|
 Árið 1502 var Kólumbus
í fjórðu ferð sinni yfir Atlantshafið, þegar hann bar upp að ströndum
Kostaríka. Þar dvaldi hann í 18 daga til að sinna viðgerðum
á skipum sínum. Skipverjar áttu vinsamleg samskipti við innfædda,
sem færðu þeim fjölda hluta úr skíragulli. Líklega hefur
gullið átt þátt í nafni landsins „Ríkaströnd”, þótt allir séu
ekki sammála um það. Önnur svæði í þessum heimshluta
freistuðu Spánverja meira í upphafi, þannig að spænskir landnemar
komu ekki til Kostaríka fyrr en tæplega 60 árum síðar. Spænska
stjórnin lét reisa Meseta Central sem fyrstu varanlegu byggð Evrópumanna
í landinu.
Þessi byggð var á stjórnsýslusvæði aðallandstjórans í
Gvatemala og biskupsins í León í Nígaragva en bæði veraldleg og
andleg yfirvöld létu sem hún væri ekki til. Hún var ekki nógu
burðug til að greiða háa skatta, því þar voru engar auðugar námur.
Spánverjar lögðu því litið til uppbyggingar landnámsins í Kostaríka.
Þar var líka heldur fámennt og lítið vinnuafl, sem Spánverjar lögðu
mikla áherzlu á á nýlendutímanum. Indíánarnir í landinu
voru fámennir, vörðust ánauð og hurfu inn í regnskóginn fremur en
að láta beygja sig til þegnskylduvinnu. Íbúarnir stunduðu aðallega
sjálfsþurftarbúskap, því þeir höfðu fátt til að flytja úr
landi nema lítið eitt af kakói og tóbaki. Þarna voru því
fleiri smáeignabændur, sem höfðu persónulegra hagsmuna að gæta,
en annars staðar í nýlendunum. Sagnfræðingar tengja þessar
staðreyndir gjarnan við síðari lýðræðisþróun í landinu.
Því má ekki gleyma, að nokkrir bændanna urðu forríkir og voru leiðandi
afl í sjálfstæðisbaráttunni.
Þegar Mexíkó lýsti yfir sjálfstæði frá Spáni árið 1821,
fylgdi Kostaríka og önnur Miðameríkuríki í fótspor hins skammlífa
mexíkóska keisaraveldis. Árið 1823 tók Kostaríka þátt í stofnun Bandalags Miðameríkuríkja
en hætti þátttöku árið 1838 vegna deilna innanlands í hinum ríkjunum
fjórum. Síðan hafa landsmenn gefið lítið fyrir tilraunir til
að endurverkja þetta bandalag og kosið að vera sjálfum sér nægir.
Allt frá fimmta áratugi 19. aldar lá stöðugur straumur uxakerra með
kaffi frá Meseta Central til hafnanna við Kyrrahafið og skipa, sem
sigldu til Evrópu. Þessi viðskipti löðuðu að sér brezka
frjárfesta. Smábændur gátu jafnvel lifað hófsömu lífi af
þessari ræktun og smám saman þróaðist þjóðfélag, sem krafðist
bættra samgangna og skóla og tók þátt í stjórnmálalífinu til að
fylgja kröfum sínum eftir.
Einangrunarstefna
landsmanna kom ekki alveg í veg fyrir áhrif erlendra vandamála.
Árið 1825 sagði Guanacaste-hérað sig frá Nigaragva og varð
hluti af Kostaríka. Deilur
milli ríkjanna vegna þessa máls voru ekki til lykta leiddar fyrr en
með landamærasamningunum árið 1896.
Bæði þessi lönd eiga San Juan-ána, sem skilur þau að.
Kostaríka komst ekki hjá því að taka nokkurn þátt í gerð
skurðakerfis tengdu ánni og þeim fyrirgangi, sem var næstum búinn að
koma efnahag Nigaragva á kné.
Stjórn Tomás Guardia, hershöfðingja, frá 1870-82 skerti frelsi
landsmanna, jók erlendar lántökur og útflutning kaffis og sykurs, þannig
að almenn velmegun varð meiri og skólar voru byggðir.
Ný stjórnarskrá (1871) var í gildi til 1949.
Áherzlan á aukinn útflutning landbúnaðarafurða jók álagið
á samgöngukerfið og íbúar Meseta Central vonuðust til, að fá
brezkt fjármagn til að leggja járnbraut til hafnarborganna.
