-400 f.Kr.
Nafniđ Ítalía er komiđ frá Grikkjum (latína: Vituli =
ungnaut; synir nautaguđsins) og átti ađeins viđ suđvesturhluta
landsins. Ţađ var fyrst
yfirfćrt á allt landiđ á rómverska keisaratímanum.
Nöfn landslags fráfyrri tímum hafa haldiđ sér ađ hluta til.
Ítalía var ţegar byggđ á frumsteinöld.
1800-1600
Fyrri járnöld á Norđur-Ítalíu. Remedello-menningin (koparhnífar)
var nefnd eftir fundarstađ viđ Brescia.
1600-1200
Bronzöld. Terramare-menningin
(terramara = moldarhóll). Víggirt
staurahús.
Frá
1200
Upphaf ţjóđflutninga indógermana úr norđri.
íbúar Ítalíu greinast í sundur, í latneska (upphaf Rómverja)
og úmbrísk-sabellíska (samnítar af oskerastofni) en ađrir oskerar
fluttu sig til Suđur-Ítalíu og Sikileyjar.
Frá
1000
Illýrískir venetar koma til Feneyjahérađs.
1000-500
Indógermanar fluttu međ sér Villanova-menninguna, sem nefnd er
eftir fundarstađ í grennd viđ Bologna.
900-500 Etrúskar, líklega frá Litlu-Asíu, settust ađ í Etrúríu
(Toskana), Kampaníu og á Pósléttunni.
Samband tólf borga var stofnađ ađ jónískri fyrirmynd.
Lífleg verzlun (miđstöđ: Felsina viđ Bologna) viđ Miđ- og
Norđur-Evrópu. Ţróađir grafsiđir (Nekropol).
Etrúskar fluttu međ sér
menningu og list frá Grikklandi og Litlu-Asíu auk tćkni og stjórnfrćđi,
sem Rómverjar tóku upp.
Eftir
800
Púnverjar vígbjuggust á ströndum Sikileyjar og Sardiníu til
ađ tryggja siglingaleiđir sínar á vestanverđu Miđjarđarhafi.
750-550 Grikkir gerđu Suđur-Ítalíu ađ
nýlendu (Magna Graecia), ţar á međal borgirnar Kyme (Cumae), Neapolis
(Napoli), Kroton (Drotone), Taras (Tarent), Akragas (Agrigent) og
Syrakus. Fjöldi verzlunarstyrjalda viđ Karţagóbúa og etrúska.
Ítalska stafrófiđ ţróađist úr hinu gríska.
600-400
Hof byggđ í Magna Graecia. Rústir m.a. ađ finna í Segesta, Selinunt, Agrigent og
Paestum.
485-467
Tyrannis frá Gelon og Hieron I gerđu Syrakus ađ mesta veldi í
vesturhluta Grikkjaveldis. Viđ
hirđ Hierons voru skáldin Aischylos og Pindar.
753-436
Ítalía undir Rómverjum. Róm
var í fyrstu borgríki, sem lagđi smám saman undir sig alla Ítalíu,
eyjarnar, Vestur-Evrópu og hluta Austurlanda.
Herstjórunum og síđar keisurunum tókst ađ halda ríkinu
saman um aldir og verjast árásum ţjóđflokka í nágrannalöndunum.
Útbreiđsla kristninnar og borgarmenning urđu grundvöllur
menningarţróunar í Vestur-Evrópu.
753
Ţjóđsöguleg stofnun Rómar (Romulus og Remus; etrúíska orđiđ
Rumula). Romulus var
afkomandi Trójumannsins Aeneas.
Um
400
Keltar réđust inn
í Norđur-Ítalíu. Rómverjar
biđu ósigur viđ Allia 387/386.
396-280
Róm lagđi undir sig Miđ-Ítalíu og tryggđi sér svćđin međ
herbúđum og vegagerđ. Ítalar á hernumdu svćđunum tóku upp latínu.
Um
378
Endurreisn Rómar, sem Gallar eyđilögđu og bygging borgarmúra
umhverfis hćđirnar sjö.
312
Byrjađ
á lagningu Via Appia (hervegur) til Capua og síđar Brundisium.
