Steinöld
(7000-2000 f.Kr.). Fyrstu
landnemarnir komu til Írlands. Þeir
byggðu steingrafir.
7000
f.Kr.
Elztu mannvistarleifar eru frá þeim tíma.
Álitið er að fyrstu landnemarnir hafi komið frá Skotlandi og
setzt fyrst þar að, sem heitir Antrim í na-hluta landsins og breiðzt
út þaðan. Þeir lifðu
veiðimannalífi.
4000 f.Kr.
Önnur bylgja landnema. Farið að ryðja land og íbúarnir snúa
sér að landbúnaði og hjarðlífi.
3000 f.Kr.
Fyrstu steingrafirnar gerðar.
Bronsöld
(2000 - 500 f.Kr.) Farið að
búa til verkfæri og vopn úr málmi.
700 f.Kr.
Málmaxir, hnífar og sverð og í lok bronzaldar, stórir
pottar, skildir og horn.
Járnöld (500
f.Kr. - 400 e.Kr.). Gelískt
og keltneskt fólk kom til Írlands.
Mörg virki voru byggð. Landinu
var stjórnað af konungum. Járnvopn
tóku við af bronzvopnum.
Eftir
500 f.Kr.
tók fólk af ýmsum stofnum að flytjast til Írlands frá
meginlandinu, flæma íbúana (drúída) brott og kúga þá.
Næstu aldir ríkti skeið rána og manndrápa og íbúarnir
leituðu skjóls öflugum virkjum.
Írlandi var skipti í 4 héruð.
Þjóðin skiptist í þrjár stéttir:
Presta (drui), hermenn og smábændur.
Yfirkonungur (Rí-ruiech), undirkonungur (ruirí) og lægst setti
konungur (rí), riddarar af aðalsættum (flaithí) voru verndarar aes dána
(lista-manna og lærðra manna, s.s. skálda, lækna og lögfræðinga).
Fjölskyldan (derb-fine): fjögurra kynslóða fjölskylda, sem
átti land, sem gekk í erfðir.
400-1170
e.Kr.
Tími snemmkristni. Margir
Írar létu skírast og fjöldi klaustra reis.
Víkingar rændu og rupluðu og settust að en voru síðan
reknir brott.
432.
Írskir sjóræningjar tóku heilagan Patrek og fluttu hann til
Írlands sem þræl. Hann
slapp en snéri síðar aftur til Írlands og kristnaði landið.
5. - 9. aldir.
Eftir dauða hl. Patreks var fjöldi klaustra stofnaður.
Þau stækkuðu og urðu áhrifameiri á 6. öld. Margir munkar fóru að heiman og boðuðu kristna trú í
Skotlandi, Englandi og á meginlandinu.
800.
Árásir víkinga, sem komu sér fyrir á austurströnd landsins
og stofnuðu borgir (Dyflina, Wexford, Waterford o.fl.).
Þeir kenndu Írum að smíða skip.
1014.
Orrustan við Clontarf nærri Dyflinni.
Víkingar og bandamenn þeirra biðu ósigur fyrir Írum og æðsta
konungi þeirra, Brian Boru, sem týndi lífi í orrustunni.
Þessi sigur losaði Íra undan yfirráðum víkinga.
1170 - 1534.
Normannaskeiðið. Afkomendur
normanna, sem komu til Bretlands með Vilhjálmi sigurvegara árið 1066
réðust á Írland frá stöðvum sínum í Wales og lögðu undir sig
mikið land. Henry II,
Englandskonungur, veitti normönnskum barónum lén í Írlandi og írskir
höfðingjar sóru honum hollustueiða.
Normannar leyfðu Írum búsetu á ákveðnum svæðum í V.- og
N.-Írlandi en héldu sjálfir miklu landi, sem þeir kölluðu Pale og
byggðu mikla kastala til að verja það.
Þeir stofnuðu fjölda klaustra fyrir nýju klausturreglurnar og
settu enska ábóta yfir þau. Borgir risu inni í landi og urðu markaðsmiðstöðvar og
stjórnsetur.
1261.
Orrustan við Calann nærri Kenmare var fyrsta táknið um árangursríka
andstöðu Íra gegn normönnum.
1348-50
dró úr veldi normanna vegna svarta dauða.
15. öld.
Enn dró úr veldi normanna.
Ný þjóðernisvakning meðal Íra fyrir tilstuðlan tveggja
normannskra fjölskyldna, Geraldine og Butler, sem ríktu í Írlandi síðari
hluta aldarinnar.
