-Karabakh og viđskiptabann
Azerbaijan olli mikilli andstöđu gegn ríkisstjórninni.
Ţjóđernisflokkurinn, sem var viđ völd og rak hógvćra umbótastefnu í
efnahagsmálum og dró úr miđstýringu, stóđ frammi fyrir samkeppni viđ
fjölda annarra stjórnmálaflokka. Hinn öflugasti ţeirra var
Dashnak-byltingarsamtökin, sem voru rúmlega aldargömul og voru
viđ völd á stuttu sjálfstćđistímabili 1918-22. Ţessi flokkur, sem
hafđi og hefur mikil völd yfir hernum í Nagorno-Karabakh,
var og
er
mótfallinn efnahagslegum markađsumbótum og rekur áróđur fyrir nánari
tengslum viđ Rússland. Vegna ţrýstings frá Dashnak og öđrum
stjórnarandstöđuflokkum, neyddist Kosrov Arutyunyan til ađ segja af
sér sem forsćtisráđherra og Grant Bagratyan var settur til bráđabirgđa
áriđ 1993. Sama ár unnu armenskar hersveitir fullnađarsigur gegn
Azerbaijan og náđi fullum yfirráđum yfir Nogorno-Karabakh og
nćrliggjandi svćđum. |