|
Brokkgengt
lýðræði.
Oscar Benavides, hershöfðingi (1933-39), var eftirmaður Sánchez.
Honum tókst að endurvekja trú fólksins á efnahag landsins.
Hann leiddi líka hættulegar landamæradeilur um hafnarborgina
Leticia við Efra-Amasónfljótið og landræmu, sem veitti aðganga að
fljótinu, við Kólumbíu til lykta.
Samkvæmt samningum frá 1922 hafði Perú látið Kólumbíu þessi
svæði eftir en trassað að skila þeim.
Benavides vildi komast hjá stríði og Kólumbíumenn fengu
yfirráðin. Hann dró úr
áhrifum APRA-flokksins með því að lýsa hann ólöglegan og leggja
forsprakka hans í einelti. Í
forsetakosningunum 1939 studdu apristar Manuel prado, sem var bankamaður
og kominn af aðalsmannafjölskyldu í Lima.
Í síðari
heimsstyrjöldinni studdi Perú BNA, leyfði bandamönnum afnot af flugvöllum
og höfnum og seldi þeim eldsneyti, baðmull og málmgrýti.
Árið 1942 rauf Perú stjórnmálasamband við öxulveldin og
sagði þeim stríð á hendur 1945.
Í stríðinu tókst Perúmönnum að komast að hagstæðum
samningum um landamærin að Ekvador, sem þeir höfðu ráðist inn í,
með stuðningi Bandaríkjamanna.
Síðari
heimsstyrjöldin var ekki einungis efnahagslega hagkvæm Perúmönnum,
heldur vakti hún vonir um raunverulegt lýðræði í landinu.
Prado lét undan almenningsálitinu og studdi framboð José Luis
Bustamante y Rivero, lögfræðings og frjálshyggjumanna frá Arequipa,
til forsetakjörs. Hann var
aðallega fulltrúi samtaka mið- og efristéttarfólks.
APRA, sem var orðinn löglegur flokkur á ný, fékk meirihluta
í neðrideild þingsins og helming sæta í efrideild.
Bustamante framfylgdi sjálfstæðri stefnu og apristar hættu
stuðningi við hann. Þeir
stóðu fyrir misheppnaðri uppreisn í Callao og forsetinn bannaði
flokkinn.
Einræði
Manuel Odría. Manuel Odría,
hershöfðingi, hrifsaði til sín völdin í október 1948 á þeim
forsendum að forsetinn væri of linur í baráttunni gegn róttæklingum
og greip til harðra aðgerða gegn apristum.
Haya de la Torre leitaði hælis í kólumbíska sendiráðinu,
þar sem hann hélt til í 5 ár áður en hann fór úr landi.
Einveldisskeið
Odría var pólitískt stöðugt og velmegun var endurreist.
Kóreustríðið á fyrri hluta sjötta áratugsins hleypti lífi
í útflutning málmgrýtis og erlend fjárfesting jókst.
Afturhvarf
til lýðræðisstjórna.
Í kosningunum 1956 studdi Odría Manuel Prado til sigurs til
annars kjörtímabils hans gegn Belaúnde Terry.
Í þessum kosningum gekk fjöldi aprista til liðs við þjóðarflokk
Belaúnde. Prado tók við
efnahagskreppu frá Odría og skipaði Pedro Beltrán fjármálaráðherra.
Ráðstafanir hans leiddu til 4½% aukningar vergra þjóðartekna.
Fiskiðnaðurinn tók fjörkipp en indíánar, sem áttu ekkert
land til að erja og fátæklingar í borgum létu ekki af þrýstingi sínum.
Árið
1962 var pólitísk spenna í hámarki og enginn þriggja forsetaframbjóenda
fékk nægilegt magn atkvæða og þinginu var falið að skera úr um
úrslitin. Herinn hrifsaði
völdin og næsta ár stuðlaði hann að því að flokkur Belaúnde fékk
sigur í kosningunum. Belaúnde
lofaði að finna lausnir á efnahags- og félagslegum vandamálum.
Lög um eignarnám ónýtts og vannýtts lands voru samþykkt
1964 og tveimur árum síðar búið að endurúthluta talsverðum
landsvæðum. Stjórnin
vann að þróun í þéttbýli og sveitarfélögum og uppbyggingu áveitukerfa
og skipulagði nýja vegi. Indíánar
voru hvattir til að nema land við austurrætur Andesfjalla.