1534-1782.
Brezk
yfirráð. Tengsl Írlands
við Bretland urðu æ meiri og lífsskilyrði Íra versnuðu stöðugt.
Silken Thomas, af Geraldine-fjölskyldunni, var tekinn af lífi
1534.
1535.
Henry VIII sleit sambandinu við páfastól.
Klaustur lögð niður.
1650-1700.
Elísabet I (1558-1603) hélt áfram að kúga Íra, sem voru
flestir katólskir.
1598.
Eftir áralanga baráttu og andspyrnu gegn Englendingum sigraði
Hugh O'Neill þá í orrustunni við Gulavað.
1601-03.
Írar biðu ósigur í orrustunni við Kinsale.
1606.
Írsku lögin, Brehon law, afnumin af Bretum.
1607.
Flótti jarlanna. Þrír aðalleiðtogar Ulster, O'Neill, O'Donnell og Maguire,
flúðu til meginlandsins.
1608.
Mið- og vesturhlutar Ulster, sem voru síðustu vígi írsku
andspyrnuhreyfingarinnar, afhent skozkum og enskum mótmælendum til
byggðar. Landið var tekið
eignarnámi af Írum. Til
þessara atburða má rekja núverandi óöld í N-Írlandi.
1649.
Oliver Cromwell bældi miskunnarlaust niður írska uppreisn gegn
mótmælendum. Katólski
konungurinn, James II (1685-88), reyndi að endurvekja katólskuna í
Englandi en mætti grimmilegri mótspyrnu. Hann reyndi að efla stöðu sína með styrk Íra.
1690.
Orrustan við Boyne. Þar
var sigraði Vilhjálmur af Orange (William III, konungur frá 1689;
hann var mótmælendatrúar) James II.
18. öld.
Kúgunin jókst. Sérstök hegningarlög sett til höfuðs katólskum Írum.
Margir fluttu til Bandaríkjanna.
Fátækt innfæddra Íra speglaðist í ríkidæmi Anglo-Íra.
1782-1800.
Stutt skeið talsverðs sjálfstæðis og eigin þings.
1800.
Sambandslögin gerðu kleift að stofna sameiginlegt þing fyrir
Stóra-Bretland og Írland. Það kom saman í Westminster.
Írar áttu fulltrúa í fulltrúa- og lávarðadeildum.
1801.
Hinn 1. janúar gengu sambandslögin í gildi.
Ríkir landeigendur fluttu frá Írlandi og sviptu Írland miklu
af efnahagslegum styrk sínum.
1829.
Daniel O'Connel, leiðtogi írsku katólsku millistéttarinnar,
kosinn á þing. Hann tryggði
katólskum aðgang að opinberum stöðum.
Markmið hans var að sundra sameigin-legu þingi Stóra-Bretlands
og Írlands.
1845-49.
Geysileg hungursneyð vegna kartöfluuppskerubrests.
Á aðra milljón Íra svalt í hel og fólk flutti unnvörpum
til Bretlands og Bandaríkjanna.
1848.
Stjórnmálaflokkurinn "Unga Írland" gerði tilraun
til að stofna írskt lýðveldi en mistókst, einkum vegna magnleysis
hungursvofunnar.
1858.
Innfluttir Írar í Bandaríkjunum stofnuðu „Írska lýðveldisbræðralagið",
leynifélag, sem hafði það að markmiði, að koma á lýðveldi í
Írlandi með valdi.
1879.
Þjóðarbandalagið stofnað af Michael Davitt.
Það hafði að markmiði, að tryggja sanngjarna leigu og
eignarland fyrir írska leiguliða.
Charles Stuart Parnell kosinn á þing árið 1875 barðist fyrir
heimastjórn og sjálfstæði Írlands innan brezka heimsveldisins.
1885.
var Parnell viðurkenndur leiðtogi Íra, en lávarðadeild
brezka þingsins þæfðist fyrir frumvarpi um sjálfstætt írskt þing
eftir að fulltrúadeildin hafði samþykkt það.
Flestir mót-mælendur í N-Írlandi voru mótfallnir heimastjórn.
1893.
Stofnun gelíska bandalagsins, sem hafði þá stefnu að
endurvekja gelíska tungu og menningu.
1905.
Stofnun Sinn Féin (Við sjálfir), sem barðist fyrir stjórnmálalegu
og efnahagslegu sjálfstæði Íra með friðsamlegri mótspyrnu.
1912.
