|
Landið
skiptist í fimm aðalsvæði, strandsléttuna (Tihamah) í norðurhlutanum,
vesturhálendið, miðhálendið, austurhálendið og austur- og norðaustureyðimerkurnar.
Strandsléttan
er 8-64 km breið. Lág fjöll
rísa 300-1070 m milli lágra hæða sléttunnar og fjalllendisins
mikla, sem rís hæst í An-Nabi Shu’ayb (rúmlega 3640m).
Til austnorðausturs er það bratt niður að austurhálendinu
(760-1060m), sem hallar niður að sandhæðum Rub’ al-Khali.
Regluleg
úrkoma á sumum svæðum skolast til vesturs að Rauðahafi í norðurhlutanum
um fimm ár (wadis) og í suðurhlutanum til suðurs til Adenflóa um þrjár
aðalár. Hin stærsta þessara
þriggja er Wadi Hadramawt. Samnefndur
Dalur hennar hefur verið rómaður frá fornöld fyrir
frankareykelsistrén og þar hafa nokkur borgríki risið og fallið.
Allar þessar ár og þverár þeirra skera hálendið og
fjalllendið mikla í fjölda dala.
Víða er vottur eldvirkni á síðustu öldum.
Stöðug jarðhitavirkni gefur til kynna að enn þá kraumar
undir niðri. Landið er á
einu virkasta sprungusvæði á Rauðahafssvæðinu og jarðskjálftar
hafa riðið yfir á síðustu tímum.
Í desember 1982 olli jarðskjálfti dauða 3000 manns á
Dhamar-svæðinu og lagði nokkur þorp í rúst.
Staðvindaúrkoman
(monsún), sem veldur veðruninni í vesturhlíðum fjalllendisins
mikla, er líka ástæðan fyrir mestu þéttbýlismynduninni á þessu
svæði. Landsmenn búa í
öllum hlutum landsins, sumum þéttbýlum og öðrum strjálbýlum,
allt frá sjávarmáli upp í rúmlega 3000 m yfir sjó.
Þessi hæðar- og loftslagsmunur gerir það að verkum, að fjölbreytni
í landbúnaði er mikil. Á
ströndinni eru helzt ræktaðir sítrusávextir, tóbak, maís, sesam,
baðmull og aðrar hitaþolnar nytjaplöntur.
Um miðbik hálendisins er aðallega ræktað hveiti, hirsi,
sakkaríngras, ávextir og grænmeti.
Ofar þrífast hinir frægu kaffirunnar (Arabískt kaffi) og
fleiri sérstakar nytjaplöntur. Sums
staðar eru hlíðar fjallanna stöllóttar frá rótum til hæstu
tinda. Jarðvegurinn þarna,
sem hefur myndast og safnast fyrir um aldir, er mjög frjósamur,
Þessi svæði eru mjög viðkvæm fyrir flóðum.
Vanræksla og blóðug átök innanlands hafa valdið því, að
þessum svæðum hefur hrakað.
Loftslagið.
Mestur hluti landsins er á mörkum tveggja veðrakerfa, norðanvinda
á veturna frá Miðjarðarhafi og suðvestan staðvindanna á sumrin.
Þessi blanda veldur nokkuð afmörkuðum árstíðum og mesta úrkoman
er á sumrin. Jaðarsvæðin
syðst við Adenflóa eru hitabeltissvæði vegna áhrifa fjalllendisins
mikla. Í Al-Hudaydah og
Aden fer hitinn oft yfir 38°C með háu rakastigi en í San’a’ í
2400 m hæð yfir sjó er meðalhitinn á dagin um og undir 21°C og
rakastigið er lágt. Efst
uppi í norðurhlíðum fjalllendisins mikla er stundum frost og snjókoma
á veturna.
Í
Norður-Tihamah og á strandlengjunni við Adenflóa er meðalársúrkoman
oftast minni en 133 mm og sum ár mælist engin úrkoma.
Úrkoman eykst er innar dregur í landið.
Neðri hlutar hálendisins fá 380-510 mm, suðurhálendið í
kringum Ta’izz fær í kringum 750 mm. Breytilegt veðurfar er einkennandi fyrir norður- og suðurhlutana.
Norðurhlutinn hefur venjulega tvö regntímabil (marz-maí og júlí-september).
Suðurhlutinn er stundum þurr allt árið, ella rignir lítillega
á sumrin. Löng tímabil
þurrka koma við og við. Stundum
hefur tæpast komið dropi úr loft í fimm ár í röð líkt og gerðist
á árum borgarastyrjaldarinnar (1962-70).
Flóran.
Tegundadreifing plantna fer að mestu eftir úrkomu og hæð yfir
sjó. Það er hægt að
skipta landinu í þrjú gróðurbelti í grófum dráttum:
1) Strandsléttan, þar sem þurrlendisgróður ríkir (döðlupálmar,
sítrustré, bananatré og baðmull;
eforbíakaktus, akasía, tamarisk og fleiri).
Gróðurinn í þurrum árdölum austureyðimerkurinnar er svipaður. 2) Miðhálendið með ýmiss konar ræktun nytjaplantna (melónur,
hnetur, vínber, korn; eforbíakaktus,
tröllatré, mórberjatré, fíkjutré og karobtré).
3) Fjalllendið inni í landi, þar sem er ræktað kaffi, kvattré
og margs konar runnar og önnur tré.
Skógar voru talsverðir í landinu fram á fyrstu ár 20. aldar
en nú eru tæplega 6% landsins viði vaxin.
Aðalástæða eyðingar skóganna er fjölgun íbúanna.
Fánan
hefur líka orðið fyrir barðinu á íbúafjölguninni.
Hún hefur bókstaflega hrunið.
Pardusdýr, storkar, antelópur (m.a. arabíska oryxantilópan),
nashyrningar og stór kattardýr þrifust líklega fram að aldamótunum
1900. Stærsta, villta
spendýrið er nú gelada-babún og meðal hinna smærri eru hyena,
refur og kanína. Fjöldi
tegunda fugla og skordýra er talsverður og margar þeirra eru ekki enn
þá komnar á skrá. Líklega
er tegundafjöldi fiska og vatnadýra í Rauðahafinu og Adenflóa
mestur. Þar er m.a. að
finna túnfisk, hákarl, sardínur, humar og smokkfisk. |
