Ferðaþjónusta,
verzlun og sjávarútvegur
eru megingrunnur efnahagslífs borgarinnar á okkar dögum.
Ferðaþjónustan hefur jafnað viðskiptahalla landsins
undanfarin ár. Fólksfjölgun
í borginni og fjölgun hótela, skrifstofu- og fjölbýlishúsa hefur
aukið fjármálastarfsemi. Verzlanir
eru í þyrpingu við Rua Garrett og í Baixa auk verzlanamiðstöðva
í nýju íbúðarhverfunum í áttina að flugvellinum.
Aðalmarkaður borgarinnar er á torgi á árbakkanum nærri Cais
do Sodré brautarstöðinni.
Við löndunarbryggjurnar
í Alcântara, vestan Baixa, eru frystigeymslur, sem eru nauðsynlegar
til að taka við sardínu- og túnfiskafla togaranna.
Samgöngur.
Járnbrautir teygjast næstum út í hvern krók og kima
landsins og tengjast meginkerfum annarra Evrópulanda á meginlandinu.
Portela de Sacavém-flugvöllurinn (10 km frá borginni) tengir
landið við umheiminn loftleiðis. Brúin, sem kennd er við 25. apríl, hefur verið aðalumferðaræðin
inn í borgina frá því hún var byggð um miðjan sjötta áratuginn.
Hún er hin fyrsta, sem byggð var yfir
Tagusfljótið (2277m) í 70 m hæð yfir vatnsborðinu.
Undir henni eru tvenn járnbrautarspor.
Stjórnsýsla.
Höfuðborgin er aðalstjórnsýslusetur landsins.
Margar opinberar byggingar eru í úthverfum og 18. aldar húsum
við Verzlunartorgið. Þinghúsið
(17.öld), sem hýsir líka Þjóðskjalasafnið, er í vesturhluta
Bairro Alto var fyrrum klaustrið São Bento da Saúde. Vestar er Necessidadeshöllin (18.öld), sem var konungshöll,
hýsir utanríkisráðuneytið. Önnur
konungshöll (1700) í Belém er opinbert setur forseta landsins. Öll stjórnsýslusvæði landsins, 21 að tölu, þ.m.t.
Lissabonhérað, hefur landstjóra, sem er aðalfulltrúi ríkisstjórnarinnar
og starfsmaður innanríkisráðuneytisins.
Hverju slíku svæði er skipt í sveitarfélög (concelhos), sem
skiptast í borgarhluta (bairros) og hreppa (freguesias).
Hreppsnefndir eru kosnar í almennum kosningum og þær annast
framkvæmdir fyrir hreppana. Í
borgarstjórn Lissabon eru kjörnir fulltrúar, sem íbúar stjórnir
borgarhlutanna og hreppa héraðsins kjósa.
Þeir annast löggjöf og velja framkvæmdastjórn borgarinnar.
Undir stjórn borgarinnar heyra m.a. vatnsveitan, gatnamál og
hreinsunardeild. Tekjustofnar
borgarinnar eru beinir skattar og framlög ríkisins.
Heilbrigðismál.
Hvergi annars staðar í landinu er fleira starfsfólk við
heilsugæzlu miðað við höfðatölu en í Lissabon.
Þar eru ríkis- og herspítalar og einkasjúkrahús.
Borgin rekur enga slíka stofnun og ríkisspítalarnir eiga
erfitt um vik vegna takmarkaðra fjárveitinga frá ríkinu.
Þeir eru undirmannaðir og í sumum tilfellum vanbúnir tækjum
til að sinna þeim verkum, sem krafizt er af þeim.
Enskir, franskir og hebreskir spítalar annast sína hópa.
Menntamál.
Lög um menntamál kveða á um skólaskyldu á milli 6 og 14
ára aldurs og að menntun sé frí.
Fjöldi almenningsskóla í Lissabon er ónógur fyrir íbúafjöldann.
Einkaskólar brúa bilið að einhverju leyti.
Lissabonháskóli (1290) var eini háskóli landsins fram á 16.