Fulltrúadeild brezka þingsins samþykkti heimastjórnarfrumvarp
í kjölfar árekstra milli Breta og Ulster annars vegar og írskra þjóðernissinna
hins vegar. Samkvæmt
frum-varpinu mátti lávarðadeildin fresta gildistöku laganna til
1914. Mótmælendur í
Ulster óttuðust að það yrði að lögum og stofnuðu her sjálfboðaliða
til að hindra það með valdi, ef þörf yrði á.
1913.
Sjálfboðaliðaher stofnaður í Dyflinni til að styrkja kröfuna
um heimastjórn.
1914.
Upphaf fyrri heimsstyrjaldarinnar. Nýtt frumvarp um heimastjórn
samþykkt. Þar var
fyrirvari fyrir íbúa N-Írlands.
Þeim var gefinn kostur á, að verða áfram hluti af Írlandi eða
samveldinu. Vegna
heimstyrjaldarinnar komst það ekki til framkvæmda.
1916.
Hinn 24. apríl hófst páskauppreisnin.
Á meðan Bretar voru að berjast í Frakklandi lýstu írsku sjálfboðaliðarnir
og borgaraherinn með stuðningi Feniansamtakanna yfir lýðveldi í
Dyflinni. Brezkar
hersveitir bældu uppreisnina niður og handtóku marga leiðtoga hennar
og tóku þá af lífi.
1918.
Sinn Féin flokkurinn fékk meirihluta í almennum kosningum gegn
heimastjórnarflokknum. Bretar
sáu um kosningarnar.
1919.
stofnuðu írskir þingmenn á brezka þinginu eigið þing, Dáil
Érieann, og lýstu yfir sjálfstæði Írlands.
Þeir stofnuðu bráðabirgðastjórn, undir forsæti Eamon de
Valera (1882-1975).
1919-1921.
Tilraun Breta til að koma í veg fyrir sjálfstæði Írlands
leiddi til blóðugrar borgarastyrjaldar, sem írski lýðveldisherinn
(IRA) háði fyrir Íra.
1920.
Þingið samþykkti lög um ríkisstjórn Írlands.
Þau gerðu ráð fyrir tveimur sjálfstjórnarríkjum í Írlandi,
einu á svæði mótmælenda í N-Írlandi og öðru í hinum hluta
landsins.
1921.
Hinn 6. desember undirrituðu brezka ríkisstjórnin og hófsamir
leiðtogar sjálfstæðishreyfingar Íra (Arthur Griffith og Michael
Collins) samkomulag um Írska fríríkið (Saorstát Éireann).
1922.
Hinn 7. janúar staðfestu Írar samninginn.
Írska fríríkið og írska lýðveldið
1922.
varð Arthur Griffith (f. 1871) fyrsti forsætisráðherra Íra
en hann lézt í ágúst sama ár. Við tók William Thomas Gosgrave (1880-1965) og sat til
1932.
1922-23.
Andstæðingar samningsins efndu til vopnaðrar mótspyrnu gegn ríkisstjórninni.
Hún var bæld niður með miklu mannfalli.
1923.
stofnuðu fylgjendur samningsins flokkinn "Cumann na
nGaedheal", sem síðar sameinaðist mörgum minni samtökum í
flokknum Fine Gael (Írska fjölskyldan).
1926.
Andstæðingar samningsins undir forustu Eamon de Valera stofnuðu
flokkinn Fianna Fáil („Forlagabræður").
1932.
Eftir kosningasigur Fianna Fáil varð Eamon de Valera forsætisráðherra
(til 1948).
1937.
Hinn 29. desember gekk ný stjórnarskrá í gildi.
Þar var Írland lýst sjálfstætt lýðveldi undir nafninu
Eire. Í henni var líka
gert ráð fyrir kosningu forseta landsins.
1939-45.
Írland var hlutlaust í síðari heimsstyrjöldinni.
1948.
Fianna Fáil beið ósigur í kosningum og formaður Fine Gael
flokksins, John Aloysius Costello (1891-1976) varð forsætisráðherra
í samsteypustjórn.
1949.
varð Írland að lýðveldi (Poblacht na hÉireann) og sagði
skilið við brezka samveldið.
1955.
varð Írland aðili að Sameinuðu þjóðunum.
1963.
heimsótti John F. Kennedy Bandaríkjaforseti Írland og var vel
fagnað.
1973.
varð Írland aðili að EBE.
1979.
Mikil fólksfjölgun í landinu og tæplega 10% atvinnuleysi.
