Margs konar menningarsamfélög hafa þróazt í landinu vegna
staðhátta, uppruna og einkenna landnemabyggðanna.
Í grófum dráttum er hægt að skipta landinu í norðurhlutann,
þar sem spænskir mestizos búa og suðurhlutann, þar sem indíána
mestizos búa. Þessi
skipting samsvarar að mestu leyti fyrrum skiptingu milli háþróaðrar
menningar indíána á Miðhásléttunni og frumstæðara fólks í norðri.
Norðurhlutinn er mjög dreifbýll með afskekktum þorpum, sem
langt er á milli. Þar eru
í grófum dráttum fjögur menningarsvæði.
Nyrzt komu Spánverjar á fót námugreftri (16.öld) og
nautgriparækt (18.öld). Þessir atvinnuhættir ríkja þar enn þá en áveitur og iðnvæðing
við landamæri BNA hafa gert atvinnulífið fjölbreyttara.
Norðausturhlutinn telst vera milli Tampico og landamæra BNA
og allt að Sierra Madre oriental.
Evrópskir landnemar, sem stunduðu nautgriparækt þar, útrýmdu
indíánum á þessu svæði. Fyrrum
var þetta fátækasti hluti Mexíkó en olíu- og stáliðnaður og áveitur
frá Río Bravo del Norte (Rio Grande í BNA) hafa breytt efnahagnum
verulega. Norðvesturhlutinn,
vestan Sierra Madre Occidental í suður frá landamærum BNA að norðurhluta
Navaritfylkis, er stórt landsvæði. Á þessu landfræðilega fjölbreytta svæði bjó mikill fjöldi
indíána áður en Spánverjar komu til sögunnar.
Nú hafast hinir fáu tarahumana- og seriindiánar við á fáum
afskekktum svæðum. Þarna
sóttust Spánverjar aðallega eftir auðæfum í jörðu en nú ræður
nautgriparækt ríkjum.
Kaliforníuskagi
hefur ætíð verið einhver afskekktasti hluti landsins. Hann er að mestu stór eyðimörk, þar sem fólk býr í
borgum á báðum endum hans. Frumstæðir
frumbyggjarnir, sem buggu dreift, dóu flestir úr sjúkdómum, sem trúboðar
fluttu með sér til landsins á seinni hluta 18. aldar.
Eftirlifandi indíánar og landnemar komu sér fyrir í litlum bændasamfélögum
í vinjum skagans, s.s. Ignacio og Mulejé.
Áhrifa
menningar indíána gætti og gætir enn þá mun meira í suðurhluta
landsins. Miðstöð þessarar
menningar hefur verið mið- og austurhluti Miðhásléttunnar og hálendið
umhverfis. Þarna þróaðist menning asteka og voldugt ríki þeirra og
önnur smásamfélög indíána. Þarna
þróaðist líka miðstöð stjórnsýslu Nýja-Spánar og höfuðborg
landsins. Þarna er líka
mikilvægasta landbúnaðarsvæði landsins.
Margar lægðir á sléttunni, Mexíkó, Toluca, Puebla og
Morelos, eru mjög þéttbýlar og blöndun kynþátta mikil, þótt enn
þá megi finna hreina indíána á afskekktari stöðum, Michoacán,
Mezquital, Puebla og Tocula. Hvergi
annars staðar í landinu eru andstæður borgarlífsins og lífnaðarhátta
indíána í dreifbýlinu meiri.
Vesturhluti
landsins nær til svæðisins umhverfis Guadalajaraborg, Jaliscofylki og
hluta Colima-, Nayarit-, Aguascalientes-, Zacatecas- og
Guanajuatofylkja. Vegna frjósamra
lægða og dala og nálægðar við Kyrrahafið var þessi landshluti
mikilvægasta landbúnaðarsvæði landsins.
Guanajuatolægðin hefur löngum verið kölluð matarkista Mexíkó.
Margir bæir, Querétaro, Salamanca, Irapuato og León, hafa
eflzt vegna iðnþróunar, og Manzanillo orðið mikilvægasta
hafnarborgin við Kyrrahafið. Margt,
sem er almexíkóskt í hugum manna, s.s.tequila, mariachitónlist, barðastóru,
útsaumuðu hattarnir og charrobúningarnir, er upprunnið í
vesturhlutanum.