300-146
Veldi Rómar teygđist til Norđur- og Suđur Ítalíu og
Sikileyjar. Karţagó var sigruđ í ţremur púnverskum styrjöldum og Rómverjar
lögđu undir sig verzlunarveldi borgarinnar.
229-64
Međ
ţví ađ leggja undir sig makedóníu, Grikkland og strandlengju
Litlu-Asíu, náđi Róm yfirráđum á austanverđu Miđjarđarhafi.
Rómverjar arđrćndu hernumdu
löndin og hófu ţrćlahald.
Fariđ var ađ nota peninga í viđskiptum.
Grísk menningaráhrif. Hóglífi
yfirstéttanna jókst.
220
Via
Flaminia, vegurinn til Rimini lagđur.
Áriđ 187 var hann lengdur alla leiđ til Picenza (Placentia).
133-30
Borgarastríđ
vegna stéttarskiptingar. Bćndur
vopnuđust og ţrćlar gerđu uppreisn.
113-101
Styrjaldir viđ kimbra og teutóna.
58-51
Sesar lagđi undir sig Gallíu.
45
f.Kr.
Sesar varđ einvaldur (myrtur 14.03.44).
Lýđveldiđ leiđ undir lok.
30
f.Kr.- 14 e.Kr.
Ágústus stofnađi keisaradćmiđ (principat) og tryggđi friđ
í ríkinu (Pax Augusta). Menningin
blómstrađi á ný (Virgil, Horaz, Ovid).
Miklar byggingarframkvćmdir í Róm.
Heimsveldiđ var fellt ađ mynd Rómar.
14-395
Á
ţessu tímabili var Rómarveldi stćrst.
64
Róm brann. Nero
byrjađi ađ ofsćkja kristna menn.
79
Pompei og Herculaneum eyddust í eldgosi úr Vesúvíusi.
220>
Arabar, germanar, nýpersar o.fl. réđust yfir landamćri Rómarríkis.
303
Diokletian stóđ fyrir síđustu ofsóknum gegn kristnum mönnum.
313
Konstantín mikli veitti kristnum trúfrelsi.
330
Konstantín breytti nafni Byzans í Konstantínópel og gerđi
borgina ađ höfuđborg rómverska ríkisins.
Um
375
Húnar réđust inn í Evrópu.
Upphaf ţjóđflutninganna.
391
Theodosius gerđi kristna trú ađ ríkistrú.
395
Rómverska ríkiđ skiptist í vestur- og austurhluta í valdatíđ
Theodosiusar.
410
Vestgotar, undir forystu Alariks, sigruđu Róm.
452
Húnar fóru ránshendi
um Pósléttuna.
455
Vandalar, undir forystu Geiseriks, rćndu og rupluđu í Róm.
476
Germanski herstórinn, Odoaker, setti síđasta vestrómverska
keisarann, Romulus Ágústus, af.
493-1268
Ítalía á fyrri hluta miđalda og undir stjórn ţýzku
keisaranna. Germanir höfđu árangur sem erfiđi viđ ađ koma sér
fyrir og setjast ađ í Vestur- og Suđur-Evrópu. Ţrátt fyrir
skiptingu katólsku kirkjunnar (1045), hélt Byzanz tengslum viđ yfirráđasvćđin
á Suđur-Ítalíu og hafđi mikil áhrif í Norđurálfu.
Tilraunir ţýzku keisaranna til ađ efla einingu Ítalíu fóru
út um ţúfur vegna andstöđu páfastóls.
Innsetningardeilan (um innsetningu biskupa í embćtti).
493-526
Theoderik mikli stofnađi Austgotaríkiđ á Ítalíu.
Ţjóđhöfđingjabústađir voru í Ravenna, Pavia og Verona
(Dietrich von Bern).
535-553
Justinian gerđi Ítalíu ađ hérađi í Austrómverska ríkinu
568-774
Langbarđaríkiđ á Norđur-Ítalíu (Lombardia; höfuđborg
Pavia). Tuscia, Spoleto og
Benevent urđu hertogadćmi í Langbarđalandi.
754-756
Karolinski konungurinn, Pippin, sigrađi Langbarđa og ţvingađi
ţá til ađ viđurkenna yfirráđ Franka.
Ravenna og Pentapolis settar undir yfirráđ páfa.
