Landnám Kólumbusar 1492 og spænsk nýlendustefna.
Stéttaskipting á nýlendutímanum:  Spænskir nýlenduherrar, Afrókúbverjar (þrælar) og frumbyggjar (indíánar útdauðir og þrælar).  Saman mynda þessar stéttir kúbverska þjóðernisvitund.

Þrælauppreisnin 1868:  Cespedes gaf þrælum sínum frelsi og hvatti til uppreisnar, sem var  drekkt í blóði en leiddi síðar til formlegs afnáms þrælahalds.  Cespedes er einn af fyrstu „píslarvottum” byltingarinnar og er talinn „faðir föðurlandsins”.

Símon Bólivar og suðurameríska þjóðfrelsisbaráttan:  Bólivar leiddi frelsisbaráttu spænskumælandi þjóða gegn nýlendustefnunni.  Kúba var eitt af síðustu vígjum spænskrar nýlendustefnu í þessum heimshluta.  Bólivar er frumkvöðull þeirrar hugsjónar að sameina Suður-Ameríku í baráttunni gegn heimsvaldastefnunni.  Menn eins og José Marti, Ernesto Che Guevara og Fídel Kastró töldu og telja sig sporgöngumenn hans.

José Marti og þjóðfrelsisuppreisnin 1895:  José Marti var menntamaður og skáld og hafði stundað nám í BNA.  Um leið og hann leiddi uppreisnina gegn nýlenduveldi Spánverja, varaði hann við hættunni af bandarískri heimsvaldastefnu.  Marti var drepinn 1895 og er einn af „píslarvottum” byltingarinnar.  Uppreisn hans leiddi til falls spænskrar nýlendustefnu á Kúbu.

Upphaf bandarískrar íhlutunar í innri málum Kúbu:  Þegar bandarísku herskipi (Maine) var sökkt í höfninni í Havanna 1898, varð það tilefni BNA til að lýsa yfir stríði gegn Spáni, en þá var sigur innan seilingar hjá kúbversku þjóðernissinnunum.  Bandaríkjamenn skilgreindu Kúbu sem sitt áhrifasvæði og tóku við hlutverki Spánverja sem hið nýja nýlenduveldi undir nýju formerki:  Kúba varð lýðveldi 1902 og öðlaðist formlegt sjálfstæði, sem var í reynd yfirskin nýrrar yfirdrottnunar bandarískra auðhringa, sem  gerðu Kúbu að sykurforðabúri BNA og Havana að miðstöð og svallstað bandarískrar yfirstéttar í Karíbahafinu.  Formlegt lýðræði var aldrei virkt á lýðveldistímanum 1902-1959 og stjórnarskrá lýðveldisins var marklaust plagg.  Forsetar eins og  Gerardo Machado og Batista voru í raun harðstjórar, sem drottnuðu í skjóli bandarísks hervalds og þjónuðu hagsmunum og vilja hinna nýju „nýlenduherra”.

Ástandið í valdatíð Batista:  Allur sykuriðnaðurinn, stór hluti ræktanlegs lands og öll önnur iðnaðarframleiðsla var í höndum bandarískra auðhringa.  Þorri landsmanna bjó við efnahagslega- og menningarlega neyð.  Vinna var stopul og árstíðabundin eftir þörfum sykur- og tóbaksiðnaðarins og laun voru lítil sem engin.  Heilbrigðisþjónusta var varla til á landsbyggðinni.  Sama má segja um menntun, því að þorri þjóðarinnar var ólæs og naut engrar skólagöngu.

Árásin á Moncadavirkið í Orientsýslu og stefnuyfirlýsing Fídels Kastrós:  „Sagan mun sýkna mig”.  Þjóðhátíðardagur Kúbu er 26. júlí.  Þann dag 1953 gerði Kastró og félagar hans árás á Moncadavirkið, sem mistókst.  Hann var fangelsaður, ákærður og dæmdur.  Kastró var nýútskrifaður lögfræðingur og varði sig sjálfur fyrir rétti.  Í varnarræðu hans kom fram setningin:  „Sagan mun sýkna mig”.  Hún varð hluti af stefnuyfirlýsingu kúbversku byltingarinnar og ákæruskjals gegn valdhöfunum og bandarískrar heimsveldisstefnu.  Skjalið byggir ekki á marx-lenínisma, heldur á þjóðernishyggju í anda Bólivars, Cespedes og José Marti.  Kastró var síðan látinn laus 1955 og flýði til Mexíkó, þar sem hann hitti Ernesto Che Guevara og undirbjó nýja uppreisn gegn Batista.

