Rannsóknir
hafa leitt í ljós, að Ciboney- og Guanahabey þjóðflokkarnir bjuggu
á Kúbu 4000- 3000 f.Kr. Þeir
urðu að láta undan síga fyrir Taino-þjóðflokknum frá Suður-Ameríku
um 1100 e.Kr. Tainofólkið
var á háu menningarstigi eins og minjar í mörgum söfnum bera vott
um.
Spænska
landnámið og nýlendutíminn hófst, er Kólumbus steig fæti á
eyjuna „Colba”, eins og innfæddir nefndu hana, 27. okt. 1492.
Árið 1512 fékk Diego de Velázques leyfi spænsku krúnunnar
til að leggja landið undir Spán og stofnaði bæinn Baracoa á
austurhlutanum. Fram til árisins
1515 voru eftirtaldir bæir stofnaðir og reistir: Bayamo, Sancti
Spiritus, Trinidad, Puerto Principe (nú Camagüey), Santiago og Batabanó
(nú La Habana). Áætlað er, að a.m.k. 100.000 Taino hafi búið á eyjunni
um þær mundir. Spánverjar
gerðu æ fleiri þeirra að þrælum og smituðu þá með alls konar
sjúkdómum, þannig að þeim fækkaði um helming innan 30 ára.
Árið
1531 varð Santiago að höfuðborg eyjarinnar og árið 1545 var
sykurreyrinn fluttur til Kúbu, þótt sykurframleiðsla
væri þar í lágmarki mestan hluta nýlendutímans. Þá
hafði innfæddum fækkað svo mikið, að Spánverjar hófu innflutning
negraþræla. Árið 1552
varð La Habana að höfuðborg. Efnahagsleg
þróun var hæg og örugg, þar sem Spánverjar höfðu meiri áhuga á
auðæfum Mexíkó.
Mesta
sykurræktin á 16. og 17. öldum var á Haiti og Jamaica.
Samtímis stundaði fólk á Kúbu mest kvikfjárrækt, skógarhögg og
tóbaksrækt.
Árið
1762 lögðu Englendingar Havana undir sig og héldu Kúbu í
heilt ár. Á þessum
skamma tíma blómstruðu verzlun og viðskipti.
Sykurrækt var aukin gífurlega síðast á 18.öld og rúmlega
helmingur allra skóga var felldur til að stækka ræktað land.
Árið 1775 var fjöldi negraþræla orðinn 40.000 en fjöldinn
tífaldaðist næstu 70 árin. Sykurviðskipti
blómstruðu meira en eðlilegt getur talizt á Kúbu vegna stjórnmálaupplausnar
á nágrannaeyjunni Hispaniola. Bandaríkin
urðu aðalviðskiptalandið og keyptu 40% landsframleiðslunnar árið
1848.
Óánægja
með spænsku nýlenduherrana jókst og Bandaríkjamenn reyndu að auka
áhrif sín á eyjunni. Þjóðernisvitund
íbúanna efldist með ári hverju og andstaðan gegn þrælahaldi fékk
byr undir báða vængi í lok borgarastyrjaldarinnar í Bandaríkjunum.
Árið 1868 var gerð uppreisn undir forystu Carlos Manuel de Céspedes,
Máximo Gomez (frá Dóminíska lýðveldinu) og Antonio Maceo. Tíu
árum síðar var samið um vopnahlé og árið 1886 var þrælum gefið
frelsi á pappírunum. Síðustu
tvo áratugi nítjándu aldar streymdi bandarískt fjármagn til Kúbu
til að tæknivæða sykuriðnaðinn, bæta samgöngur (járnbrautir og
vegagerð) og efla efnahagslífið almennt.
Samtímis
óx spilling, fátækt og félagslegt óréttlæti.
Frelsið breytti hlutskipti þrælanna lítið. José Martí, eindreginn föðurlandvinur, gerði sér ljóst,
að breytingarnar mættu ekki leiða til þess að Kúba lenti í gininu
á Bandaríkjunum og efndi til annarrar uppreisnar með Maceobræðrum
1895. Það varð skarð
fyrir skildi, þegar hann dó, og erfitt að finna mann í hans stað í
stjórnmálabaráttuna. Innanlandsófriður
hélt áfram, heimastjórn fékkst 1897 og Bandaríkjamenn óttuðust um
hag sinn á eyjunni.
HInn 15. febrúar 1898 sprakk bandaríska herskipið Maine í loft upp í höfninni í Havana af ókunnum orsökum og atburðurinn
leiddi til móðursjúklegra viðbragða. Hinn 25. apríl 1898 lýstu
Bandaríkin yfir stríði gegn Spánverjum.
