Fá
lönd í heimi státa af svipaðri fjölbreytni í landslagi og Kólumbía.
Lega þess í grennd við miðbaug skapar einstaka fjölbreytni
í loftslagi, gróðri, jarðvegi og uppskeru.
Andes Cordillera, einhver stórkostlegasti fjallgarður heims, gnæfir
yfir vesturhlutanum, þar sem flestir landsmanna búa. Norðan landamæranna að Ekvador klofnar fjallgarðurinn í
þrjá samhliða og minni. Milli
þeirra eru árdalir Magndalena og Cauca, sem opnast í átt að
Atlantshafi. Forn eldvirkni
stíflaði miðbik Cauca-árinnar og stórt stöðuvatn, sem fyllti
fyrrum vesturlægð Andesfjalla 190 km sunnan Cartago.
Áin gróf sig síðan í gegnum þessa fyrirstöðu og skildi
eftir sléttan dal í 900 m hæð yfir sjó, sem er nú eitthvert bezta
landbúnaðarsvæði landsins.
Kólumbísku
Cordilleras eru hluti Norður-Andesfjalla, sem teygjast meðfram
Kyrrahafsströnd Suður-Ameríku. Andesfjöll eru meðal yngstu og hæstu fjallgarða heims.
Jarðsaga norðurhluta þeirra er minna rannsakaður en miðbikið
og suðurhlutinn. Ljóst
er, að Cordillera hefur þrýstst upp vegna sigs hins hrjúfa austurjaðars
Nazca-flekans og í norðri hverfur Kyrrahafsflekinn undir vesturjaðar
Atlantshafsflekans, sem gliðnunin á Mið-Atlantshafshryggnum ýtir til
vesturs. Þessi tektónísku
kraftar eru stöðugt að verki og minna reglulega á sig með öflugum
jarðskjálftum eða eldgosum allt í kringum Kyrrahafið.
Í Pasto-fjallarisanum við landamæri Ekvador skiptast fjöllin
í Cordillera Occidental (Vesturfjallgarður), sem liggur meðfram
Kyrrahafsströndinni, og Cordillera Central (Miðfjallgarður), sem er
fjær ströndinni í Kólumbíu með aðalstefnuna suðvestur-norðaustur
með fjölda eldfjalla. Í
Mikla Kólumbíufjalllendinu í Cordillera Central í grennd við San
Agustín fornleifagarðinn, klofnar Cordillera Oriental (Austurfjallgarður)
í afgerandi norðausturstefnu.
Cordillera
Occidental, sem skilur á milli Cauca-dalsins og úrkomusamrar
Kyrrahafsstrandarinnar, er ekki eldvirkur, lægstur og strjálbýlastur.
Tvö fjallaskörð lægri en 1500 m milli Cali og Buenaventura
eru lægsti hluti fjallgarðsins. Annars
staðar eru eggjar hans mun hærri og ná allt að 3960 m í
Paramillo-fjalli í Antioguiahéraði. Þaðan teygist Cordillera
Occidental norður í fjöllin Abibe, San Jerónimo og Avapel, sem eru
skógi vaxin og lækka smám saman niður á lágar slétturnar við Karíbahafið.
Baudó-fjöllin við Kyrrahafið eru ekki eins áberandi og aðskilin
Cordillera Occidental um dal Atrato-árinnar, sem rennur til Urabó-flóa
við Karíbahaf. Baudó-fjöllin
teygjast suður frá Panamaeiðinu.
Cordillera
Central er hæsti hluti Andesfjalla í Kólumbíu, að meðaltali 3000 m
hár. Hann er framhald
eldfjallanna í Ekvador. Jarðlög
með kristallamyndunum, sem eru sums staðar sýnileg á yfirborði, eru
aðalfundarstaðir gulls og silfurs.
Sandsteinn og hellugrjót frá tertíertíma (fyrir 66,5-1,6
milljón árum) er hulið ösku og hraunum frá u.þ.b. 20 eldfjöllum,
sem hafa gosið á síðustu 1,6 milljónum ára.
Sum þessara eldfjalla eru allt að 4600 m há með snævi prýdda
tinda. Hæst er Huila
(5750m) suðaustan Cali og Ruiz-Tolima kerfið (5400m) milli Manizales
og ibaqué. Frjósöm askan
hefur myndað háar og svalar hásléttur í Narinohéraði og þakið
hlíðarnar í norðri, þar sem mest er ræktað af kaffi í landinu. Ruiz-fjall gaus í nóvember 1985, bræddi snjóinn og ísinn
og olli gífurlegum aurflóðum, sem lögðu borgina Amero í eyði og
ollu dauða rúmlega 25.000 manns.
Norðan
Ruiz-fjalls, í grennd við Sonsón í Antiogquiahéraði, taka við
mikið veðruð granítinnskot við af eldvirka svæðinu í u.þ.b.
