|
300
f.Kr.
stofnuðu Grikkir nýlendur m.a. í núverandi Cavtat og Trogir
og Föníkíumenn m.a. í Budva. Frá
þessum nýlendum var rekin verzlun við illýra inni í landi.
229-228 börðust Rómverjar við illýrska sjóræningja og náðu smám
saman fótfestu á allri strandlengjunni.
Via Egnatia var lagður milli Rómar og Saloniki.
Bæir eins og Pula í Ístríu, Salona í Dalmatíu, Sirmium við
Sava og Bitola í Makedóníu áttu lifðu þá sitt blómaskeið.
395
e.Kr.
var Rómarveldi skipt. Serbía,
Makedónía, Svartfjallaland og meiri hluti Bosníu fell til hins Aust-rómverska
ríkis og aukinna áhrifa frá Konstantínópel fór að gæta.
500-700 fluttust slavneskir þjóðflokkar frá Dnjepr-svæðinu til
landsins. Þá hurfu víðast
menjar um rómverska byggð, nema með ströndum fram.
830
stofnaði Vlastimir prins fyrsta serbneska ríkið, 'Raska', sem
Búlgarar lögðu undir sig árið 917, en var Caslav prins endurreisti
það síðan og stækkaði, þannig að það náði yfir Zeta, núverandi
Svartfjallaland.
910
varð Tomislav konungur í Króatíu, sem átti sitt blómaskeið
á 10. og 11. öld, þar til Ungverjar náðu henni undir sig árið
1102.
976
var fyrsta Makedóníuríkið stofnað af Samuilo keisara, en 40
árum síðar lagði Konstantínópel Serbíu og Makedóníu undir sig.
1159
braust út uppreisn í Novi Pazar undir stjórn Stefans Nemanja
(1169-96) og lauk með stórsigri uppreisnarmanna.
Stefan var af Nemanja höfðingjaættinni, sem leiddi hið
serbneska miðaldaríki til mesta blómaskeiðs þess.
Sonur hans, Stefan Provencani var krýndur konungur (1194-1224)
Serbíu. Hann lýsti kirkju Serbíu sjálfstæða undir stjórn bróður
síns, Rastko, sem síðar var tekinn í dýrlingatölu.
Rastko var hinn fyrsti,
sem ritaði serbo-króatísku. Nálægt
850 voru hin helgu rit þýdd úr grísku á kýrillísku af munkinum
Kyrillos, sem kom frá Grikklandi til Ohrid
Alla næstu öld uxu veldi og áhrif Serbíu undir stjórn Urosar
(1243-76), Milutins (1281-1321) og reis hæst undir stjórn Dusan
(1331-55), sem lagði undir sig alla Serbíu, vann Makedóníu alla leið
til Saloniki og Skopje og var krýndur sar yfir Serbum og Grikkjum.
Kodex Kusans er meðal þýðingarmestu lagabálka samtíðarinnar.
Klaustur og kastalar voru reistir víða um ríkið og vitna enn
þá um auðlegð og vald Serba.
1389
var örlagaríkt ár, þegar Tyrkir gjörsigruðu serbneska
herinn í orrustu á Kosovosléttunni norðan Skopje.
Tyrkirnir voru harðskeyttir og kæfðu allar tilraunir til sjálfstæðis
í fæðingu. Mörgum
kirkjum og klaustrum var breytt í moskur, listaverk eyðilögð og
kalkað yfir freskamyndir. Í
upphafi 15. aldar tryggðu Feneyjar sér mestan hluta Adríahafsstrandarinnar,
en Tyrkir náðu Dalmatíu undir sig árið 1460.
1500-1800
höfðu öll slavnesku ríkin glatað sjálfstæði sínu.
Landið ólgaði í bændauppreisnum, sem voru allar bældar niður.
Snemma á 19.öld reyndi Napóleon að stofna ríkið Illýríu,
sem naði yfir Króatíu, Slóveníu og Dalmatísku ströndina, en það
tókst ekki að festa það í sessi.