öld. Hann var fluttur fram
og til baka milli Lissabon og Coimbra til 1537, þar til var ákveðið,
að hann skyldi vera í Coimbra til frambúðar. Þar með var höfuðborgin háskólalaus til 1911, þegar nýr
háskóli var stofnaður. Tækniháskólinn
var stofnaður árið 1931 og þrír aðrir háskólar voru opnaðir á
áttunda áratugnum. Stefna
stjórnvalda hefur löngum verið að gefa öllum þegnum landsins sömu
tækifæri til menntunar en umsækjendur um háskólavist hafa ætíð
verið fleiri en hægt er að afgreiða.
Menningarmál.
Calouste Gulbenkian stofnunin og safnið í Lissabon er
listamiðstöð, sem var skírð í höfuð armeníska olíujöfursins
Calouste Gulbenkian. Hann
lagði fram fé til stofnunar hennar.
Þar er tónlist, ballet og öðrum listgreinum gert hátt undir
höfði. Þar er líka fjölbreytt safn, sem Gulbenkian (bjó í
Lissabon síðustu ár ævinnar 1942-55) gaf portúgölsku þjóðinni. Fjöldi annarra safna í borginni veitir innsýn í fortíðina,
trúabragðasögu, listir og sögu borgarinnar.
Azulejo- og Vagnasöfnin eru fyrir margt sérstök.
Hið fyrrnefnda er í Madre de Deus, nunnuklaustrinu.
Þar er stórt og fjölbreytt safn málaðra flísa (azulejos),
sem íbúar Íberíuskagans eru frægir fyrir.
Vagnasafnið er í álmu forsetasetursins og státar af fjölda
fagurra, útskorinna og gullhúðaðra vagna. Borgarhljómsveit Lissabon
var stofnuð árið 1971. Þjóðlistaskólinn
býður nemendum sínum framhaldsnám í tónlist og leiklist.
São Carlos-leikhúsið
(18.öld) og
Dona Maria II-þjóðleikhúsið
(1845) eru aðalleikhús borgarinnar. Hið
fyrrnefnda fagurlega skreytt og sporöskulagað innahúss og hið síðarnefnda
státar af sex risasúlum, sem stóðu úr klausturkirkju hl. Francisco
(hrundi í jarðskjálfta). Innviðir
þjóðleikhússins eyðilögðust í eldi 1966 og það var endurbyggt.
Hvorugar þessar byggingar eru eins leikrænar innandyra og sumar
kirknanna, sem voru byggðar eða endurbyggðar eftir jarðskjálftana
1755. Útskurður, marmari, flísar og gullskreytingar þeirra í
barok-, rokoko- eða rocaillestílum eru stundum yfirþyrmandi. São Roque-kirkjan (16.öld) er eitthvert glæsilegasta dæmið
um fagrar flísaskreytingar, málmverk og mósaík með hálfeðalsteinum,
þótt útlit hennar gefi það ekki til kynna.
Gamli, rauði nautaatsleikvangurinn
úr múrsteini með márískum bogum og hvelfingum er enn þá vinsæll meðal
áhorfenda.
Fyrsti andstæðingur nautsins í portúgölsku nautaati er annaðhvort
riddarinn (cavaleiro) eða „toureiro” á tveimur jafnfljótum. Frammistaða þeirra er dæmd eftir leikni þeirra, áræðni
og nálægð við nautið. Næst
kemur hópur fimra einstaklinga (forcados), glímir við nautið með
berum höndum og fellir það án þess að drepa það.
Víða
um borgina eru ýmiss konar íþróttavellir og afþreyingarstarfsemi.
Helztu knattspyrnuleikir fara fram á þremur aðalvöllum
borgarinnar og almenningsgarðar eru rúmlega 40 talsins.
Hinn stærsti þeirra, Monsanto, er tæplega 21 km² og býður
fjölbreytta afþreyingu. Hæðótt
landslag hans prýtt skógi, sem var gróðursettur á þriðja áratugnum,
til að mynda skjól í borginni. Auk
tveggja grasagarða er dýragarður í borginni. |