Jarðlögin
undir landinu koma fram að hluta í kristölluðu bergi hálendisins.
Árnar, sem hafa aðalstefnu í norðaustur til hafs, hafa veðrað
fjöllin verulega og mestur hluti landsins er láglendi.
Manori-áin myndar
landamærin að Suriname í vestri og Oyapock-áin að Brasilíu í
austri. Tumac-Humac-fjöllin
í suðri rísa í allt að 700 m hæð yfir sjó.
Nýlegur árframburður hefur myndað fenin á ströndinni suðaustan
Cayenne. Eldri setlög
mynda steppuna vestan borgarinnar.
Þéttur hitabeltisskógur (aðallega harðviður) er ríkjandi
inn af strandsléttunni og þekur u.þ.b. 80% landsins.
Úrkoma er mikil frá desember til júlí.
Meðalársúrkoman við Cayenne er 3800 mm og síðan dregur úr
henni til norðausturs. Meðalárshiti er hár, 25°C-27°C við Cayenne.
Meðal villtra dýra eru tapir, krókódílar (caiman alligator),
jaguar, letidýr, stórar mauraætur og beltisdýr
EFNAHAGSLÍFIÐ
Franska
Gínea er þróunarland, sem hefur aðallega viðskipti við Frakkland
og fær styrki þaðan. Þjónusta
og framleiðsla, vinnsla og útflutningur og fiskveiðar eru undirstöður
efnahagslífsins. Verg þjóðarframleiðsla
á mann er einhver hin hæsta í Suður-Ameríku.
Landbúnaðurinn
er u.þ.b. 5% af vergri innanlandsframleiðslu og krefst u.þ.b. 17%
vinnuaflsins auk margra smábænda, sem stunda sjálfsþurftarbúskap eða
hafa hann sem aukabúgrein. Sjálfsþurftarbúskapur
er ríkjandi (kassava, taró, kartöflur, hrísgrjón, maís, bananar og
plantein). Einnig eru
nokkrir stórir búgarðar, sem stunda mikla ræktun sykurreyrs, límónur,
banana og hitabeltisávexti til útflutnings til Frakklands.
Landbúnaðurinn
er u.þ.b. 5% af vergri innanlandsframleiðslu og krefst u.þ.b. 17%
vinnuaflsins auk margra smábænda, sem stunda sjálfsþurftarbúskap eða
hafa hann sem aukabúgrein. Sjálfsþurftarbúskapur
er ríkjandi (kassava, taró, kartöflur, hrísgrjón, maís, bananar og
plantein). Einnig eru
nokkrir stórir búgarðar, sem stunda mikla ræktun sykurreyrs, límónur,
banana og hitabeltisávexti til útflutnings til Frakklands.
Skógar
þekja rúmlega 80% landsins. Þar
vaxa margar verðmætar trjátegundir.
Stór svæði tilheyra ríkinu og eru vernduð en mestur hlutinn
er nýttur. Skógarhögg er
aðallega stundað til iðnaðar og 40% timbursins eru flutt úr landi.
Beitilönd eru víðast notuð til nautgripabeitar og
mikið er ræktað af svínum og hænsnum.
Kjöt- og mjólkurframleiðsla er takmörkuð og mikið er flutt
inn. Fiskveiðarnar beinast
aðallega að rækjunni.
Námugröftur
er lítill og flytja verður inn fljótandi eldsneyti og málma.
Gull, möl og sandur er hið eina, sem er grafið úr jörðu.
Hinn
takmarkaði framleiðsluiðnaður byggist á vinnslu fisks, kjöts og
annarra landbúnaðarafurða og romms og timburs.
Helztu hráefni og neyzluvörur eru innfluttar.
Rafmagn er framleitt með innfluttu, fljótandi eldsneyti.
Stærsti
hluti vinnuaflsins er bundinn í opinberri þjónustu og landbúnaði.
Laun og kjör eru hin sömu og í Frakklandi.
Atvinnuleysi er mikið og verðbólga há.
Vegakerfið
er lítt þróað inni landinu, þótt u.þ.b. 40% þess séu með
slitlagi. Helztu
hafnarborgirnar eru Dégrad des Cannes, Larivot, Saint-Laurent du Moroni
og Kourou. Nokkrar vatnaleiðir
landsins eru gengar litlum hafskipum en flestar aðeins grunnristum
flatbytnum. Eini
millilandaflugvöllurinn er við Cayenne.
Evrópska geimferðastofnunin notar skotpalla við Kourou.
Viðskiptajöfnuðurinn
er óhagstæður. Útflutingurinn
(rækjur, timbur og gull) dugar aðeins fyrir 10% innflutningsins (matvæli,
vélbúnaður, neyzluvörur og fljótandi eldneyti).
Helztu viðskiptalönd landsins eru Frakkland og BNA.
Landið nýtur verulegra styrkja og tækniaðstoðar frá
Frakklandi.