Granmalandgangan í desember 1955 og hlutverk Che Guevara:  Af 81 skipverjum komust 15 lifandi upp í Sierra Maestrafjöllin.  Þaðan stýrðu Kastróbræður og Che uppreisninni, sem leiddi til sigurs á 3 árum.  Che stýrði lokasókninni í Santa Clara, þaðan sem Batista flúði land 1. janúar 1959.  Landgöngudagurinn, 2. des., er haldinn hátíðlegur á Byltingartorginu í Havana (hersýning og hátíðarhöld) og annars staðar í landinu.

Fyrstu stjórnarárin og uppgjörið við bandarísk efnahagsyfirráð á Kúbu:  Ein fyrsta tilskipun stjórnvalda var, að landareign skyldi takmörkuð við 1000 ekrur.  Í reynd þýddi þetta þjóðnýtingu alls lands í eigu Bandaríkjamanna.  Þjóðnýtingin var gerð í nafni landlausra landbúnaðarverkamanna, sem mynduðu þorra alls vinnuafls landsins.  Í kjölfarið kom þjóðnýting iðnfyrirtækja, sem neituðu að hlíta fyrirmælum iðnaðarráðherrans Che Guevara.  Olíuiðnaðurinn var þjóðnýttur, þegar bandarísk olíuhreinsunarstöð neitaði að hreinsa innflutta hráolíu frá Sovétríkjunum.  Í árslok 1960 höfðu nær öll stórfyrirtæki á Kúbu verið þjóðnýtt.

Landflóttinn frá Kúbu og viðbrögð útlaganna í Miami:  Um 200.000 eignamenn og áhangendur þeirra flýðu til BNA á fyrstu þremur árum byltingarinnar og fleiri fóru í kjölfarið síðar.  Ætla má, að nálægt hálfri milljón landflótta Kúbverja búi í Miami.  Þeir hafa barizt gegn Kastró með oddi og egg alla tíð síðan  og magnað upp spennu á milli BNA og Kúbu.  Svínaflóainnrásin 1961 var undirbúin af CIA, sem þjálfaði 1500 Miami-útlaga til innrásar á Kúbu.  Henni átti að fylgja eftir með loftárásum.  Um 20.000 manna herlið mætti innrásarliðinu og yfirbugaði það á fáum dögum.  1180 fangar voru teknir og seldir í skiptum fyrir matvæli og lyf að verðmæti 53 milljóna bandaríkjadala.  Skriðdreki, sem var notaður í þessari orrustu, stendur fyrir framan byltingarsafnið í gömlu forsetahöllinni í Havanna.

Svínaflóainnrásin markaði þáttaskil.  Í kjölfar hennar lýstu Kastró og félagar því yfir, að byltingin yrði að byggja á marx-lenínisma og leitað var til Sovétríkjanna um aðstoð við landvarnir.  Kommúnistaflokkur Kúbu, PCC, var stofnaður 1965.

Flugskeytadeilan 1962:  Khrútsjov Sovétforseti sendi 42 meðaldræg flugskeyti til Kúbu 1962 og stjórn BNA svaraði með hafnbanni.  Kúba var komin í miðju kalda stríðsins, heimurinn stóð á öndinni og rambaði á barmi kjarnorkustyrjaldar.  Kúba var orðin leiksoppur í hugmyndafræðilegu stríði stórveldanna og BNA settu viðskiptabann á Kúbu.  Flugskeytin voru fjarlægð gegn loforði BNA um að gera ekki innrás á Kúbu og að flugskeyti yrðu fjarlægð frá Tyrklandi.