773-774
Karl mikli lagđi undir sig Langbarđaríkiđ og sameinađi ţađ
Frankaríkinu. Hertogadćmin,
ađ undanskildu Benevent, urđu ađ frankneskum markgreifadćmum.
800
Karl mikli krýndur keisari í Róm.
827
Ungverjar fluttust í fyrsta skipti til Pósléttunnar.
827-901
Sarasenar frá Túnis lögđu undir sig Sikiley, sem varđ sjálfstćtt
arabískt furstadćmi áriđ 948 međ Palermo sem höfuđborg.
Menning blómstrađi.
887-1013
Innfćddir og frankneskir ađalsmenn börđust um krúnuna í
Langbarđalandi.
899
Ungverjar rćndu og rupluđu á Norđur-Ítalíu.
951
Ađalheiđur drottning, ekkja Langbarđakonungs, kallađi Ottó
mikla til hjálpar. Hann náđi
yfirráđum á Norđur-Ítalíu. Upphaf
ţýzku Ítalíustefnunnar.
962
Ottó krýndur keisari í Róm.
851-1268
Ţýzku keisararnir réđu Ítalíu.
Stöđugar erjur viđ páfagarđ, innlenda valdamenn og borgríki.
Menn skiptust í tvo flokka:
páfasinna (Guelfen) og keisarasinna (Ghibelli).
982
Arabar unnu yfirburđasigur á Ottó viđ Cotrone.
1000-1200
Normanar sameinuđu Suđur-Ítalíu og Sikiley í konungdćmi.
Menning byzanska ríkisins hélt sér, ţrátt fyrir ţađ.
1059
Páfinn
fékk Normanahertoganum, Robert Guiscard, Suđur-Ítalíu og Sikiley ađ
léni.
1110
Stofnađur mikilvćgur lćknaskóli í Salerno.
1119
Stofnađur elzti háskóli Evrópu í Bologna.
1130
Roger II varđ konungur eftir sameiningu Suđur-Ítalíu og
Sikileyjar. Hann var krýndur
í Palermo. Blómaskeiđ
normansk-sarasenískrar menningar.
1154-77
Friđrik I Barbarossa reyndi ađ neyđa borgirnar í Langbarđalandi
til ađ viđurkenna yfirráđ sín.
Hann var sigrađur í Legnano áriđ 1176 og varđ ađ viđurkenna
forréttindi borganna. Áriđ 1177 sćttist hann viđ Alexander III, páfa.
1186
Hinrik IV kvćntist Konstanze, erfingja Normanaríkisins.
Deilur keisara og páfa mögnuđust um allan helming viđ ţetta
hjónaband.
1194-1268
Yfirráđatími Stauferćttarinnar á Suđur-Ítalíu.
1212-50
Friđrik II, sem var krýndur til keisara í Róm áriđ 1220,
gerđi Normanaríkiđ ađ strangskipulögđu einrćđisríki og miđstöđ
keisaraveldisins. Stríđ
viđ pápísk-lombardísku andstćđingana. Listir og vísindi efld.
1222
Stofnađur háskóli í Padua og áriđ 1224 í Napólí.
1250-1815
Stofnun sjálfstćđra borgríkja á endurreisnartímanum fram
til yfirráđa Spánverja, Austurríkismanna og Frakka.
Í stjórnmálaóreiđunni á Ítalíu urđu til borgríki og síđar
furstadćmi, sem höfđu mikil áhrif á andleg málefni, menningarţróun
og viđskipti í Evrópu.
1250-1600
Fornmenntastefnan og endurreisnartíminn. Fornmenntamennirnir Dante, Petrarca, boccaccio o.fl. uppgötvuđu
fornar bókmenntir aftur og notuđu ţćr sem fyrirmynd ađ skáldskap
og vísindum. Endurreisnarstefnan
kom einkum fram í verkum málara og í byggingarlist en einnig í vísindum,
sem eru ótengd guđfrćđi. Borgir
og óđul urđu ríkari og andleg- og veraldleg yfirstétt lifđi óhófslífi.
Listir voru efldar (Flórens, Róm).
Í lok 16.aldar breiddist endurreisnin út í furstadćmum og stórum
verzlunarborgum Evrópu (á Ítalíu:
Málarar, myndhöggvarar, byggingameistarar, s.s. Giotta Raffael,
Michelangelo, Leonardo da Vinci o.fl.).