2500 m hæð yfir sjó. Þetta
svæði skiptist í tvennt um djúpt gljúfur Porce-árinnar, sem rennum
síðan um U-lagaðan dalinn, þar sem næststærsta borg landsins er
(Medellín). Granítinnskotin
innihalda kvartsæðar með gulli, sem var burðarás efnahags landsins
á nýlenduárunum. Handan
Antioquiahéraðs eru lægri og fjarlægari San Lucas-fjöllin, sem
teygjast norður í átt að ármótum Magdalena- og Cauca-ánna.
Cordillera
Oriental eru á milli Magdalegadalsins og Llanos.
Þau eru aðallega úr setlagafellingum og gömlu hellugrjóti og
gneiss. Þessi fjallgarður er mjóstur nyrzt og breikkar til suðurs
í háu Sumapaz-fjallarisanum (4000m).
Háar sléttur mynduðust á síðustu 1,6 milljónum ára, þegar
set fyllti upp lægðir, sem voru fyrrum fylltar vatni.
Hin mikilvægasta þeirra er Sabana de Bogotá.
Norðaustar, handan djúpra gljúfra Chicamocha-árinnar og þveráa
hennar, rísa Cordillera Oriental hæst í Cocuy-tindi (Sierra Nevada
del Cocuy; 5493m). Á þessu
svæði í grennd við Pamplona klofnar fjallgarðurinn í tvo mjórri.
Annar þeirra teygist inn í Venesúela og hinn, Perijá-fjöll,
myndar norðurmörkin milli Kólumbíu og Venesúela.
Perijás-fjöllum hallar síðan norðuraf í átt að þurrkasvæði
Guajira-skagans, sem er nyrzti staður Kólumbíu við Karíbahaf.
Santa
Marta-fjöllin eru mikilfenglegur granítrisi, sem rís hæst í tvítindunum
Cristóbal Colón og Simón bolívar (5775m), sem er jafnframt hæsti
staður landsins. Þetta
fjalllendi rís bratt upp af strönd Karíbahafsins og er hulið snjó
og ís efst. Það er ekki
hluti Andesfjalla en sumir jarðfræðingar eru á þeirri skoðun, að
það sé framhald Cordillera Central en aðskilið frá honum um Mompós-lægðina
í neðanverðum Magdalenadalnum.
Brött
og óregluleg Andesfjöllin og dalir þeirra teygja hliðar sínar niður
að sléttum meðfram Karíbahafi og Kyrrahafi og yfir innland
austurhlutans í átt til vatnakerfa Orinoco og Amasón.
Upp af Karíbaströndinni teygjast smáhæðóttar steppur, sem
eru tíðast kallaðar Atlantsláglendið eða Karíbaláglendið og
umlykja hluta Santa Marta-fjalla. Þarna
verða árviss flóð meðfram ánum Magdalena og Sinú. Mun mjórri láglendissvæði teygist meðfram Kyrrahafsströndinni
frá Corrientes-höfða suður að landamærum Ekvador.
Landslagið
meðfram báðum höfunum er allfjölbreytt.
Kyrrahafsmegin eru firðir með sæbröttum hlíðum, víkur, höfðar
og skagar. Karíbamegin brotnar aldan við rætur Santa Marta-fjalla.
Báðum megin eru víða flatar sandstrendur inni á milli og lón.
Búseta
handan Andesfjalla er ólík öðrum landshlutum.
Austurláglendið nær frá landamærum Venesúela meðfram ánum
Arauca og Meta í norðri að landamæraánni Putumayo við landamæri
Perú og Ekvador, u.þ.b. 1000 km sunnan Cordillera Oriental til austurs
að Orinoco-Negro ánni (650 km). Á þessu svæði er samræmi í landslaginu en um það
liggja áberandi gróðurmörk. Norðurmörk
regnskóga Amasónsvæðisins (selva) teygjast inn í suðurhluta
landsins. Slétturnar milli
Andesfjalla og Orinoco-árinnar eru að mestu grasi vaxnar og teljast stærsta
steppusvæði Suður-Ameríku. Þessi
hluti láglendisins nefnist Llanos orientales (Austursléttur) eða bara
Llanos.
Á
sléttunum miðjum, milli Guaviare- og Caquetá-ánna, eru veðruð
klettabelti hins forna Guiana-fleka, sem mynda slitróttan fjallgarð,
sem fyssandi ár falla um. Þarna
eru vatnaskil milli ánna Amasón og Orinoco.
Ílöng og skógi vaxin Macarena-fjöllin, sem rísa 2500 m yfir
umhverfið, eru u.þ.b. 100 km sunnan Villaviencio og mynda einangrað
hitabeltissvæði. |