1807
brauzt út fyrsta stóra uppreisnin gegn Tyrkjum undir stjórn
Karadjordje. Eftir 9 ára
stríð var hún bæld niður. Árið
1815 stjórnaði Milos Obrenovic nýrri uppreisn, sem leiddi til sjálfstæðis
hluta hins serbneska ríkis, sem varð að sjálfstæðu furstadæmi.
1855
voru
uppi fyrstu áætlanir um lagningu járnbrautar frá Belgrad suður að
Adríahafi. Fjalllendið á leiðinni var þröskuldurinn, sem þær strönduðu
á, þannig að göngin (254) voru ekki grafin fyrr en á árunum
1952-1976. Heildarlengd
brautarinnar milli Blegrad og Bar er 114,5 km og hún nær upp í 1000 m
hæð yfir sjó á köflum. Mala-Rijekabrúin
er 201 m há og 500 m löng og þar með hæsta járnbrautarbrú Evrópu.
Stundum verður að fella niður ferðir vegna slæmra veðurskilyrða
í fjöllunum.
1878
Sjálfstæði Svartfjallalands og Serbíu var viðurkennt á Berlínarfundinum,
en Bosnía-Herzegóvína lá undir Austurríki/Ungverjaland, sem Slóvenía
og Slóvenía tilheyrðu þá þegar.
1903 stóðu Makedóníumenn að Ilinden-uppreisninni og lýstu yfir
stofnun Krusevo-lýðveldisins, sem stóð aðeins í 14 daga.
1912
Balkanstríðin leiddu til endanlegs hruns Tyrkjaveldis.
1914
myrti serbneskur stúdent, Gravrilo Princip, ríkiserfingja
Austurríkis/Ungverjalands 28. júní í Sarajevo.
Austurríki/Ungverjaland lýstu yfir stríði á hendur Serbíu
og fyrri heimsstyrjöldin brauzt út.
1918
Eftir friðarsamningana var stofnað konungsríki Serba, Króata
og Slóvena, sem hlaut viðurkenningu í Versalasamningunum.
1929
leysti Alexander konungur upp þingið og innleiddi einræði með
aðstoð hersins.
1934
var Alesander myrtur, þegar hann dvaldi í Marseille. Peter II tók við ófullveðja.
1941
Spennan milli hinna sundurleitu ríkja Júgóslavíu slaknaði
ekki. Stjórnin hafði samið
við möndulveldin og var hliðholl þeim.
Uppreisn var gerð, þegar hún ætlaði að undirrita samning við
þau í Vín 27. marz 1941. Þessi
uppreisn var tilefni innrásar Hitlers í landið 4. júlí.
Júgóslavar veittu vopnað viðnám undir forystu Josip Bronz Tító.
Í nóvember 1943 var sett á laggirnar bráðabirgðastjórn.
Eftir frelsun Júgóslavíu yfirtók þjóðarráðið völdin,
sem útlagastjórnin hafði farið með.
1945
29. nóvember var fyrsta sambandslýðveldi alþýðunnar stofnað,
sósíalískt samfélag jafnrétthás fólks.
Ný stjórnarskrá tók gildi 30. janúar 1946.
1947
tók fyrsta fimm ára áætlunin gildi og Júgóslavía fékk Ístríu
frá Ítölum, landið norðan Trieste, eyjarnar Cres og Losinj og höfnina
í Zadar.
1949
sleit Júgóslavía Kominform-sambandinu við Rússa og viðskiptasamstarfi
við Sovjetríkin og önnur austantjaldsríki.
Júgóslavar sigruðust á vandamálum sínum eftir stríðið og
leituðu samstarfs og styrks hjá vestrænum ríkjum.
1959
tók gildi stjórnarskrárbreyting, sem fól í sér framleiðsluráð. Sama ár var gerður Balkansáttmálinn við Grikki og Tyrki.
1961
Bandalagslausu þjóðirnar héldu fyrsta fund sinn í Belgrad.
1970
Þjóðernishreyfingar Króata voru gerðar aflvana með
hreinsunum í flokksstjórn.
1971
var gerð víðtæk breyting á grundvallarlögunum, sem leiddi
af sér heildstæða stjórn, forsetaráð og endanleg útfærsla stjórnarskrárinnar
tók gildi 11. janúar 1974.
1980
féll Tító frá, 88 ára.