Að loknum ófrækilegum vopnaviðskiptum var bandaríski fáninn
dreginn að húni á Kúbu. Árið
1902 var loks stofnað sýndarlýðveldi á eyjunni með því skilyrði,
að Bandaríkin mættu skerast í leikinn, ef eitthvað færi úrskeiðis.
Eitt hundrað milljónum Bandaríkjadala í viðbót var dælt í
sykur-og tóbaksiðnaðinn og járnbrautirnar og einhverju smáræði í
skóla og önnur opinber verkefni.
Árið
1925 kom Gerardo Machado á fót ógnarstjórn með stuðningi Bandaríkjanna.
Stjórnarandstæðingar, eins og stúdentaleiðtoginn Julio
Antonio, voru myrtir. Kúbverjar
urðu efnahagslega sjálfstæðari og óháðari Bandaríkjunum.
Þegar Fulgencio Batista gerði vopnaða uppreisn gegn Machado árið
1933, var mestur hluti sykuriðnaðarins í eigu Bandaríkjamanna.
Hann stjórnaði til 1944 og fluttist þá til Flórída eftir
kosningaósigur. Árið 1952 snéri hann aftur til Kúbu, gerði byltingu, ógilti
stjórnarskrána og stofnaði ógnarstjórn.
Hinn
25. júlí 1953 gerði Fidel Kastró misheppnaða árás á
Moncadaherstöðina
í Santiago. Þetta var
upphafið að þriðju kúbversku uppreisninni.
Skömmu síðar var hann fangelsaður og haldið á Isla de Pinos
(Æskueyjunni)
til 1955. Eftir sakaruppgjöf fór hann í útlegð til Mexíkó, þar
sem hann hitti argentínska lækninn Ernesto 'Che' Guevara. Þeir undirbjuggu vopnaða íhlutun á Kúbu með herdeildum
skæruliða. Kastró sigldi
til Kúbu á snekkjunni 'Granma' og lenti á suðurströndinni 2.
desember 1955 með 81 hermann. Her
Batista réðist á þá og aðeins 15 komust undan til fjalla.
Það tók skæruliðana tvö ár að reka Batista úr landi (1.
jan. 1959) og sigursælar herdeildir Kastrós héldu inn í borgir
landsins. Nýja byltingarstjórnin hóf strax endurskipulagningu og
endurbætur. Jarðir voru
teknar eignarnámi (óheimilt að eiga meira en 1000 ekrur = þjóðnýting
mikils hluta eigna bandarískra auðkýfinga), allar baðstrendur voru
opnaðar almenningi og húsaleiga var lækkuð um helming.
Þessar
aðgerðir ollu því, að yfirstéttin í landinu tók til fótanna og
flýði. Hinn nýi iðnaðarráðherra,
Che Guevara, kom á viðskiptasamböndum við Egyptaland, Indland, Indónesíu,
Japan og Sovétríkin. Sambandið
við Rússa olli miklum taugatitringi meðal stjórnenda bandarískra
fyrirtækja á eyjunni. Olíuhreinsunarstöð
í eigu Bandaríkjamanna neitaði að vinna úr rússneskri olíu.
Þetta leiddi til skemmdarverkaöldu, sem reis hæst, þegar
franskt skip var sprengt í Havanahöfn árið 1960.
Þetta ár tók Kúbustjórn upp stjórnmálasamband við Sovétríkin.
Það leiddi til strangra stjórnmála- og viðskiptalegra
hafta af hálfu Bandaríkjamanna. Kastró
svaraði með því, að þjóðnýta bandarísk fyrirtæki í landinu.
Samtímis kom til gagnbyltingartilrauna kúbverskra útlaga
(Svínaflóaárásin 1961).
Árið
1961 fékk 1.500 manna lið útlaga, þjálfað í Bandaríkjunum, háðuglega
útreið í Svínaflóainnrásinni á suðausturstönd Kúbu, þrátt
fyrir að Kennedy Bandaríkjaforseti hefði lýst því yfir að engar
áætlanir um innrás á Kúbu væru til.
Eftir nokkurra daga bardaga gafst innrásarliðið upp fyrir
20.000 manna her Kúbverja, sem tók 1180 þeirra höndum.
Föngunum var skilað gegn því, að Bandaríkjamenn sendu matvæli
og aðrar nauðsynjar að verðmæti 53 milljónir dala til Kúbu.