Viðskiptabannið og áhrif þess:  Í stað þess að kollvarpa stjórn Kastrós með vopnavaldi, ákvað stjórn BNA að beita efnahagslegu valdi sínu með viðskiptabanni.  Afleiðingarnar eru tvíbentar:  Viðskiptabannið þvingaði Kúbu til nánara efnahags- og stjórnmálasam-starfs við Sovétríkin en ella hefði orðið.  Sambærileg þróun varð á Íslandi í kjölfar viðskiptabanns Breta í þorskastríðunum.  Viðskiptabannið varð réttlæting stjórnvalda á Kúbu til frelsissviptingar og strangara stjórnarfars á ýmsum sviðum.  Það var einnig ein af réttlætingum fyrir ströngu skömmtunarkerfi, sem hefur ríkt síðan.  Viðskiptabannið varð umfram allt til þess að þjappa þjóðinni saman á bak við Kastró og þjóðernissinnaða stefnu hans.  Segja má, að fátt hafi orðið til að styrkja stöðu stjórnvalda með jafnafgerandi hætti.  Slökun varð í viðskiptabanninu í stjórnartíð Jimmy Carters.  Reagan herti aftur á, en margir bjuggust við nýrri þíðu með Clintonstjórninni.

Ögranir Miamiútlaganna og Helms/Burton-lögin frá 1996:  Á fyrri hluta ársins flugu kúbverskir útlagar frá Miami ítrekað inn í lofthelgi Kúbu, greinilega í því skyni að skapa spennu á milli ríkjanna fyrir forsetakosningarnar í BNA.  Kúbverska strandgæzlan skaut niður tvær flugvélar útlaganna í kúbverskri lofthelgi og tveir menn fórust.  Í framhaldi af þessu samþykkti þing BNA frumvarp þingmannanna Helms og Burtons um hertar aðgerðir gegn Kúbu og Clinton forseti staðfesti þau.  Hann var undir þrýstingi frá hægrisinnuðum repúblíkönum og Miami-útlögum.  Þessi lög gerðu alla þá, sem eiga viðskipti við Kúbu, seka fyrir bandarískum lögum.  Lögin byggja á þeirri hugsun, að viðkomandi séu að nýta sér bandarískar eigur á Kúbu, sem hafi verið þjóðnýttar.  Samkvæmt lögunum eru t.d. spænsku hótelkeðjurnar á Varaderoströndinni að nýta sér eignir Du Pont fjölskyldunnar.  Lögin eiga að taka gildi 1997.  Viðurlög eru svipting landvistarleyfis í BNA.  Andstæðingar laganna telja þau brjóta í bága við alþjóðlegar skuldbindingar BNA, einkum í GATT-samningnum.

Kúba eftir fall Sovétríkjanna:  Eftir hrun Sovétríkjanna hefur Kúba gengið í gegnum mestu efnahagsþrengingar sínar síðan 1959.  Klippt var á viðskiptatengslin „sykur fyrir olíu”.  Kúba þurfti að leita að nýjum markaði fyrir sykurinn og olíuinnkaup á grundvelli heimsmarkaðsverðs.  Eldsneytisskortur hefur lamað alla iðnaðarframleiðslu síðan og þjóðarframleiðslan dróst saman um 50% á 3 árum.  Sykurframleiðslan fór niður í 3,5 milljónir tonna, en er nú á uppleið á ný.  Afleiðingin birtist í auknum vöruskorti og hertum skömmtunarreglum.  Skorturinn á erlendum gjaldmiðli hefur jafnframt ýtt undir eftirsókn Kúbu í erlenda fjárfestingu, sem fer vaxandi, þrátt fyrir viðskiptabannið.

Erlendar fjárfestingar og slökun á viðskiptahöftum á Kúbu:  Erlendir fjárfestar á Kúbu koma einkum frá Spáni, Kanada og Mexíkó (Ítalar og Þjóðverjar sækja líka að).  Þeir hafa fjárfest í ferðaþjónustu, olíuvinnslu, námagreftri o.fl.  Fjárfestingarnar eru samvinnuverkefni stjórnvalda og fjárfesta (Joint Venture;  49%+51%).  Samfara þessu hefur verið losað um hömlur á einkarekstri í litlum mæli (frá 1994; fjölskyldurekstur).  Bændur hafa leyfi til að selja takmarkaðan hluta framleiðslu sinnar á opnum útimörkuðum, þar sem þeir fá hærra verð fyrir afurðirnar en ríkið greiðir þeim.  Handverksmenn mega  selja framleiðslu sína á frjálsum markaði.  Leyfður er rekstur lítilla þjónustufyrirtækja.  Þessar breytingar hafa gengið yfir síðan 1993-4.

Að hvaða leyti er kúbverska byltingin frábrugðin öðrum sósíalískum byltingum og hvers vegna féll Kastró ekki, þegar Sovétríkin liðuðust í sundur? 