1983
var Júgóslavía orðin eitt skuldugasta ríki Evrópu.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn greip inn í að kröfu
skuldaeigenda og knúði stjórnvöld til að reyna að ná tökum á
efnahagsmálum landsins. Sjálfstjórnarkerfið
í Júgóslavíu var þegar komið lengra á braut markaðsvæðingar en
í flestum öðrum Austantjaldsríkjum en var samt sem áður allt of
lokað, m.a. vegna þess, að einokun komst á laggirnar, þegar miðstýringin
hvarf. Tregða serba í
markaðsvæðingu skrifast aðallega á reikning Stalínista og úreltra
framleiðsluaðferða.
Serbar
stóðu frammi fyrir annarri ógn, þegar hrun einokunaraðstöðu og
stefnu kommúnista blasti við og frjálslyndari öfl færðu sig upp á
skaftið. Þeir eru dreifðastir
um öll fyrrum lýðveldin og óttuðust, að stöðu þeirra yrði ógnað,
þar sem þeir voru í minnihluta, ef fjölflokkakerfi tæki við af
kommúnistaflokknum. Albanski minnihlutinn fór þegar fram á fullgilda þátttöku
í stjórn landsins eða sjálfstæði ella.
Slobodan Milosevic, fyrrum viðskiptafulltrúi, notfærði sér þessa stöðu til að komast til valda með
aðstoð kommúnistaflokksins í upphafi árs 1986.
Hann stjakaði stjórn Ivans Stambolics frá völdum með kröfu
um afnám skrifræðisstjórnar. Hann
bauð áætlunum ríkisstjórnarinnar um aukið frelsi í efnahagsmálum
birginn og kynnti mun hægari breytingar.
Árið 1990 breytti stjórnarskránni vegna sjálfstæðisbrölts
lýðveldanna, sem urðu ekki nema nafið eitt.
Þegar Serbía neyddist til að almennar, fjölflokka kosningar
í desember 1990, var kommúnistaflokkurinn skírður sósíalistaflokkur
Serbíu (SPS). Hann kom út
með mikinn meirihluta á þingi (Skupstina).
Með yfirráðum yfir fjarskiptum og fjölmiðlum tókst
Milosevic að koma í veg fyrir myndun stórra andstöðuflokka.
Tregða
Milosevics við að innleiða fjölflokka kerfi tafði þróun í þá
átt í öllum fyrrum lýðveldunum.
Þetta gerði stjórninni líka ókeift að skipuleggja
breytingar í stjórnmála- og efnahagslífinu
Lýðræðislegir leiðtogar neituðu að leggja blessun sína
yfir kúgunina í Kosovo. Enn
frekari árekstrar ollu síðan falli kommúnista í janúar 1990 og næstu
tólf mánuði geisaði borgarastyrjöld.
Stefna
serba í styrjöldinni byggðist á því að vernda sérhagsmuni lýðveldisins
og jafnframt sérhópa serba í öðrum hlutum fyrrum Júgóslavíu.
Hernarðaraðgerðirnar í þessa veru voru skipulagðar með
hagsmuni sósíalistaflokksins í huga. Þegar Slóvenía og Króatía hótuðu að segja sig úr ríkjasambandinu
25. júní 1991, kom til 10 daga bardaga milli Júgóslavíuhers, sem
var að mestu skipaður serbum og Svartfellingum og landvarnar- og
varaliðs Slóveníu. Júgóslavneski
herinn varð að hörfa með lafandi skottið og serbar létu þar við
sitja, þar sem fáir serbar bjuggu í Slóveníu.
Þeir skiptu sér ekki af sjálfstæðisyfirlýsingu Makedóníu
í september 1991 af sömu sökum.
Króatía og Bosnía-Herzegóvína voru annað mál.
Þar voru serbar 14% og 31% íbúanna.
Serbía studdi þessa serba í borgarastyrjöldinni til að ná
hlutum þessara lýðvelda undir sig.
