Snemmsögulegur
tími og sameining ríkisins
Á
bronzöld voru íbúar landsins germanar.
Fjalllendin milli fjarða landsins olli takmörkuðu sambandi
milli dala- og fjarðabyggðanna og þróun ættarsamfélaga, sem voru
undir stjórn smákonunga. Á
víkingatímanum var búið að stofna tiltölulega laustengda þingfjórðunga.
872-930
Haraldur
hárfagri konungur, sem var af gamalli höfðingjaætt við Óslófjörð
sigraði smákonunga og jarla og sameinaði landið undir eina stjórn. Margir þessara höfðingja undu ekki hag sínum eftir það
og yfirgáfu Noreg með fjölskyldum sínum, búsmala og hyski til að
setjast að þar sem þeir gætu strokið um frjálst höfuð.
Fyrsta landnám á Íslandi er skráð árið 874.
9.-10.
öld Sum goðorðin í
Noregi komust aftur á legg. Að
Haraldi hárfagra gengnum dró úr valdi
Noregskonunga. Á þessum
tíma dró úr ferðum víkinga og þær liðu smám saman undir lok.
Þátttakendur, sem snéru aftur, gerðust bændur á ný á
heimaslóðum.
999-1000 Ólafur
Tryggvason konungur barðist fyrir sameiningu með sverðið í annarri
hendi og krossinn í hinni. Hann
byggði konungsgarð í Niðarósi (Þrándheimi) og féll í sjóorrustu
við eyjuna Rügen gegn sameinuðum Dönum, Svíum og Þrændum.
Konungsvaldið
á miðöldum. Á 11. öld
tókst að sameina landið á ný undir einum konungi samtímis útbreiðslu
kristninnar. Harðsvíraðir
jarlar í Þrændalögum börðust helzt gegn þessari þróun.
Danir náðu landinu undir sig um skeið.
1015-30 Ólafur
helgi. Valdabarátta Ólafs
og útbreiðsla kristninnar var knúin fram með grimmd og hörku.
Ólafur barðist gegn Dönum og Þrændum en varð að hörfa.
Hann féll árið 1030 við Stiklastaði, eftir að hann hafði
safnað liði á ný. Hann varð fljótlega að píslarvætti í hugum manna og lýstur
dýrlingur og þjóðhetja Norðmanna.
11.
og 12. öld
Barizt um krúnuna. Á
11. öld sló oft í brýnu við Dani.
Árið 1070 var Björgvin stofnuð.
Á 12. öld óx vald kirkjunnar, sem krafðist þess, að krúnan
yrði veitt að léni.
1066-93 Ólafur
kofri. Innviðir ríkisins
efldir að kröfum Dana. Niðarós,
Björgvin og Ósló verða að setrum erkibiskupa.
1177-1202 Sverrir
konungur var leiðtogi Birkibeina (skór úr birkiberki, sem þeir klæddust
í neyð). Hann barðist með árangri gegn áhangendum kirkjunnar og Dönum
í suðri.
1217-63 Hákon
Hákonarson konungur. Hápunktur
riddaratímans. Barnabarn
Sverris endaði deilur stríðandi fylkinga.
Sjálfstæði Íslendinga lokið 1262-64.
1263-80 Magnús
lagabætir.
12.
og 13. öld
Byggingarlistin reis hæst í stafkirkjum úr tré, sem sér
merki enn þá, s.s. í Heddal, Borgund, Fantoft við Björgvin og í Þjóðminjasafninu
í Ósló.
Sambandið
við Danmörku. Allt
frá 1319 leiddu konungs mægðir og erfðir til þess, að Norðurlönd
sameinuðust. Árið 1387
var Margrét I, Danadrottning, kjörin einvaldur Norðmanna.
Tíu arum síðar varð Kalmarsambandið að veruleika.
1387-1814 Noregur
í konungssambandi við Danmörku.
Aðallinn laut í lægra haldi fyrir konungsveldinu.
Blómaskeið viðskipta var einkum að þakka Hansakaupmönnum.
Siðbótin fór fram árið 1536 og samtímis fengu Norðmenn
danskan landstjóra. Danska varð að opinberu, kirkjulegu og skólamáli.
Gamalnorska varðveittist meðal fólksins.