Svarið við þessari spurningu er að finna í þeirri sögu, sem hér var rakin.  Kúbverska byltingin sigraði ekki með aðstoð rauða hersins í kjölfar heimsstyrjaldarinnar síðari, heldur byggði á sögulegri hefð og þjóðernisvitund, sem má rekja aftur til Símons Bólivars og Cespedes.  Hún hefur byggt á öruggum stuðningi þorra þjóðarinnar við stefnu Kastrós.

Samtímis því, að andófið gegn Sovétveldinu byggðist víðast á þjóðernishyggju, standa andstæðingar Kastrós í Miami fyrir undirgefni við bandaríska hagsmuni og eignakröfum bandarískra auðhringa á hendur Kúbu.  Miamiútlagarnir hafa ekki traust meðal almennings á Kúbu, þar sem hann óttast afleiðingar eignaupptöku.

Hver er hugsanleg framtíð kúbversku byltingarinnar?  Þverstæðurnar í kúbversku efnahagslífi eru himinhrópandi og augljósar. Ríkjandi ástand verður ekki til langframa.  Sama má segja um hið pólítíska ástand og þær hömlur, sem það leggur á ýmis mannréttindi, sem við teljum grundvallaratriði lýðræðis.  Þegar spáð er um framtíðina, er gjarnan litið til hliðstæðna í sögunni.  Við getum litið á eftirtaldar hliðstæður:

Sovétkerfið og hrun þess.  Hliðstæðan er það hagkerfi, sem Kúbverjar hafa tekið upp að sovétskri fyrirmynd og hefur reynzt ónýtt.  Hliðstæðan nær hins vegar ekki til sögulegra og landfræðilegra aðstæðna, sem Kúba býr við.  Þróunin á Kúbu verður með öðrum hætti af þeim sökum.

Kína:  Kínverjar hafa þróað frjáls markaðsviðskipti undir ströngu pólítísku miðstjórnarvaldi, þar sem öll lýðræðisréttindi eru vanvirt.  Ástæðan fyrir því, að þessi þróun sé ólíkleg á Kúbu, er bæði fólgin í nálægðinni við BNA og ekki sízt þeirri staðreynd, að Kúba er ekki mikilvægur markaður fyrir fjárfesta eins og Kína.  Engum dettur í hug, að setja viðskiptabann á Kína, þótt að þyki sjálfsagt, þegar kúba á í hlut.  Það eru gerðar aðrar siðferðiskröfur til kúbverskra stjórnvalda en kínverskra af þessum sökum.  BNA munu ekki líða frjáls viðskipti við Kúbu án pólítískra breytinga.

Spánn við fall Francesco Franco:  Hliðstæðan er þessi:  Spánn var pólítískt einangraður og vanþróað land efnahagslega, þegar Franco ákvað að opna það fyrir útlendingum með stóraukinni áherzlu á ferðaþjónustu.  Straumur ferðamanna til Spánar gróf undan pólítísku einræði Francostjórnarinnar og átti drjúgan þátt í að opna fyrir friðsamlegum umskiptum til lýðræðis að Franco látnum.  Það, sem er ólíkt í þessu dæmi, er stjórnarfarið.  Ef við segjum, að Franco og Kastró eigi það sameiginlegt að hafa verðjað á rangan hest í sögulegu samhengi (Hitler og Sovétveldið), þá eru þessi einræðisríki ekki sambærileg sem fyrirmyndir.  Ferðaþjónustan á Kúbu knýr augljóslega á um pólítískar umbætur, en það er ekkert, sem segir okkur, að þær muni gerast með hliðstæðum hætti og á Spáni.

Mexíkó:  Byltingarflokkurinn í Mexíkó byggði á sínum tíma á suðuramerískri þjóðernishyggju, líkt og kúbverska byltingin.  Hann hefur verið við völd í tæpa öld og árangurinn er ekki til að hrópa húrra fyrir.  Samt hefur Mexíkó notið „vildarkjara” á bandarískan mælikvarða í viðskiptum við BNA og er í efnahagsbandalagi ríkja N.-Ameríku.  Efnahagsleg- og félagsleg afkoma almennings í Mexíkó er víða verri en á Kúbu og félagslegt öryggi minna.  Kúbverjar líta ekki til Mexíkó sem fyrirmyndarríkis og telja sitt kerfi vafalaust betra.  Hægt er að sjá fyrir sér mexíkóskt ástand á Kúbu, ef viðskiptabanninu verður aflétt.