Hlutar
Króatíu við landamæri Bosníu og Vojvodinahéraðs voru gerðir að
lýðveldinu Serbía Krajina. Króatíska
borgin Vukovar gafst upp fyrir serbum í nóvember 1991. Í janúar 1992 var komið á vopnahléi milli serba og þjóðvarðliðs
króata fyrir tilstilli Sameinuðu þjóðanna, sem tóku við gæzlu á
stríðssvæðunum.
Serbar
sameinuðu nokkur svæði í Bosníu
í marz 1992 og kölluðu lýðveldið Bosníu-Herzegóvínu.
Þá brauzt út hatrammt stríð milli stuðningsmanna stjórnar
Bosníu, króatískra hersveita, sem voru að reyna að efla samstöðu
meðal króata og króatíska meirihlutans í Bosníu, og serbneskra aðskilnaðarsinna.
Straumur flóttamanna jókst gífurlega, þegar serbneskar
sveitir hófu útrýmingu annarra þjóðerna til að ná fótfestu á
blönduðum svæðum. Bosníska
höfuðborgin, Sarajevo, var umsetin serbneskum herjum frá maí 1992
til desember 1995 og íbúarnir liðu ómældar þjáningar og tjón.
Hinn
27. apríl 1992 var ný Júgóslavía stofnuð á landsvæði Serbíu og
Svartfjallalands. Höfuðborg
þess varð Belgrad. Þetta
nýja ríki fékk ekki viðurkenningu alþjóðasamfélagsins í heild
vegna stríðsrekstrar í öðrum fyrrum lýðveldum landsins.
Hert var á viðskiptabanni Sameinuður þjóðanna frá 1991 og
það olli hraðri efnahagshnignun í þessu nýja ríki.
Milosevics tókst að sigra í kosningum í desember 1993, þrátt
fyrir sívaxandi andstöðu vegna harðræðisins, sem hann hafði leitt
yfir þjóðina. Sósíalistaflokkurinn var áfram stærsti flokkurinn í þinginu
og tókst að mynda ríkisstjórnir með öfgafullum þjóðernissinnum
með loforðum um stuðning við sjálfstæðiskröfur minnihlutahópa
serba í Króatíu og Bosníu. Árið
1994 myndaði Milosevics stjórn með andstæðingum sínum, lýðræðisflokknum
til að koma sér í mjúkinn hjá alþjóðasamfélaginu.
Hann hélt aftur af hernum, þegar króatar réðust inn á
hertekin svæði Krajina sumarið 1995 og drápu eða ráku alla serba
á brott. Margir þeirra
settust að í Kosovo og Vojvodina.
Serbar létu líka hjá líða að koma löndum sínum til hjálpar,
þegar samtök króata og múslima (bosnía) létu til sín taka.
Uppgjöf
Bosníuserba í kjölfar afturhvarfs Serbíu frá stuðningi við þá
og þrýstingur Sameinuður þjóðanna neyddi þá til að undirrita
samninga í Dayton í Ohio, BNA, í desember 1995.
Milosevic studdi þessa samninga og fékk þar með mörgum þáttum
viðskiptabannsins aflétt. Hann
komst lengra á þessari braut 1996 með því að draga úr herstyrk
serba og skila aftur hernumdu landi í Austur-Sóveníu.
Ríkisstjórn
Milosevics hóf umbætur í efnahagsmálum í janúar 1994. Tekið var til hendinni í framleiðslu- og markaðsmálum og
svarti markaðurinn gerður næstum óvirkur.
Undir niðri vann Milosevics og sósíalistaflokkurinn ljóst og
leynt að því að halda völdum, þrátt fyrir yfirgnæfandi andstöðu.
Sósíalistaflokkurinn komst aftur til valda eftir kosningarnar
1996 með samvinnu við aðra flokka. Stjórnin varð síðan að viðurkenna stórkostleg
kosningasvik. Milosevic
beitti efnahagsaðgerðum, sem mögnuðu verðbólgu og glæpi og ollu pólitískri
morðöldu.
Sósíalistar
héldu áfram að beita pólitískum kúgunum og reyndu mjög á
sambandið við Svartfellinga, sem vildu fyrir alla muni aðlagast alþjóðaviðskiptum
og efnahagsmálum sem allra fyrst.
Milosevic
var rekinn frá völdum sem forseti Serbíu en kom málum þannig fyrir,
að hann var kosinn forseti sambandsríkisins í júli 1997.