Skömmu eftir Svínaflóahneykslið settu Bandaríkin viðskiptabann
á Kúbu. Árið 1962 náðu
deilurnar milli BNA og Kúbu hámarki, þegar farið var að koma sovézkum
eldflaugum fyrir á Kúbu. Bandaríkjamenn
girtu eyjuna af með flota sínum, þar til Sovétmenn fjarlægðu
flaugarnar. Minnstu munaði,
að þriðja heimstyrjöldin skylli á meðan á þessu stóð.
Samband BNA og Kúbu var
komið niður að frostmarki og Bandaríkjamenn hættu að ferðast til
Kúbu í sumarleyfum sínum.
Árið
1965 var Kommúnistaflokkur Kúbu stofnaður.
Hann varð um leið verkalýðsfélag og byltingarráð.
Árið
1969, í desember, ákvað Fidel að fresta jólunum vegna þess, að
sinna þurfti sykurreyrsuppskerunni.
Allt
fram til ársins 1997 voru jólin ekki haldin hátíðleg á eyjunni, en
fyrir beiðni páfa, sem ætlaði að heimsækja Kúbu í janúar 1998,
lofaði Kúbustjórn að gefa landsmönnum frí til að halda jólin hátíðleg
áður en hann kæmi til landsins.
Stjórn landsins lét þess getið, að þetta væri
undantekning, sem ekki væri víst að yrði endurtekin.
Söngkonan Gloria Eztefan (landflótta Kúbverji) var beðin um að
koma til að syngja fyrir páfann, en hún sagðist ekki mundu koma til
Kúbu á meðan Fidel væri við völd og kúgaði landslýð.
Árið
1976 tók ný stjórnarskrá gildi.
Fyrst voru haldnar sveitastjórnarkosningar og síðan kusu sveitarstjórnirnar fulltrúa úr sínum hópi til hinna 14 héraðsþinga
og þjóðþingsins. Kúba
var um sömu mundir orðin aðili að Efnahagsbandalagi Austantjaldsríkja,
COMECON. Landið réði
yfir öflugum her, sem oft var getið í fjölmiðlum heimsins, þegar
hernaðarráðgjafar og herlið voru send til þátttöku í hernaði á
átakasvæðum í Karíbahafi og Afríku.
Árið
1980 yfirgáfu þúsundir Kúbverja land sitt vegna stjórnmálaþróunarinnar
á eyjunni. Flestir fóru
til Flórída, þar sem skapaðist hálfgert neyðarástand vegna fjölda
innflytjenda. Flóttamenn
frá öðrum Karíbaeyjum, einkum Haiti, setti stefnuna á fyrirheitna
landið, Kúbu, frá miðjum níunda áratugnum.
Það kom á drekkhlöðnum bátum, sem höfðu verið mismunandi
lengi í hafi (bátafólkið) og lent í villum.
Árið
1988 voru hitabeltisóveður og fellibyljir tíðir á Kúbu og ollu gífurlegu
tjóni. Gorbatschow, aðalritari
sovézka kommúnistaflokksins og forseti landsins, kom í heimsókn til
eyjarinnar í apríl 1989.
Hrun
kommúnismans 1989 og Sovétríkjanna var reiðarslag fyrir efnahag Kúbu.
Sovétmenn höfðu styrkt Kúbverja með US$ 500.000.- á klst.
að meðaltali. Síðan
hefur Kastró losað um höft efnahagslífsins og opnað rifu fyrir
einkaframtakið og erlendar fjárfestingar í landinu.
Skortur ýmissa nauðsynja er gífurlegur.
Ríkisstjórnin reynir stöðugt að koma efnahagsmálunum í
betra horf án þess að missa sjónar af markmiðum byltingarinnar.
Hinn
24 febrúar 1996 skutu Kúbverjar niður tvær óvopnaðar flugvélar,
sem kúbverskir útlagar frá Miami flugu og leituðu kúbverskra flóttamanna
í alþjóðlegri lofthelgi en Kúbustjórn sagði þá hafa flogið inn
í lofthelgi landsins. Viðbrögð
BNA voru hin hörðustu í sögu samskiptaleysis ríkjanna og
Helms/Burtonlögin um hertar aðgerðir gegn Kúbu, sem voru samþykkt
á þingi BNA, hafa ekki tekið gildi enn þá (2002).
Hinn 17. des. 1997 dæmdi dómari í Miami Kúbustjórn til að
greiða fjölskyldum flugmannanna $ 187 milljónir í skaðabætur (u.þ.b.
13 milljarðar ikr.). Dómurinn
byggðist á nýjum lögum um hryðjuverkastarfsemi. Kúbustjórn sendi engan fulltrúa til að verja málið og
sagði bandarísk lög ekki í gildi á Kúbu. |