Staðreyndin er hins vegar sú, að hliðstæðurnar koma að takmörkuðu gagni, vegna þess, að aðstæðurnar á Kúbu eru um margt einstakar.

Þó liggur eitt í augum uppi:  Ekkert myndi hafa jafnskjótvirk áhrif til breytingar á Kúbu og breytt afstaða BNA.  Afnám viðskiptabannsins og endurnýjuð stjórnmálasamskipti myndu gjörbreyta öllum forsendum.

Annað liggur líka í augum uppi:  Lok kalda stríðsins gera það að verkum, að Kúba er ekki lengur pólítískt bitbein stórveldanna í hugmyndafræðilegum átökum.  Sú staðreynd  er ein af þeim röksemdum, sem færa má gegn viðskiptabanninu og skýrir jafnframt vaxandi andstöðu við það á alþjóðavettvangi.

Ríkið og stjórnhættir.  Kúba hefur verið sósíalískt alþýðulýðveldi síðan 1959 Fidel Kastró er þjóðhöfðingi, formaður þjóðarráðsins og æðsti maður ríkisstjórnar landsins. Auk þess er hann formaður ráðherraráðsins, yfirmaður hersins og aðalritari Kommúnistaflokks Kúbu.  Löggjafarvaldið er í höndum þjóðarráðsins (31 ráðsmaður), sem ber samþykktir sínar undir þjóðþingið (481 þingmenn; kosnir til 5 ára í senn).  Framkvæmdavaldið er í höndum ráðherraráðsins en í því sitja 19 ráðherrar, sem forseti landsins velur.  Ráðherraráðið á að heita ábyrgt gagnvart þjóðþinginu.  Landið skiptist í 14 héruð og 169 hrepp

Kúba er í Sameinuðu þjóðunum, COMECON og SELA (Sisterna Económico Latino-Americano).

Skilningur Kúbverja á lýðræði!
Það, sem brýtur í bága við vesturlenzkar hugmyndir um lýðræði í kúbversku stjórnkerfi:
*Aðeins er leyfður einn stjórnmálaflokkur.
*Aðgreining framkvæmdavalds, löggjafarvalds og dómsvalds er ekki til staðar með þeim hætti, sem tíðkast í lýðræðisríkjum.
*Kosningafyrirkomulag til löggjafarþingsins er óeðlilegt, þar sem kosið er í einmenningskjördæmum og aðeins er leyfður einn frambjóðandi.  Hann er tilnefndur af PCC.  Kjósendur tjá vilja sinn með því að samþykkja hann eða hafna honum.

Tilfinnanlegasta frelsissviptingin skapast þó af efnahagslegum skorti.  Launakjörin gera það að verkum, að almenningi er gert ókleift að komast úr landi.  Þeir, sem komast úr landi eru ýmist sendir af ríkinu eða  þeir verða að sýna fram á að þeim hafi verið boðið af erlendum aðilum.  Kúbverji, sem hefur safnað erlendum gjaldmiðlum til að kaupa sér utanlandsferð, hefur óhjákvæmilega komizt yfir þá með ólöglegum viðskiptum við útlendinga.

Þótt almenningur á Kúbu búi við frelsisskerðingu af margvíslegum toga, verður ekki fundið, að þar sé lögregluríki, eins og var t.d. áberandi á Spáni á síðustu valdaárum Francos.  Þar þorði almenningur ekki að tjá sig við útlendinga.  Ekki verður séð, að kúbverskur almenningur búi við ótta og þori ekki að tjá sig.  Þvert á móti vilja Kúbverjar ólmir tjá sig við erlenda gesti og eru óhræddir að svara spurningum. 

Almenningur stendur þétt að baki Kastró, þótt menntaðir Kúbverjar viðurkenni, að þeir gætu vel hugsað sér að fá betri tækifæri til að sjá sér farborða.  Það er hins vegar ekki óalgengt, að þeir taki óstinnt upp gagnrýni á Fídel Kastró, sérstaklega, ef hún kemur frá útlendingum.  Það getur sært þjóðarstolt þeirra umfram allt annað. Ekkert hefur þjappað íbúum Kúbu þéttar saman að baki foringjanum en viðskiptabann BNA.