Svíar, sem áttu í stöðugum erjum við Dani, réðust inn á
norskt land. Þessar árásir
vöktu upp þjóðerniskennd Norðmanna, sem var næstum horfin.
Viðskiptasambönd við önnur ríki en Danmörku vöktu Norðmenn
til meðvitundar um eigið ágæti og efldu þjóðernisvitund.
1556-60 Hansaveldið
náði hámarki í landinu á 15. og 16. öld en varð að láta undan síga,
þegar yfirráðum þeirra lauk í Björgvin 1559.
1624
Námuvinnsla hófst að hluta til með aðstoð þýzkra námumanna.
Í Kóngsberg var unnið silfur 1624 og árið 1644 var farið að
grafa eftir kopar í Røros.
1807
Hafnbann Englendinga. Árás
Englendinga á Kaupmannahöfn, sem olli því, að Danir hölluðu sér
að Napóleoni, leiddi til hafnbanns Englendinga meðfram ströndum Evrópulanda.
Alþýða manna í Noregi leið mikið fyrir þessar aðgerðir
og Norðmenn reyndu mikið til að losna frá Danaveldi.
1813
gengu Svíar til liðs við óvini Napóleons og hófst þá styrjöld
milli Svía og Dana. Í Svíþjóð
réð þá mestu Bernadotte, fyrrverandi hershöfðingi Napóleons, sem
hafði verið kjörinn ríkiserfingi þar.
Danir og Frakkar fóru halloka í þessum ófriði og urðu Danir
að semja sérfrið í Kiel í janúar 1814.
Þeir urðu að láta Noreg af hendi við Svía, en héldu Íslandi,
Grænlandi og Færeyjum. Landsstjóri í Noregi var þá Kristján Friðrik, frændi
Friðriks VI Danakonungs. Hann
kvaddi til fundar á Eiðsvelli í febrúar 1814, þar sem því var lýst
yfir, að Noregur væri algerlega sjálfstætt ríki og var Kristján
Friðrik kjörinn til konungs 17. maí sama ár.
1814 Eftir
að sænskur her hafði farið inn í Noreg og Svíakonungur fallizt á
að taka gilda stjórnarskrá Noregs með nokkrum breytingum, lagði
Kristján Friðrik niður völd (síðar Kristján VIII Danakonungur) og
Karl XIII Svíakonungur var tekinn til konungs í Noregi.
Deilur
héldu áfram milli Norðmanna og Svía og í nóvember 1905 fór fram
þjóðaratkvæðagreiðsla í Noregi um framtíðarstjórnarform ríkisins.
Tæplega 260.000 manns greiddu atkvæði með stofnun konungsríkis
en tæplega 70.000 með stofnun lýðveldis.
til konungs var tekinn Carl prins, sonarsonur Kristjáns IX
Danakonungs og tengdasonur Játvarðar VI Bretakonungs.
Hann tók sér konungsnafnið Hákon VII og var krýndur í Niðarósi
árið eftir.
1814
sameinaðist Noregur Svíþjóð.
Eftir ósigra Napóleons og friðarsamningana í Kiel urðu Danir
að láta af yfirráðum í Noregi og Svíþjóð.
Norðmenn féllust ekki á þessa friðarsamninga og lýstu yfir
sjálfstæði sínu á Eiðsvelli hinn 17. maí, sem er þjóðhátíðardagur
landsins. Bernadotte hinn sænski
réðist inn í Noreg og þvingaði landsmenn til sambands við Svíþjóð
með aðstoð stórveldanna. Samt
sem áður tókst Norðmönnum að halda stjórnarskrá sinni, sem var
samþykkt á Eiðsvelli.
1853
kynnti Ivar Aasen tillögur sínar um norskt landsmál.
Hann byggði það á ýmsum mállýzkum og eigin stafsetningu.
Þetta mál vann hylli mikils fjölda fólks og náði verulegri
útbreiðslu.
1872-1905 Óskar
II (†1907) var síðasti sameiginlegi konungur Noregs og Svíðþjóðar.
Miklar deilur milli Stórþingsins og krúnunnar.
1905
fóru fram kosningar um aðskilnað frá Svíþjóð.
Samkvæmt samningi 26. oktober, sem var kenndur við Karlstad,
var aðskilnaður ríkjanna staðfestur.
Noregur
sjálfstætt þingbundið lýðveldi.