Helzti talsmaður þessara framfara var Bandaríkjamaðurinn
Minor C. Keith, sem varð flugríkur af rekstri járnbrautar milli
Cartago og Limón. Honum
var síðan úthlutað stóru landi, þar sem hann hóf bananaræktun í
stórum stíl. Síðla á
19. öldinni var útflutningur banana orðinn næstum eins mikilvægur
og kaffiútflutningurinn fyrir þjóðarbúið.
Árið 1899 var Sameinaða ávaxtasamsteypan hf. stofnuð og
fyrirtæki Keiths varð aðili að henni.
Síðustu áratugi aldarinnar dró úr veraldlegum áhrifum og starfsemi
katólsku kirkjunnar. Jesúítar
voru gerðir útlægir í nokkur ár og veraldleg yfirvöld tóku að sér
kirkjugarða og juku hlut sinn í skólakerfinu.
Árið 1886 var komið á skólaskyldu og frírri skólagöngu með
fjölgun almennra skóla og safn og Þjóðarbókhlaða voru stofnuð.
Þótt ríkið héldi áfram að styrkja katólsku kirkjuna, voru
skýr ákvæði í stjórnarskránni frá 1871 um umburðarlyndi í trúmálum.
Sigur José Joaquín Rodríguez í forsetakosningunum árið 1890
skaut enn frekari stoðum undir lýðræðið í landinu, sem það var
orðið frægt fyrir í þessum heimshluta.
Þessar kosningar voru hinar fyrstu, sem voru taldar heiðarlegar
í Mið-Ameríku.
Árið 1916 gáfu Nikvaragvamenn Bandaríkjamönnum (Bryan-Chamorro-samningurinn
1916) leyfi til að nota San Juan-ána (landamærin) sem hluta skurðaleiðar
milli heimshafanna tveggja án aðildar Kostaríka.
Þessu mótmælti stjórn Kostaríka og taldi að réttur
landsins hefði verið sniðgenginn í samningunum. Miðameríkudómstóllinn
fékk málið til úrlausnar og niðurstaðan var sú, að Nikvaragva
hefði brotið á Kostaríka. Nikvaragva
neitaði að lúta niðurstöðum dómsins og sagði sig frá honum.
Ári síðar var þessi dómstóll lagður niður.
Fyrir aldamótin 1900 áttu Kostaríka og Panama (fyrrum Kólumbía) í
landamæradeilum. Frakkar
og Bandaríkjamenn reyndu að miðla málum árið 1900 og 1914 og voru
tiltölulega hliðhollir Kostaríka en Panamamenn féllust ekki á niðurstöðurnar.
Árið 1921 gerðu Kostaríkamenn tilraun til að komast yfir
umdeilda svæðið (á Kyrrahafsströndinni) með hervaldi.
Panamamenn fluttu sitt fólk frá svæðinu og eðlilegum
samskiptum milli landanna var ekki komið á fyrr en sjö árum síðar. Árið 1941 komust ríkisstjórnir landanna lokst að
endanlegu samkomulagi um landamærin.
Þegar fyrstu almennu kosningarnar voru haldnar í landinu árið 1913,
fékk enginn frambjóðendanna nægilegan atkvæðafjölda, þannig að
þingið kaus Alfredo González Flores til embættis forseta.
Frederico Tionoco Granados, hershöfðingi, var mótfallinn
endurbótatillögum Gonzálezar árið 1917 og velti honum úr sessi í
einni hinna fáu byltinga, sem hafa verið gerðar í landinu.
Harðstjórn hans var óvinsæl og Bandaríkjamenn neituðu að
viðurkenna stjórn hans. Hann neyddist til að segja af sér, þegar Bandaríkjamenn hótuðu
að grípa til sinna ráða.
Síðan þetta gerðist hefur enginn gert tilraun til að koma á einræðisstjórn
í landinu og áfram var haldið á lýðræðisbraut.
Árið 1920 var tekið upp læsipróf fyrir kjósendur og
leynilegar kosningar fimm árum síðar.
Hinn 8. desember 1941, daginn eftir að Japanar réðust á Pearl
Harbor, lýsti Kostaríka yfir stríði gegn Japönum og þremur dögum
síðar bættu þeir Þjóðverjum og Ítölum við.
Alvarlegast stjórnmálakreppan í landinu síðan 1917 reið yfir árið
1948. Þá gerði pólitísk
klíka, bendluð við kommúnista, tilraun til að hindra embættistöku
nýkjörins forseta, Otilio Ulate.