1268-1442
Anjoućttin réđi Napólí og Sikiley.
1310-1452
Síđustu herferđir ţýzku keisaranna til Ítalíu.
1347
Árangurslaus tilraun Cola di Rienzo til ađ endurvekja rómverska
ríkiđ.
1350
Mílanó öflugasta borgríki Norđur-Ítalíu.
1378-81
Chioggiastríđiđ (sjóorrustur) milli Feneyja og Genúa um
verzlunaryfirráđ á Miđjarđarhafinu.
Feneyingar unnu sigur, sem hafđi áhrif í Austurlöndum.
Genúa snéri sér meira í vesturátt.
1442-1504
Aragónískum valdamönnum tókst ađ ná Sikiley aftur undir
veldi Napólí.
1494
Dóminíkanaábótinn Savonarola stofnađi lýđveldi í Flórens
eftir ađ hafa rekiđ Medicićttina frá völdum.
Hann var brenndur fyrir villutrú áriđ 1498.
1494-1556
Tilraunir Frakka til ađ ná Ítalíu undir sig.
1504-1713
Spćnskir Habsborgarar náđu undir sig Sikiley. Spćnskir varakonungar bćldu niđur margar uppreisnir.
1515
Franz I af Frakklandi náđi Mílanó undir sig.
1521-44
Karl V, keisari, fór fjórum sinnum gegn Franz I međ ófriđi
og náđi ađ fanga hann í orrustunni viđ Pavia áriđ 1525.
1527
Hersveitir Karls V rćndu Róm (Sacco di Roma).
1540
lét Karl V syni sínum, Philipp II, eftir yfirráđin í Mílanó,
sem var undir spćnskum yfirráđum til 1700.
Spánverjar tryggđu sér yfirráđ á Ítalíu međ Mílanó,
Napólí og Sikiley.
1569
Varđ Cosima del Medice, hertogi í Flórens, stórhertogi í
Toskana.
1633
neyddi rannsóknarrétturinn Galileo Galilei til ađ afneita
kenningum Kóperníkusar.
1703-37
féllu Mantua (1703), Langbarđaland (1714) og Toskana (1737)
undir austurríska Habsborgara.
1718
Eftir Tyrkjastríđin (frá 1714) misstu Feneyjar eignir sínar
í Austurlöndum og ţar međ forystu í viđskiptum ţar.
1718-20Fékk
Victor Amadeus II Sardiníu og konungstitil ađ auki.
1719
Herculaneum, sem grófst í ösku í gosi Vesúvíusar áriđ 79
e.Kr. uppgötvađ áriđ 1737 og Pompei áriđ 1748.
1735-1806
Búrbónar í Napólí og á Sikiley.
Karl af Búrbón stóđ ađ eindurbótum í anda upplýsingarstefnunnar
áriđ 1735.
Um
1750
Ný ţjóđarmeđvitund vaknađi á Ítalíu og ruddi brautina
fyrir frelsis- og sameiningarhreyfingu 19.aldar.
1768
Genúa seldi Frökkum Korsíku.
1783
Mikill jarđskjálfti í Messina.
1796
Herför Napóleons til Ítalíu.
1797
Cisalpalýđveldiđ (Mílanó, Modena, Ferrara, Bologna og
Ramagna) og Liguriska lýđveldiđ (Genúa) stofnuđ.
1798
Tíberíska
lýđveldiđ (Róm) stofnađ.
1800
Sigrađi
Napóleon Austurríkismenn viđ Marengo.
1805
varđ Napóleon konungur Ítalíu og Liguríska lýđveldiđ féll
í hendur Frakka.
1806
Joseph, einn brćđra Napóleons, varđ konungur í Napólí og
áriđ 1808 tók mágur hans, Murat, viđ.
Ferdinand IV, konungur Sikileyjar, studdur af Englendingum.
1814-1815
Vínarfundurinn haldinn undir stjórn Metternich fursta (austurrískur)
til ađ kom á nýskipan í Evrópu í kjölfar Napóleonstyrjaldanna.
Fyrrum smáríki endurreist.
1815-1919
Á Napóleonstímanum styrktist hin nývaknađa ţjóđernisvitund
Ítala. Samt var ţađ ekki
fyrr en Cavour kom til skjalanna, ađ vegurinn styttist ađ stofnun sjálfstćđs
ţjóđríkis. Eftir ţjóđareininguna reyndu Ítalar ađ koma
heimsveldisdraumum sínum í framkvćmd.
