|
Jórdanía
undir stjórn Husseins. Saga Jórdaníu eftir 1953 mótaðist aðallega af stefnu
konungs að tryggja völd sín og endurheimta Vesturbakkann frá hasemítaættinni.
Samband Jórdaníu og Ísraels á fyrsta áratugi Ísraelsríkis
var ótryggt en þolanlegt, þótt báðir aðilar gerðu árásir á
hina og stunduðu skæruhernað, sem jók á spennuna.
Afskipti Jórdaníu af málefnum Palestínumanna ollu miklum
deilum við Egypta um framtíð Jórdaníu og um ófriðinn við Ísraelsmenn.
Jórdanía varð oft að leika jafnvægislistir vegna sambandsins
við og milli arabaþjóðanna, Palestínumanna og Vesturlanda og Ísraels.
Almenn mótmæli, aðallega á Vesturbakkanum, og þrýstingur frá
Egyptum komu í veg fyrir að Hússein undirritaðir Bagdadsamninginn
1955. Þessi gagnkvæmi
varnarsamningur , sem Bretar, Tyrkir, Íranar og Írakar höfðu komið
til leiðar, var hliðhollur Vesturlöndum, kom til móts við
almenningsálitið og virti tilraunir Egypta til að skipa sér í
forystuhlutverk meðal arabaríkja.
Hussein rak brezka ráðgjafa sína 1956, þ.á.m. Glubb hershöfðingja
og felldi úr gildi samninginn við Ísraela frá 1946.
Þegar Vesturbakkahermenn í þjóðvarðliðinu reyndu að gera
hallarbyltingu í apríl 1957, naut konungur stuðninga bedúína á
Austurbakkanum til að koma lögum yfir palestínska þjóðernissinna
og öfgamenn, banna stjórnmálaflokka og koma á einræði til að lægja
öldurnar heima fyrir.
Eftir
að Egyptar og Sýrlendingar stofnuðu Sameinaða arabalýðveldið 1958
(UAR 1958-61), sannfærði Faysal II Hussein, frænda sinn, að taka
þátt í samstarfinu við Írak. Í
júli létu Faysal og fjölskylda hans lífið í hallarbyltingu hersins
í Írak, sem Gamal Abdel Nasser, Egyptalandsforseti, skipulagði.
Hussein gerði sér ljóst að veldi hans var í hættu og snéri
sér til Breta og Bandaríkjamanna, sem voru hlynntir því að tryggja
völd hans. Bandaríkin samþykktu
að veita hernaðar- og efnahagsaðstoð og Bretar komu fyrir fallhlífahermönnum
til ársins 1958. Þessar aðgerðir
ollu því, að palestínskir andstæðingar konungs, sem nutu stuðning
Nassers, forseta Egyptalands, treystu sér ekki til að velta konungnum
úr sessi. Í upphafi sjöunda
áratugarins styrktu BNA Hussein með US$ 100 miljónum árlega.
Þetta fé liðkaði fyrir hagstæðri efnahagsþróun og tryggði
völd konungs, þótt oft væri sótzt eftir lífi hans.
PLO
og stríðið í júní 1967.
Upphaf PLO og skæruliðasamtökunum Fatah síðla á sjöunda áratugnum
var talsverð ógnun við yfirráð Jórdana á Vesturbakkanum og Ísrael.
Snemma árs 1965 hóf Fatah blóðugan og eyðandi skæruhernað
gegn Ísrael með stuðningi Egypta og róttæka Ba’th-flokksins í Sýrlandi.
Ísraelar snérust til varnar og gerðu árásir á Vesturbakkann
til að koma í veg fyrir þessar aðgerðir.
Samband Jórdana við Sýrland, Egyptaland og Palestínumenn
versnaði. Hussein hélt áfram
viðræðum við Ísraela um ógnirnar, sem steðjuðu að báðum löndum.
Síðla árs 1966 gerði Ísraelsher harða árás á þorpið
As-Samu á Vesturbakkanum sunnan Hebron.
Hussein reyndi að stöðva palestínska skæruliða frá Sýrlandi
á leið sinni um Jórdaníu til Ísraels og rauf loks stjórnmálasambandið
við Sýrland. Vorið 1967
jókst spenna milli Ísraels annars vegar og Egypta og Sýrlendinga hins
vegar og Jórdanar undirrituðu varnarsamning við Egyptaland og Sýrland.
Herjum Jórdana og Ísraela lenti saman í Austur-Jerúsalem og
Hussein lýsti yfir þriðja stríði araba og Ísraela með Egyptum og
Sýrlendingum í júní 1967.
Þetta
ár markaði tímamót í sögu Jórdaníu. Innan 48 klst. höfðu hersveitir Ísraels náð undir sig öllu
svæðinu vestan Jórdanár, þ.m.t. Betlehem, Hebron, Jeríkó, Nablus,
Ram Allah, Janin og Jerúsalem. Mannfall
var mikið í liði Jórdana og þeir misstu þriðjung frjósamasta
lands síns. Óstöðugur
efnahagur landsins leyfði ekki viðbót 200.000 flóttamanna.
Hussein hafði valið skárri kostinn af tveimur slæmum.
Hann trúði því, að Egyptar og Sýrlendingar hefðu aðstoðað
Palestínumenn við að velta honum úr sessi, hefði hann ekki tekið
þátt í stríðinu. Hann
kaus því heldur að missa Vesturbakkann og Jerúsalem en konungsríki
sitt.