1905-57 Hákon
VII (1872-†). Karl prins
af Danmörku var kosinn konungur og nefndi sig Hákon. Stjórnarskráin
var gerð lýðræðislegri. Konur
fengu kosningarétt 1913.
1914-18 Fyrri
heimsstyrjöldin. Norðmenn
voru hlutlausir í stríðinu. Kaupskipafloti
landsins var notaður í þágu bandamanna og u.þ.b. helmingur hans varð
þýzkum kafbátum að bráð. Hugur
fólks var Þjóðverjum mjög andstæður.
1920
gerðist Noregur aðili að Þjóðabandalaginu.
Landið fékk ótvíræð yfirráð yfir Svalbarða (Spitzbergen)
og eyjan var gerð að hluta Noregs með lögum 1925.
1920-27 Áfengisbann.
1929
byggðu Norðmenn eyjuna Jan Mayen.
1939-45 Síðari
heimsstyrjöldin. Árið
1940 ruddust þýzkar hersveitir inn í Noreg og hernámu landið skömmu
áður en brezkar hersveitir áttu að fara þangað í sömu erindum.
Mikið barizt við Narvik. Konungur
og ríkisstjórn flúðu til London.
Þjóðverjar komu upp leppstjórn og ríkisstjóra og Vidkun
Qvisling, fyrrum ráðherra, tók afstöðu með Þjóðverjum.
Konungur og ríkisstjórn snéru heim eftir uppgjöf Þjóðverja
í maí 1945.
1945
Verkamannaflokkurinn sigraði í þingkosningum.
Norðmenn voru meðal stofnríkja Sameinuðu þjóðanna.
1949
sömdu Norðmenn og Sovétmenn um landamæri ríkjanna í norðri.
Norðmenn urðu meðlimir í NATO.
1951
tóku Norðmenn þátt í stofnun Norðurlandaráðs.
1957
varð Ólafur V (1903-†) konungur.
Hann var einkasonur Hákons VII.
1958
Norræna toll- og vegabréfasambandið.
1960
tóku Norðmenn þátt í stofnun Evrópska fríverzlunarsambandsins
EFTA.
1965
Borgaraflokkarnir fengu meirihluta í þingkosningum.
1973
Fríverzlunarsamningur við Evrópubandalagið eftir að beinni aðild
var hafnað í kosningum.
1974
uppgötvaðist jarðolía í Norðursjó. Hagnaðurinn af
olíunni leiddi til mikillar velmegunar á áttunda áratugnum.
Uppdælingu var stillt í hóf til að láta birgðirnar endast.
Hagnaðurinn var nýttur til að efla velferðarríkið og styrkja iðnað
í landinu til að hann gæti tekið við, þegar olíubirgðirnar þryti.
1977
var 450 km löng jarðgasleiðsla frá Ekofisksvæðinu norðvestan
Stavanger til Emden tekin í notkun.
Verkamannaflokkurinn fékk 76 þingsæti í þingkosningum.
1979
uppgötvaðist geisimikið gas í jörðu u.þ.b. 130 km norðvestan
Björgvinjar. Sósíaldemókratar
urðu illa úti í sveitarstjórnarkosningum.
1980
Olíuborpallurinn Alexander Kielland valt og sökk í óveðri
23. júlí. 123 látnir.
Samið um varnir bandarískra hersveita í Noregi í neyðartilfellum.
1981
Odvar Nordli, forsætisráðherra Verkamannaflokksins lét af störfum
30. jan. af heilsufarsástæðum. Gro
Harlem Brundtland kom í hans stað og varð fyrsta konan til að gegna
þessu embætti. Alger verðstöðvun
til loka árs. Tekjuskattur
lækkaður. Þingkosningar
13..-14. sept. Kaare
Willoch og íhaldsflokkur hans sigruðu. Hann myndaði minnihlutastjórn í oktober.
1989 Í kosningunum
laut Verkamannaflokkurinn í lægra haldi eftir hálfrar aldar valdasetu
og Brundland sagði af sér 13. október. Jan Peder Syse, formaður
Íhaldsmanna, tók við embætti forsætisráðherra. Brundtland tók
aftur við 1990. Helmingur ráðherraliðs hennar og tveir formenn
andstöðuflokkanna voru konur. |