1816
sameinađi
Ferdinand IV Napólí og Sikiley í eitt konungsríki og nefndi sig síđan
Ferdinand I.
1820-32Austurrískar
hersveitir bćldu niđur margar uppreisnir gegn afturhaldssömum ríkisstjórnum.
Leynisamtök Carbonari og La Giovine Italia, sem Mazzini stofnađi
í Marseille, héldu áfram baráttu fyrir sameiningu og frelsi Ítalíu.
1847
kom
fyrst út blađiđ Il Risorgimento í Turin.
Ţađ var nefnt eftir heildareiningarsamtökunum.
1848-49
Bylting
á Ítalíu og Sikiley. Karl
Albert af Sardiníu fór ţar í fararbroddi.
Eftir sigur austurríska hershöfđingjans Radetzky viđ Custozza
og Novara sagđi hann af sér og sonur hans, Viktor Emanuel II, tók viđ
völdum.
1859-60hófst
ţjóđareining Ítala fyrir tilstuđlan Cavour greifa, sem stuđlađi ađ
ţví, ađ stjórnarfar var fćrt nćr ţví, sem gerđist í
Frakklandi.
1859
Bandamennirnir Sardinía og Frakkland sigruđu Austurríkismenn
viđ Magneta og Solferino. Austurríki
missti Langbarđaland til Napóleons III, sem afsalađi sér Sardiníu
í stađ Nizza og Savoy.
1860
voru furstarnir í ríkjum Miđ- og Norđur-Ítalíu reknir frá
völdum. Garibaldi og frelsisher hans sigruđu Búrbóna og náđu
undir sig kirkjuríkinu. Í
ţjóđaratkvćđagreiđslu var ákveđiđ ađ hinn nýfrjálsi hluti
sameinađist Sardiníu.
1861
varđ Viktor Emanuel II konungur.
Fyrsta höfuđborg í konungsríkinu Ítalíu varđ Flórens.
1866
Stríđ viđ Austurríki. Ţrátt
fyrir ósigra viđ Custozza og Lissa fengu Ítalar Feneyjar. Mazzini
krafđist Istríaskagans, Friaul og Suđur-Tíróls fyrir Ítalíu.
1870
hernámu ítalskir herir Róm og gerđu hana ađ höfuđborg.
Páfinn hélt yfirráđum í Vatikaninu.
1878
varđ
Ítalía ađ stórveldi undir stjórn Umberto I.
1882
varđ Ítalía ađili ađ ţríveldinu:
Ţýzkaland, Ítalía og Austurríki/Ungverjaland.
1882-83
Sósíalistaflokkur Ítalíu stofnađur.
1887-89
Stríđ viđ Abessiníu. Ítalar
unni Eritreu og Ítalska-Sómalíland.
1900
Samningur milli Frakka og Ítala um áhrifasvćđi í Marokkó og
Trípólis.
1911-12
Stríđ viđ Tyrki. Ítalía
innlimađi Cyrenaika, Tripólis og Dodekanes međ Rhodos.
1912
Upphaf almenns kosningaréttar.
1914
Eftir ađ fyrri heimsstyrjöldin var skollin á lýsti Ítalía
yfir hlutleysi.
1915
Leynisamningur í London. Stefna
Ítalíu og nýlendna landsins tryggđ.
Ítalía lýsti yfir stríđi gegn Austurríki/Ungverjalandi 23.
maí og gegn Ţýzkalandi 28. ágúst 1916.
1915-17
Austurrískar og ţýzkar hersveitir vörđu Isonzo í ellefu
orrustum og brutust í hinni tólftu (okt.-des. 1917) viđ Karfreit alla
leiđ til Piave.
1918
Ítalar gerđu gagnárásir og brutust í gegnum víglínu
Austurríkismanna viđ Vittorio Veneto.
1919
St. Germain friđarsamningarnir (10.09).
Ítalía fékk Suđur-Tíról ađ Brennerskarđi, Istríu (ekki
Fiume) og margar dalmatískar eyjar.