Í stjórnarandstöðukosningum í september sama ár var Milo
Djukanovic kosinn forseti Svartfjallalands.
Þingmenn Svartfellinga á sambandsþinginu urðu áhrifalausir
og sambandsríkið varð nafnið eitt.
Átökin
í Kosovo.
Versnandi ástand í Kosovohéraði var hættulegt viðkvæm
jafnvægi innanlands og ógnaði ímynd serba á alþjóðavettvangi.
Árið 1989 hóf forsprakki Albana í Kosovo, Ibrahim Rugova, friðsamleg
mótmæli gegn afnámi heimastjórnar héraðsins.
Róttækari mótmælendur en Rugova fengu byr undir báða vængi,
þegar alþjóðasamfélagið neitaði að taka tillit til aðstæðna
í Kosovo við samningaborðið í Dayton.
Það var víst, að breytingar á ástandinu þar myndu leiða
til hernaðarátaka. Árið
1996 kom frelsisher Kosovo fram á sjónarsviðið. Hann gerði í fyrstu óreglulegar árásir á lögreglustöðvar
og jók aðgerðir sínar hægt og bítandi, þannig að þær voru orðnar
að fullvaxinni byltingu árið 1998.
Gagnaðgerðir serbnesku stjórnarinnar til að endurheimta yfirráð
sín í héraðinu leiddu til hörmulegra grimmdarverka og öldu flóttamanna.
Sívaxandi áhyggjur á alþjóðavettvangi drógu ekki úr sókn
serba gegn frelsishernum, sem náði hámarki í febrúar 1999. Samningaviðræður, sem stofnað var til í Rambouillet í
Frakklandi, fóru út um þúfur og þá greip NATO til loftárása á
hernaðarleg skotmörk í Serbíu.
Viðbrögð serba voru þau, að reka hundruð þúsunda Albana
út úr Kosovo til Albaníu, Makedóníu og Svartfjallalands.
Eftir
margra vikna loftárásir og margar miðlunartilraunir Rússa og Finna
samþykkti Serbíustjórn að setjast að samningaborði í júní. Serbneskar hersveitir héldu frá Kosovo ásamt flestum
serbneskum íbúum svæðisins og Albanarnir snéru til baka.
Sambandi
serba og Svartfellinga hrakaði stöðugt eftir 1992 og tilraunir til að
komast að samkomulagi um landamæri Svartfjallalands og Króatíu á
Prevlakaskaga fóru út um þúfur vegna afskipta hagsmunaaðila í
Belgrad. Svartfellingum
misbauð æ meir drottnunargirni serba í sambandsríkinu og tregðu þeirra
í efnahagsumbótum. Hernaðaraðgerðir
Júgóslavíuhers í Bosníu og Króatíu urðu til þess að
Svartfellingar kölluðu sinn hluta hersins heim.
Árið
1997 kom til uppgjörs, þegar sósíalíski demókrataflokkurinn í
Svartfjallalandi klofnaði í hópa stuðningsmanna Milosevics og andstæðinga
hans. Gjáin breikkaði, þegar
vinur og stuðningsmaður Milosevic, Momir Bulatovic, féll fyrir
Milorad Djukanovic í forsetakosningum.
Djukanovic hóf strax sjálfstæðar aðgerðir og umbætur og
innan árs höfðu Svartfellingar dregið sig út úr flestum áhrifastöðum
innan ríkjasambandsins. Nýi forsetinn gagnrýndi líka aðgerðir serba í Kosovo og
óttaðist, að Milosevic beitti Svartfellingar þrýstingi, þegar hann
væri búinn að jafna um Albana. Þessi
afstaða Djukanovic kom ekki í veg fyrir loftárásir NATO á
Svartfjallaland, því að fjarskipta- og hernaðarmannvirki í Bar voru
sprengd í loft upp.
Milosevic
var handtekinn á heimili sínu í Belgrad 2. apríl 2001 fyrir spillingu og stríðsglæpi.
Alþjóðadómstóllinn í Haag og Sameinuðu þjóðirnar krefjast
framsals hans samkvæmt alþjóðalögum. |