Nýir háskólar voru stofnaðir og baráttan gegn ólæsi var
hert.
Herstjórn
1968-80.
Herinn þvingaði Belaúnde til afsagnar 3. október 1968.
Herstjórnin undir stjórn Juan Velasco Alvarado handsamaði stjórnmálamenn
stjórnarandstöðunnar og afnam pólitískt frelsi.
Hinn 9. október þjóðnýtti stjórnin eignir Alþjóðlega olíufélagsins
og olli þar með erfiðleikum í viðskiptum við BNA.
Árið
1969 fylgdu frekari aðgerðir í efnahagsmálum, sem juku enn á stirðleika
í viðskiptum milli BNA og Perú.
Jarðskjálftinn, sem reið yfir Norður-Perú 31. maí 1970,
olli gífurlegu tjóni og ógnaði fjárhagslegu jafnvægi í landinu.
Herstjórnin
vann sér fylgi meðal smábænda vegna skiptingar lands, sem var
sumpart nýtt undir samyrkjubú ríkisins, einstaklinga eða indíánasamfélaga.
Mikið ávannst í áveitumálum og mikið landflæmi var gert ræknunarhæft.
Fiskveiðar voru styrktar en asjósan hvarf af miðunum 1972
vegna áhrifa El Nino. Útflutningur
fiskafurða hrundi og olli miklu efnahagsáfalli.
Árið 1973 þjóðnýtti stjórnin fiskimjölsverksmiðjur
landsins og undir stjórn ríkisfyrirtækisins Petroperú jókst útflutningur
olíu og olíuafurða.
Menntunarátak
var hafið í samræmi við lög frá árinu 1972.
Það lagði áherzlu á skólakerfi frá „vöggu til
grafar”. Þar var kveðið
á um jafnrétti kvenna til names, stofnun skóla í sveitum landsins,
sjálfstæði háskóla og viðurkenningu indíánatungnanna quechua og
aymara í skólunum í Andesfjöllum austan miðhluta landsins (Sierra).
Herstjórnin
ritskoðaði fjölmiðla og lokaði nokkrum útvarpsstöðvum og dagblöðum
til að koma í veg fyrir gagnrýni á hina hörðu einræðisstjórn og
tók nokkrar einkareknar sjónvarpsstöðvar eignarnámi.
Lögð var áherzla á viðskipti við Kina í þeirri von að hægt
væri að selja kínverjum járngrýti og fiskimjöl.
Hvatt var til japanskra fjárfestinga.
Vináttusamband við Sovétríkin leiddi til stofnunar sendiráða
Austantjaldsríkja í Perú.
Samdráttur
í útflutningi fiskimjöls og lækkað heimsmarkaðsverð á kopar
markaði endalok efnahagsbatans og erlendar skuldir jukust vegna umbóta
í landbúnaði og uppbyggingar í kopar- og olíuvinnslu.
Ný herstjórn tók við völdum 29. ágúst 1975 undir stjórn
Francisco Morales Bermúdez, hershöfðingja, fyrrum ráðherra
efnahags- og fjármála. Stefna
stjórnarinnar sveiflaðist stöðugt vegna sífelldra mannaskipta.
Morales hallaðist að hógværri hægri stefnu.
Hann sleppti tökunum á landbúnaðnum og skilaði fiskiðnaðnum
til fyrri eigenda. Námuvinnslan
var einkavædd og hvatt var til erlendrar fjárfestingar.
Lýðræðislegir
stjórnarhættir á ný. Moralesstjórnin
lagði áherzu á að endurvekja stjórn samkvæmt stjórnarskránni og
þing, sem var kosið í almennum kosningum í júní 1978 kom saman til
að semja nýja stjórnarskrá. Apristar
voru fjölmennastir á þingi og Haya de la Torre var kosinn forseti.
Nýja stjórnarskráin tók gildi 12. júlí 1979.
Kosningar voru haldnar í maí 1980 og Fernando Belaúnde Terry
var kosinn til forseta á ný. Flokkur
hans var í meirihluta í samsteypustjórn.