1919-78
Eftir fyrri heimsstyrjöldina reyndu Ítalar ađ auka
landvinninga sína og leysa lýđrćđisvandamálin međ nýjum stjórnmálahungmyndum. Ţótt Ítalía berđist viđ hliđ bandamanna frá 1943,
losnađi ţjóđin ekki undan afleiđingum hinn ógnţrungnu stórveldisstefnu
fasista. Í kjölfar síđari
heimsstyrjaldarinnar hefur ríkt upplausnarástand vegna gagnstćđrar
hugmyndarfrćđi. Ţessi ţróun
hefur raskađ félagslegu- og viđskiptalegu jafnvćgi í landinu.
Fjöldi stjórnmálaflokka međ mismunandi stefnur hefur ráđiđ
ţróuninni.
1919-21
Mussolíni stofnađi baráttusamtök.
Fasisum jókst fylgi. Opinská
barátta og ofbeldi gegn kommúnistum.
1922
Gangan til Rómar. Ţingiđ
veitti Mussolíni einrćđisvald. Fasista
einráđir.
1923
Upphaf mjög strangrar samlögunarstefnu í Suđur-Tíról.
1924
náđu Ítalar Fiume undir sig.
1926
Ensk-ítalski samningurinn um Abessiníu, sem var skipt í viđskiptaleg
áhrifasvćđi. Vináttusamningur viđ Spán.
1931
Viđskiptakreppa. Efling
landbúnađar.
1933
Vináttusamningur viđ Sovétríkin.
1934
Viđskiptasamningur viđ Austurríki og Ungverjaland.
Fyrsti fundur Mussolínis og Hitlers í Feneyjum.
1935-36
Innrás Ítala í Abessiníu og innlimun landsins.
1936
Stofnun 'Öxulveldanna', Berlín-Róm, međ samningi viđ ţýzka
ríkiđ. Ítalskir hermenn
studdu Franco í spćnsku borgarastyrjöldinni.
1937
Ítalía, sem var međal stofnenda ţjóđabandalagsins áriđ
1919, sagđi sig úr ţví.
1939
hernámu Ítalar Albaníu (apríl).
Hernađarbandalag viđ Ţjóđverja (stálsamn.).
1939-1945
Síđari heimsstyrjöldin. Mussolíni
reyndi árangurslaust ađ koma á samningum. Ítalía hélt sér utan stríđsátaka.
1940
lýsti Ítalía yfir stríđi gegn Frökkum og Bretum (10.06). Vopnahlé milli Frakka og Ítalíu í Róm (24.06).
Ţríveldasamningur milli Ítala, Ţjóđverja og Japana.
1941
Hernađarófarir í Norđur-Afríku.
Abessinía tapađist.
1943
gáfust herir Ítala í Norđur-Afríku upp (13.05).
Bandamenn lentu á Sikiley (10.07). Fall fasistastjórnarinnar.
Mussolíni tekinn fastur 24.07.
Badolglio myndađi nýja stjórn, sem samdi um vopnahlé viđ
bandamenn 03.09 og lýsit yfir stríđi gegn Ţjóđverjum 13.10.
Ţjóđverjar björgđuđu Mussolíni, sem stofnađi strax útlagastjórn
og hélt stríđinu áfram gegn bandamönnum.
1945
Skilyrđislaus uppgjöf Ţjóđverja á Ítalíu 28.04.
Partisanar skutu Mussolíni.
Kristilegi demókrataflokkurinn, undir stjórn de Casperi (til
1953), tók viđ stjórninni.
1946
Viktor Emanuel II sagđi af sér eftir ţjóđaratkvćđagreiđslu.
1947
Friđarsamningarinir í París.
ítalía lét Dodekanes af hendi til Grikkja,
Istríu til Júgóslavíu. Trieste
varđ fríríki. Ítalía
afsalađi sér öllum nýlendum.
1948
Lýđrćđisleg stjórnarskrá tók gildi.
Félagslegur- og viđskiptalegur ágreiningur milli velţróađs
norđurhlutans og vanţróađs suđurhlutans.
Eftir ađ búiđ var ađ leysa viđskiptaerfiđleika eftirstríđsláranna
(Marshallhjálpin) tóku viđskipti ađ blómstra.
Ítalía tengdist Vesturveldunum, var einn stofnenda NATO (1949),
Evrópubandalagsins um kol og stál (1951), Viđskiptabandalags Evrópu
(1957) o.fl.