SAGAN
Spánverjar
könnuðu strönd Gíneu árið 1500 og settust að á svæðinu í
kringum Cayenne 1503. Franskir
kaupmenn frá Rúðuborg (Rouen) opnuðu verzlunarstað í Sinnamary
1624 og aðrir komu í kjölfarið (frá Rouen eða París) og stofnuðu
Cayenne-borg 1643. Samningarnir
í Breda tryggðu Frökkum yfirráðin í landinu árið 1667 og
Hollendingarnir, sem lögðu Cayenne undir sig 1664 voru hraktir brott
1676. Íbúar svæðisins
urðu franskir ríkisborgarar og áttu fulltrúa á franska þinginu
eftir 1877. Árið 1852 fóru
Frakkar (Napóleon III) að nota landið sem fanganýlendu, þar sem útlægir
fangar bjuggu við hroðalegar aðstæður.
Rúmlega 70.000 franskir fangar voru sendir þangað á árunum
1852-1939. Fanganýlendan
á Djöflaeyju var lögð niður eftir að Albert Londres (1884-1932)
sagði frá aðstæðum þar. Anne-Marie
Javouhey, abbadís Jósepssystra frá Cluny, stofnaði nýlenduna við
Mana (1827-46). Hún og faðir Libermann stofnuðu einhvern fyrsta skólann
fyrir leysingja í anda húmanisma katólskunnar.
Franska
Gínea varð að frönsku héraði 1946.
Efnahagsleg stöðnun eftirstríðsáranna var að hluta rofin með
byggingu skotpalla Evrópsku geimferðaáætlunarinnar og nýju
borgarinnar Kourou 1968 og með grænu áætluninni, sem jók framleiðslu
í landbúnaði og nýtingu skóganna.
ÍBÚARNIR
Flestir íbúa landsins eru kreólar (kynblendingar) og negrar, indíánar,
Frakkar, Líbanonar, kínverjar, austurindíar, Laosbúar, Haítíbúar,
Brasilíumenn og Víetnamar eru í minnihluta.
Opinber tunga landsmanna er franska en einnig eru talaðar kreól,
taki-taki (sranan; negramál), indíánamállýzkur og tungumál landnemanna
frá ofangreindum löndum.
Flestir eru rómversk-katólskir (90%) en búddatrú og islam eru
stunduð meðal austurindíanna og fólksins frá Suðaustur-Asíu. Flestir íbúanna búa í eða umhverfis Cayenne, stærstu borgina
og á strandlengjunni.
Innlandið er að mestu óbyggt.
Á síðari hluta 20. aldar var talsvert aðstreymi landnema frá
Suðaustur-Asíu, Haítí og frönsku yfirráðasvæðunum í Karíbahafi.
STJÓRNSÝSLA
Stjórnarskrá
Frakklands kveður á um stjórn landsins sem utanlandshéraðs, sem er
óaðskiljanlegur hluti Frakklands.
Það á tvo fulltrúa í frönsku fulltrúadeildinni og einn í
öldungadeildinni. Innanlandsstjórnin
er í höndum landstjóra, 19 manna ríkisráði og 31 manns þingi.
Þessir 50 einstaklaingar eru kjörnir í almennum kosningum.
Í landinu er áfrýjunarréttur.
Helzti stjórnmálaflokkur landsins er Parti Socialiste Guyanais.
Meðal minni flokka eru Rassamblement pour la République
(gaullistar), Union pour la Démocratie Francaise og Unité Guyanaise
(marxistar; sjálfstæðisflokkur).
Hinn ofbeldissinnaði flokkur Front National Libéré de la
Guyane er bannaður.
Almenna
tryggingakerfið
í Frakklandi sér einnig um íbúa Frönsku Gíneu og virkar svipað
hinu íslenzka. Heilsufar
landsmanna er yfirleitt gott. Helztu
dánarorsakir eru blóðrásarsjúkdómar, slys og krabbamein.
Pasteur-stofnunin í Cayenne rannsakar landlæga- og hitabeltissjúkdóma
og hefur getið sér gott orð í Suður-Ameríku.
Lífslíkur landsmanna eru 63 ár fyrir karla og 70 ár fyrir
konur.
Skólaskylda
er viðhöfð og menntun er frí fyrir börn (6-16) og þau sækja næstum
öll skóla. Þá eru
starfræktir nokkrir einkareknir menntaskólar og kennaraskólar og háskólamenntun
er veitt í Frakklandi eða á Frönsku Atilles-eyjum.
Fjölmiðlar er frjálsir en opinberir styrkir og leyfi veita
talsvert aðhald. Helzta
dagblað landsins er La Presse de Guyane, sem er gefið út í Cayenne.
Menningarlífið
byggist á mismunandi uppruna landsmanna.
Indíánarnir og afríkunegrar stunda handverk, gamla siði og ýmsar
listir. Í borgum er blönduð
kreólamenning, sem kemur skýrt fram í litríkum og munstruðum búningum,
dönsum undir afrískum, austurindískum og frönskum 18. aldar áhrifum
og hátíðum (fyrir föstu). Ljóðskáldið
Léon Damas var leiðtogi karabískrar nútímahreyfingar í bókmenntum
á þriðja áratugi 20. aldar. |