Sýrlendingar
og Jórdanar stóðu frammi fyrir tregðu BNA til að birgja þá vopnum
og samningi Egypta og Ísraela um Sínaískagann. Því tóku löndin sig saman um sameiginlega stjórn herja
landanna og samræmingu í stefnu í utanríkis- og hermálum til að ná
stjórn á aðgerðum PLO. Í
marz 1977 hitti Hussein Arafat í Kaíró en þeir höfðu ekki hitzt síðan
Hinn svarta september 1970. Í
júlí 1977 ræddu Hussein, Anwar el-Sadat forseti Egyptalands og Jimmi
Carter forseti BNA möguleika á tengslum Jórdaníu og Palestínumanna
en hinir PLO tók slíkt ekki í mál.
Sigur
Likud-bandalagsins með Menachem Begin í fararbroddi í Ísrael í maí
1977 varð til þess, að það fjaraði undan sambandinu milli Ísraels
og Jórdaníu. Ísraelar
nefndu Vesturbakkann Júdeu og Samaríu og Begin fyrirskipaði hraðar
framkvæmdir við uppbyggingu gyðingabyggða þar og á Gaza-svæðinu.
Samkvæmt Camp David-samningunum frá 1978 hét Ísrael því, að
veita Palestínumönnum heimastjórn og semja um framtíðarstöðu
hernuminna svæða en Hussein hafnaði samningnum og sleit 15 ára löngum
leynisamböndum við Ísrael. Frá
seinni hluta árs 1977 til 1984 var líðið um samneyti þessara þjóða.
Hussein var brugðið, þegar vinsældir hugmyndar um nýja
Palestínu í Jórdaníu fengu góðan hljómgrunn í Ísrael.
Innrás Ísraela í Líbanon 1982 jók enn á óttann í Amman,
þar sem álitið var að þarna væri stigið fyrsta skrefið til
flutnings Palestínumanna til Austurbakkans.
Snemma
árs 1980 reyndi Hussein að ná sáttum við Arafat og PLO eftir að
samtökin höfðu verið hrakin frá Líbanon.
Þeir gerðu samkomulag til bráðabirgða en það stóð völtum
fótum. Árið 1984 leyfði
Hussein þjóðarráði Palestínumanna að funda í Amman til að
styrkja stöðu sína í augum þeirra.
Í febrúar 1985 undirritaði hann samkomulag við Arafat um
samvinnu við PLO og samræmingu í friðarviðleitni.
Hussein áleit, að Arafat samþykkti sameiningu Austur- og
Vesturbakkanna sem heimastjórnarsvæði Palestínumanna undir stjórn Jórdaníu.
Arafat hélt í vonina um sjálfstætt Palestínuríki á
Vesturbakkanum, þótt hann væri hlynntur slíku sambandsríki.
Í
febrúar 1986 var Hussein búinn að fá sig fullsaddan af tvískinnungi
Arafats vegna dráttar á viðurkenningu Ísraelsríkis og fordæmingu
hryðjuverka, sagði upp Amman-samkomulaginu við Arafat og hætti viðræðum
við PLO. Konungur gætti
þess, að hrekja PLO ekki alveg frá Jórdaníu, þrátt fyrir sífjölgandi
árásir skæruliða á Vesturbakkanum, en lét loka skrifstofum
samtakanna í Amman. Hann
snéri frá stefnunni, sem hafði verið fylgt eftir leiðtogafund
arabaríkjanna í Rabat 1974 og lýsti því yfir, að hann tæki persónulega
ábyrgð á velferð Palestínumanna á Vesturbakkanum.
Þar að auki yrði Vesturbakkinn hluti af næstu fimmáraáætlun
landsins og samþykkti að fjölga þingsætum Palestínumanna, þannig
að þeir næðu helmingi þingliðsins.
Markmið hans var að koma á stjórn Jórdana, Palestínumanna
og Ísraela á Vesturbakkanum, þannig að svæðið yrði óháð PLO
og hægt væri að ná samkomulagi við Ísrael um einhver völd Jórdana
þar.
Í
apríl 1987 samþykktu Hussein og Shimon Peres, utanríkisráðherra Ísraels,
að taka þátt í ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna með öllum, sem málið
snerti, til að komast að varanlegu samkomulagi um frið.
Palestínumenn skyldu vera hluti jórdönsku sendinefndarinnar.
Bandaríkjamenn staðfestu tillöguna (Ronald Reagan) en forsætisráðherra
Ísraels, Yitzhak Shamir, vildi takmarka ráðstefnuna við Jórdana
eina og var andsnúinn hugmyndinni um ráðstefnu um varanlegan frið.
Hussein náði sér í rós í hnappagatið, þegar hann kallaði
efndi til leiðtogafundar arabaríkja í Amman í nóvember, þar sem ákveðið
var að endurvekja stjórnmálasamband við Egyptaland, sem hafði verið
rofið í kjölfar Camp David-samkomulagsins.
Það var mikilvægt fyrir Hussein, að Palestínuvandinn var
ekki aðalmál fundarins, heldur stríð Íraka og írana, sem hafði
staðið í 8 ár.
Veður
skipaðist geysilega í lofti í desember, þegar heilagt stríð
(intifada) brauzt út á Vesturbakkanum.
Hussein gerði sér fljótlega ljóst, að uppreisninni var ekki
síður beint gegn stjórn hans en Ísrael.
Viðbrögð hans voru að styðja intifada opinberlega og bjóða
fórnarlömbum stríðsins aðstoð.
Leiðtogar intifada höfnuðu tillögum konungs og Arafat varð
talsmaður uppreisnarinnar. Intifada
gerði að engu friðarviðleitni Ísraela og Jórdana.
Hussein nam fimmáraáætlunina fyrir Vesturbakkann úr gildi. |