Jóhannes Páll páfi kom í heimsókn og bað fyrir Írum og
lokum ofbeldis og óaldar í norðurhluta landsins.
1980.
Brezki forsætisráðherrann, Margaret Thatcher, og írski
starfsbróðir hennar, Charles Haughey, hittust í Dyflinni til að ræða
hungurverkfall IRA-fanga í Belfast (það hófst 27. okt.).
Haughey barðist fyrir sameiningu Írlands.
1982.
Hinn 14. desember varð Garret FitzGerand (f. 1926) forsætisráðherra
samsteypu-stjórnar Fine Gael og verkamannaflokksins.
Aðalmarkmið ríkisstjórnarinnar var að koma efnahag ríkisins
á réttan kjöl.
1984.
kom Ronald Reagan, Bandaríkjaforseti, heimsótti Ballyporeensókn,
þaðan sem hann taldi sig upprunninn.
Fjölskylda hans þar ber nafnið Regan.
Forustumenn ríkisstjórna EBE héldu fund í Dyflinni.
1985.
ákvað írska þingið með litlum meirihluta takmarkaða notkun
getnaðarvarna. Þetta var
í fyrsta skipti í sögunni, að ríkisstjórn veitti rómversk-katólsku
kirkjunni mótstöðu með árangri.
Hinn 16. nóvember undirrituðu forsætisráðherrar Breta og Íra,
Thatcher og FitzGerand, Hillsborough
samkomulagið, sem tókst að berja saman eftir langar leynilegar
samningaviðræður. Samkomulagið
gerði ráð fyrir stofnun ráðherraráðs í Belfast og tíðum fundum
írskra og brezkra ráðherra og embættismanna til að ræða málefni
Norður-Írlands með það fyrir augum að auka baráttu gegn hryðjuverkum.
1986.
undirritaði
írski dómsmálaráðherrann samkomulag Evrópuráðsins um baráttu
gegn hryðjuverkum.
NORÐUR-ÍRLAND
- NÝLEG SAGA
1920.
stofnuðu 6 hreppar í Ulster, þar sem bjuggu að mestu mótmælendur,
til aðildar að Stóra-Bretlandi.
Norður-Írland fékk eigin ríkisstjórn, Stormont, og eigið þing.
1969.
Spenna milli mótmælenda og katólskra leiddi til ítrekaðra
ofbeldisverka. Írski lýðveldisherinn
tók vaxandi þátt í baráttunni og varnarsamtök Ulster (UDA) voru
stofnuð af mótmælendum. Írski
lýðveldisherinn klofnaði í hinn opinbera arm, sem krafðist sameinaðs,
sósíalsks Írlands, og þjóðernisarm, sem reyndi að gera N-Írland
að hluta írska lýðveldisins með valdi.
1973.
samþykktu Írar og Bretar að stofna Frelsisráð Írlands.
1976.
Friðarsamtök kvenna stofnuð.
Í þeim voru bæði mótmælendur og katólskir.
Stofnendur voru Betty Williams og Mairead Corrigan.
1980.
Í oktober hófu IRA-fangar í Maze-fangelsinu í Belfast
hungurverkfall.
1981.
Í maí lézt IRA-hryðjuvekamaðurinn Bobby Sands eftir 66 daga
hungurverkfall. Fleiri dóu
í kjölfarið.
1981.
Í oktober létu IRA-menn af hungurverkfallinu án þess að koma
aðalkröfum sínum fram, en þær voru að fá viðurkenningu sem pólitískir
fangar.
1984.
11. - 12. okt. sprakk geysiöflug sprengja í Grand-hótelinu og
drap félaga úr brezka íhaldsflokknum á landsfundi flokksins.
IRA lýsti sig ábyrgt.
1985.
Í febrúar réðist IRA á lögreglustöð í Newry með
sprengjuvörpum og drap 9 manns.
1985.
Í nóvember börðust mótmælendur með ofbeldi gegn
Hillsborough samkomulaginu. Ian
Paisley, leiðtogi sambandsinna og fleiri sama sinnis gengu út af þingi,
þegar það sam-þykkti samkomulagið.
Þetta leiddi til aukakosninga, þar sem þeir hlutu
endurkosningu.
1985.
Þúsundir verkamanna í skipasmíðastöðvum mótmæltu
Hillsborogh samkomulaginu.
1986.
Mótmælin magnast. Í
marz var sólarhrings allsherjarverkfall og ofbeldisverk voru framin um
páskana. Átök milli mótmælenda
og lögreglu. |