1950
Samkvćmt Sila-lögunum var stórjörđum skipt gegn gjaldi frá
ríkinu.
1953
Kristilegi demókrataflokkurinn tapađi meirihluta á ţingi.
Síđan hafa veriđ stöđug stjórnarskipti.
1954
var
fríríkinu Trieste skipt milli Ítalíu og Júgóslavíu.
1957>
hefur fjöldi Suđur-Ítala setzt ađ í iđnvćddum norđurhlutanum
eđa flutzt til annarra landa.
1960
Sumarólympíuleikarnir í Róm.
1963
myndađi Aldo Moro ríkisstjórn miđ- og vinstri flokkanna. Ekki tókst ađ leysa stjórnarkreppuna.
1966
Stórflóđ í Miđ- og Norđur-Ítalíu.
1969
fékk Suđur-Tíról heimastjórn.
Ţađ tók samt áratugi ađ koma lögunum um hana í framkvćmd
ađ fullu
1970
jókst samvinna
viđ austur-evrópsku ríkin á Balkanskaga.
1972
Ríkisstjórn miđflokkanna.
1973
Ríkisstjórn miđju- og vinstri flokkanna.
Stjórnmálakreppa. Mikill
greiđsluhalli á ríkissjóđi. Veđbólga.
Viđskiptakreppa.
1974
Orkukreppa
í heiminum og viđskiptasamdráttur komu hart niđur á Ítölum.
Vaxandi atvinnuleysi. Mikil
verđbólga. Erlendar skuldir jukust.
Nýjar áćtlanir um aukinn útflutning fóru út um ţúfur
vegna stjórnmálaástandsins. Mikiđ
um verkföll og hryđjuverk vegna spillingar.
Mikiđ um gíslatökur gegn lausnargjaldi.
1975
Lokiđ
viđ samninga um Trieste. Kommúnistaflokkurinn
jók fylgi sitt í hérađs-, sýslu- og bćjarstjórnarkosningum.
1976
Miklir jarđskjálftar í Udine og Pordenone-héruđum 06.05. Minnihlutastjórn kristilegra demókrata og kommúnista mynduđ
í júní. Eiturský í
lofti í Seveso viđ Mílanó 10.07.
1977
Mikil eyđilegging í götubardögum viđ stúdenta 13.03.
Flótti nasistans Kapplers olli miklu pólitísku fjađrafoki
15.08.
1978
rćndi Rauđa herdeildin formanni kristilegra demókrata, Aldo
Moro, 13. marz og myrti hann 54 dögum síđar.
Skír lög um baráttu gegn hryđjuverkamönnum sett.
Stjórnarkreppa í kjölfar afsagnar forseta landsins, Leone, 15.
júní. Hinn 81 árs gamli Pertini var kjörinn í stađinn 8. júlí.
1979
Eftir ţingkosningar í júní gátu kristilegir demókratar taliđ
sig stćrsta flokk landsins. Samtímis
misstu kommúnistar fylgi. Cossiga
myndađi nýja ríkisstjórn (minnihlutastjórn), hina fertugustu eftir
síđari heimsstyrjöldina. Kommúnistar
voru í stjórnarandstöđu. Miklar
hćkkanir olíuverđs.
1980
Árásir hryđjuverkamanna á dómara., lögreglu og stjórnmálamenn.
Ný skattalög skuldbundu veitingamenn og hóteleigendur til ađ
halda nákvćmt kassabókhald.
Dóttur
og frćnda ţýzka sjónvarpsfréttamannsins Dieter Kronzuckers var rćnt
í Toskana 25. júlí. Sprengja
var sprengd á brautarstöđinni í Bologna 2. ágúst, ţar sem 80 létust.
Verđbólgan fór yfir 20%.
Jóhannes Páll II, páfi, heimsótti Ţýzkaland 15. september.
Mikill jarđskjálfti olli dauđa 300 manns og miklu eignatjóni
í Kampaníu og Basilicata á Suđur-Ítalíu 23. nóvember.
1981 Ríkisstjórn Forlani varđist vantrausti.
Jóhannes Páll, páfi, heimsótti Austur-Asíu í febrúar.
Vinnutími styttur hjá Fíatverksmiđjunum. |