José Figureres, sósíalískur landeigandi, barði uppreisnina
niður og fékk Ulate völdin. Samkvæmt
nýrri stjórnarskrá ári síðar var bannað að stofna og reka her og
hlutverk þjóðarhersins var falið borgaralegum her. Figueres var kjörinn forseti 1953. Hann þjóðnýtti bankana og ógnaði veldi Sameinaða ávaxtasambandsins
og annarra fyrirtækja. Árið
1955 stóðst hann innrás útlægra byltingarmanna frá Níkvaragva. Hann var kjörinn aftur árið 1970 eftir að hann hafði
komið PLN-flokknum í meirihlutastöðu á þingi.
Árið 1974 tók Daniel Oduber við af Figueres. Þeir voru
flokksbræður en urðu ósáttir vegna tengsla Figueres við
bandaríska auðjöfurinn Robert Vesco, sem hafði leitað hælis í
Kostaríka vegna yfirvofandi samsærisákæru í New York. Hann
yfirgaf landið 1978. Þessi Klofningur í flokknum gerði Rodrigo
Carazo Odio kleift að sigra í forsetakosningunum sama ár.
Þegar uppreisn hófst gegn Somoza-stjórninni í Nikvaragva, flúðu
þúsundir til Kostaríka, og næsta ár komst á ný stjórn þar en
þá jókst straumur flóttamanna til landsins frá öðrum
Mið-Ameríkuríkjum, þar sem mannréttindi voru fótum troðin.
Fjölda flóttamanna var vísað úr landi, þegar í ljós kom, að
þeir misnotuðu hæli sitt í hernaðartilgangi.
Efnahagsvandinn í landinu var stöðugur. Verðbólgudraugurinn
var misbólginn og atvinnuleysi jókst. Starfsfólk sjúkrahúsa,
hafnar- og landbúnaðarverkamenn og starfsmenn járnbrautanna fengu
dálitla launahækkun eftir lamandi verkföll. Hagvöxtur varð
að engu, þegar olíuverð hækkaði svo mikið, að öll
kaffiuppskeran dugði tæpast til að standa undir innflutningi
eldsneytis. Áralangar lántökur, umframeyðsla ríkisins og
óhagstæður viðskiptajöfnuður gerðu landið næstum gjaldþrota. Carazo náði ekki samkomulagi við lánastofnanir og næsti
forseti, Luis Alberto Monge Álvarez úr PLN-flokknum, tók við
embætti 1982. Alþjóðlegi gjaldeyrissjóðurinn og Heimsbankinn
settu þau skilyrði fyrir framlengingu lána landsins, að hann gripi
til sparnaðaraðgerða, m.a. að fella gengi gjaldmiðilsins, skera
niður fjárlögin, lækka skatta og draga mjög úr niðurgreiðslum.
Árið 1986 tók flokksbróðir Monges, Oscar Arias Sánchez, við
embætti forseta og flestum sömu vandamálunum. Landið skuldaði
5 miljarðar dollara, flóttinn úr sveitunum magnaðist, húsnæði
skorti, atvinnuleysi var mikið og aðlögun að einkarekstri í stað
ríkisreksturs tók langan tíma. Rúmlega þriðjungur tekna
landsins voru upprunnar á alþjóðlegum lánamarkaði. Borgarastyrjaldir í öðrum ríkjum Mið-Ameríku juku
straum flóttamanna til landsins og magn ólöglegra fíkniefna jókst
og skapaði nýja tegund spillingar.
Arias
forseta varð ekki mikið ágengt, en tókst þó að lækka skuldir
landsins lítillega. Honum tókst þó að koma sér á framfæri
á alþjóðavettvangi. Hann var ríkur kaffiræktandi og
pólitískur refur, sem notaði mestan hluta kjörtímabilsins til að
stjórna friðarhreyfingu í Mið-Ameríku, sem hafði það markmið
að binda enda á átökin í El Salvador, Nikvaragva og Gvatemala.
Honum varð nokkuð ágengt, þótt hann fengi lítinn stuðning frá
Bandaríkjamönnum. Árið 1987 fékk hann friðarverðlaun
Nóbels fyrir viðleitni sína. Árið 1990 hefði hann getað
boðið sig fram á ný en tók við Rafael Angel Calderón Fournier úr
PUSC-flokknum. |