Suðurhálendið
nær yfir mestan hluta fylkjanna Michoacán, Guerrero og Oaxaca, sem eru
fátæktin uppmáluð. Þarna
er saman kominn mesti fjöldi indíána í landinu, s.s. zapotec, mixtec
o.fl. ættbálkar, sem erja hver um sig smáskika lands með hefðbundnum
aðferðum. Landslagið á þessum slóðum er ægifagurt og fjölsóttir
ferðamannastaðir, eins og Acapulco og Puerto Escondido, eru algerar
andstæður lífshátta á landsbyggðinni.
Veracruz-
og Tabascosvæðin og austurhliðar Sierra Madre Oriental eru hlutar
strandhéraðanna við Karíbahafið.
Þar eru mestizos (kynblendingar indíána og Spánverja) í
miklum meirihluta en hreinir indíánastofnar eru uppi til fjalla norðan
Veracruz, sem er menningarmiðstöð þessa svæðis.
Hún hefur löngum verið aðalhafnarborg landsins, sem engin olíuflutningur
fer um. Suðurhlutar héraðsins
voru hættuleg fenja- og sjúkdómasvæði, þar til ráðist var í
risaframkvæmdir við Papaloapan- og Grijalva-Usumacintaárnar til að
þurrka þau og breyta í frjósamt landbúnaðarsvæði.
Stærsti
hluti Chiapashéraðsins er alleinangraður frá öðrum landshlutum.
Mikið er ræktað af baðmull á Kyrrahafsströndinni og annars
staðar er búfjárrækt. Indíánar eru í meirihluta á norðurhálendinu í kringum
San Cristóbal de las Casas en mastizos í suðurhluta þess. Aðalmenningarsvæði láglendismaja er í dreifbýli Yucatánskagans.
Þetta svæði er heimsfrægt fyrir fornminjauppgröft, s.s.
Chichén Itzá, Uxmal og Tulum. Eina stórborgin á þessum slóðum er Mérida, sem var miðstöð
trefjaframleiðslu úr agaveplöntunni á blómaskeiði hennar á seinni
hluta 19. aldar. Íbúar
regnskóganna í suðri eru að hluta til hirðingjar, sem sjá sér
farborða með sjálfsþurftarbúskap og veiði.
Áður
en Evrópubúar komu til sögunnar bjuggu innfæddir aðallega á Mið-,
Vestur- og Suðurhálendinu. Spænsku
landnemarnir settust að á svipuðum slóðum til að nýta indíánana
til námugraftar og landbúnaðarstarfa, þannig að þessir landshlutar
hafa verið þéttsetnastir frá upphafi vega.
Þéttbýlismyndun þróast ört í Mexíkó.
Stærstu borgirnar stækka örast en miðlungsstórar borgir stækka
enn þá hraðar miðað við höfðafjölda.
Á miðjum níunda áratugnum voru rúmlega 100 borgir með
fleiri en 50 þúsund íbúa. Mesta
fjölgunin er í grófum dráttum í borgum, sem eru innan svæðis frá
Puebla til Buadalajara og nálægt landamærunum við BNA.
Íbúafjölgunin
er gífurleg eins og sjá má í tölfræðilegu upplýsingunum og hætt
við að hún sprengi hagkerfi landsins.
Þó eru nokkrir öryggisventlar, sem hafa hindrað algera óreiðu. Margt fólk er stöðugt á faraldsfæti innanlands og getur
einhvern veginn séð sér farborða.
Aðrir flytja úr landi, löglega eða ólöglega, aðallega til
BNA. Engar opinberar tölur eru til um ólöglega innflytjendur í
BNA frá Mexíkó, en gizkað er á 4-8 milljónir á tímabilinu
1970-85. Langflestir þessara
ólöglegu innflytjenda eru ómenntaðir en þróunin hefur verið í
þá átt, að flótti menntafólks er farinn að valda vandræðum og
miklum áhyggjum. Þessi stöðugi
straumur Mexíkóa yfir landamæri BNA hefur vissulega létt á mexíkósum
yfirvöldum hvað varðar efnahagsleg og félagsleg vandamál.
Mikill fjöldi Mexíkóa í BNA sendir fjölskyldum sínum
peninga, sem létta enn meir á efnahagskerfi landsins. |