Hann skilaði dagblöðunum, sem herstjórnin hafði tekið
eignarnámi, til fyrri eigenda. Fjöldi
ályktana var samþykktur til efnahagsumbóta og minni afskipta stjórnvalda
en þessar aðgerðir dugðu ekki til að draga úr vaxandi efnahags- og
stjórnmálakreppu. Frjálsleg stefna Belaúnde í markaðsmálum leiddi til
aukins innflutnings, lægra heimsmarkaðsverð á aðalútflutningsvörum
landsins, háir vextir á alþjóðlegum lánamörkuðum og skaðleg áhrif
El Nino 1982-83 sköðuðu efnahag landsins gífurlega.
Þessar aðstæður voru frjór jarðvegur til uppvaxtar skæruliðasamtaka
nýmaóista Sendero Luminoso og Tupac Amaru, sem kostuðu ríkið stórfé
vegna baráttunnar gegn þeim og tjónsins, sem þau ollu.
Verðbólaga jókst stöðugt og náði 3240% frá júní 1980
til júlí 1985. Efnahagur
landsins var í rúst og gjaldmiðillinn sol var lagður niður og inti
tók við 1986.
Í
kosningunum 1985 gerði APRA sér mat úr ástandinu og kom forseta úr
sínum röðum að í fyrsta skipti.
Þetta var hinn ungi og aðlaðandi Alan García Pérez.
Hann stuðaði alþjóðasamfélagið með yfirlýsingu sinni, að
Perú myndi aðeins verja 10% af útflutningsverðmætum landsins til að
greiða niður erlendar skuldir, sem námu US$ 14.000.000.000.-.
Heimavið tók hann stöðu með þjóðinni og reyndi að koma
hjólum efnahagslífsins í gang á ný.
Hann stóð gegn mannréttindabrotum í baráttunni gegn skæruliðum,
beitti sér gegn eiturlyfjasölu og reyndi að auka samhygð þjóðarinnar.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn lýsti því yfir, að hann gæti
ekki veitt landinu frekari lán fyrr en García breytti stefnu sinni í
endurgreiðslu lána og sýndi fram á bættan efnahag og jók þannig
á hörmungarnar í landinu. Forsetinn
þjóðnýtti bankana 1987 og dró þannig mjög úr vinsældum sínum.
Í lok kjörtímabilsins var verðbólgan stjórnlaus,
allsherjarverkföll lömuðu atvinnuvegina og flokkur García sleit
sambandi við hann.
Kosningarnar
árið 1990 fóru fram í skugga óðaverðbólgu og styrjöld við skæruliða
og eiturlyfjasala. Naumt
var á mununum milli Mario Vargas Llosa (demókrata; Fredemo) og Alberto
Fujimori (Breytingar 90). Mario
Vargas Llosa, rithöfundur, boðaði harðar aðgerðir gegn verðbólgunni,
sem ollu fátæklingum í landinu verulegum áhyggjum.
Fujimori, sem sigraði í kosningunum, náði miklu fylgi með
gagnrýni á stefnu Vargas Llosa. Þó
liðu ekki meira en tvær vikur frá því að hann tók við embætti,
að hann greip til aðgerða, sem voru ekki mildari en þær sem hann
hafði gagnrýnt. Meðal þess,
sem stjórn hans greip til, var að hækka verð á benzíni um 3000%.
Aðgerðir stjórnarinnar dugðu til að ná verðbólgunni niður
í eðlilegt horf en þær bitnuðu mest á hinum fátæku.
Í
apríl 1992 studdi herinn Fujimori í hallarbyltingu, sem gerði honum
kleift að leysa upp þingið. Nýtt
þing var kosið í kjölfarið og ný stjórnarskrá var samin.
Fujimori beitti hinni nýju frjálshyggjustefnu og einkavæddi ríkisnámurnar
og önnur ríkisfyrirtæki. Hann
státaði líka af góðum árangri í baráttunni gegn skæruliðum og
herinn handsamaði Abimael Guzmán Reynoso, leiðtoga Sendero Luminoso
1992. Hann stóð líka
fyrir skyndiinnrás hersins í bústað japanska sendiherrans, þar sem
Gupac Amaru-félagar héldu tugum gísla.
Fujimori sigraði í kosningunum 1995.
Hann var sakaður um spillingu og stjórnarhætti, sem samræmdust
ekki stjórnarskránni, þegar hann var kosinn til þriðja kjörtímabilsins
árið 2000. Stjórn hans
hrundi síðar sama ár, þegar yfirmaður leyniþjónustunnar,
Vladimiro Montesinos, var dæmdur fyrir að múta öldungardeildarþingmanni.
Alejandro Toledo var kosinn forseti árið 2001. |
