|
 Markaðstorgið
er miðpunktur Helsinki. Hann
er opinn mánudaga til laugardaga kl. 07:00-14:00 árið um kring og
ekki síður gaman að heimsækja hann á veturna.
Markaðurinn er norðan suðurhafnarinnar:
Einsteinungur minnir á heimsókn keisaraynjunnar Alexandra Feódorowna
til Helsinki árið 1833. Héðan
sigla bátarnir til Suomenlinnaeyju og skerjanna.
Beggja vegna suðurhafnarinnar leggjast Svíþjóðarferjurnar að
bryggju. Norðan torgsins
er ráðhúsið frá 1833, sem Engel byggði, með ljósblárri
forhlið. Austan norðausturhorns
torgsins er forsetahöllin og bak við hana eru aðalstöðvar lífvarðarins.
Vestan torgsins, milli akreina Esplanade, er fallegur skrautbrunnur,
sem heitir Havis Amanda og er verk V. Vallgren (1908).
Við hann er hið vinsæla veitingahús Esplanadikappeli með sviði
fyrir sumartónleika. Skammt
sunnar er skrautleg markaðshöllin (1891; Kauppahalli).
Austan markaðarins er brú, sem liggur yfir í eyjuna
Katajanokka. Strax þar til
hægri, uppi á hól, er *Uspenski dómkirkjan (1868) með
gylltum kúpli og innanstokks er fjöldi málverka og helgimynda.
Aðalverzlunarhverfi
Helsinki er við og í kringum Aleksanterinkatu, sem liggur samhliða
Esplanade. Um miðja götu er hið fagra Öldungatorg (Senaatintori) með
brosstyttu Alexanders II keisara eftir W. Runeberg (1894).
Norðan torgsins leiðr breiðar tröppur upp að Tumiokirkjunni,
lútersku dómkirkjunni, sem hvílir á granítkletti.
Bygging hennar hófst 1830 og lauk í breyttum stíl frá
upphaflegum teikningum 1852. Inni
í henni eru styttur Lúters, Melanchthons og finnska siðabótamannsins
M. Agricola auk fallegs orgels.
Við vestanvert torgið
er háskólinn (Yliopisto), sem Engel byggði á árunum 1828-32
og var síðan stækkaður í átt að Fabianinkatu árið 1936.
Norðan hans er háskólabókasafnið (Yliopiston
Kirjasto; 1836-45; Engel). Þar
eru a.m.k. 1,5 milljónir titla auk 2000 handrita og stærsta safni
slavneskra verka í Vesturheimi. Þessi
bygging er talin vera fegursta bygging, sem Engel bar ábyrgð á.
Beint á móti háskólanum er ríkisstjórnarhöllin
(Valtionenvoston linna), sem hýsti öldungadeild stórfurstadæmisins
til 1918. Þar er nú m.a.
utanríkisráðuneytið. Árið
1904 skaut Eugen Schauman rússneska ríkisstjórann í tröppuhúsi
hallarinnar. Elzta steinhús
borgarinnar, Sederholmhúsið, er hinum megin við Aleksanterinkatu.
Bak við ríkisstjórnarhöllina.er Riddarahúsið (Ritarihuone;
1858-61), þar sem riddarar og aðalsmenn hittust en er nú lítið notað
og að hluta til leigt út. Á
annari hæð þess eru skjaldarmerki finnska aðalsins.
Á móti Riddarahúsinu, hinum megin við Hallituskatu, er hús
Finnska bókmenntafélagsins (Suomen Kirjallisuuden Seura), sem var
stofnað 1831.
Snellmaninkatu liggur
til norðurs frá Öldungatorginu.
Þegar komið er fram hjá Kirkkokatu, blasir Stéttahúsið
(1891) við til hægri með styttum eftir Vikström (1903), sem sýna
Alexander I keisara á þinginu í Gorgå 1809.
Finnlandsbanki er beint á móti.
Stytta þingmannsins og heimspekingsins J.V. Snellman (1806-81,
sem knúði í gegn jafnræði milli finnskrar tungu og sænsku, stendur
fyrir framan bankann. Lítið
eitt norðar, hinum megin við götuna á horni Rauhankatu, er
skjalasafn ríkisins. Norðaustar,
við Maurinkatu 3, er Finnska stríðssafnið.
Lengra frá Öldungatorginu,
við Alkeksandterinkatu í vestuátt, þar sem hún sker
Mannerheimintie, er styttan „Þrír smiðir” (1932) eftir Fr.
Nyland. Það kvarnaðist
úr þeim í rússneskum loftárásum í síðari heimsstyrjöldinni.
Til vinstri er verzlunarmiðstöðin Stockmann.
Stofnandinn, G.F. Stockmann frá Lübeck, haslaði sér völl í
viðskiptalífi borgarinnar 1862.
Engel sá um byggingu Sænska leikhússins (1863-66) milli akreinanna á Esplanade.
Þar eru styttur nokkurra andans manna, s.s. sænsk-finnska skáldsins
Zachris Topelius eftir G.
Finne (1932), finnska skáldsins Eino Leino (1878-1926) eftir Lauri Leppänen,
skáldsins J.L. Runeberg eftir son hans, W. Runeberg (1885) o.fl.
Við norðanverðt breiðstrætið, á horni Kluuvikatu, er hús,
sem var fjarlægt stein fyrir stein svo að hægt væri að endurnýja
undirstöður þess. Svo
var þar endurbyggt með óbreyttri forhlið.
Í þessu húsi, sem var hótel, var lýst yfir uppgjöf Finna í
vetrarstríðinu árið 1940. Árið
1918 var aðalbækistöð hermanna í húsinu.
Skáhallt á móti því, ár horni Etelä
Esplanaadikatu/Fabianinkatu er lítil höll (1824), sem Engel sá um að
byggja. Hún var heimili rússnesku
landstjóranna 1832-1917. Núna
er þar hátíðaíbúð ríkisstjórnarinnar, sem er enn þá almennt kölluð
Smolna, vegna þess að bráðabirðga
og ráðgefandi ríkisstjórn landsins sat þar líkt og eins og Smolny
í Petrograd.
Framhald Esplanade
til suðvesturs er Bulevardi. Til
hægri, handan Yrjönkatu er kirkjugarður, sem var notaður til 1929 og
Gamla kirkja (Engel) úr timbri til bráðabirgða þar til byggingu dómkirkjunnar
var lokið. Þar eru þrjú
minnismerki um fallna Finna og Þjóðverja í frelsisstríðinu 1918.
Á horni Yrjönkatu/Lönnrotinkatu er grafhýsi húsameistara
borgarinnar J. Sederholm. Þarna voru líka mörg fórnarlömb plágunnar grafin.
Á móti kirkjunni stendur minnismerki (Emil Wickström; 1902) læknisins
og málvísindamannsins Elias Lönnrot (1802-84), sem safnaði þjóðsöguljóðunum
Kalevala, orti sum sjálfur og gaf út.
Hjá honum standa Kalevalastyttan og „Suomen neito”.
Við Yrjönkatu 27 er Amos Anderson listasafnið.
Lengra, hægra megin breiðgötunnar, við Albertinkatu, er Þjóðaróperan
og við enda götunnar Listasafn Sinebrychoff (málverk 17. og 18.
aldar, húsgögn og önnur listaverk).
Gamla stúdentahúsið
(1870; brann 1978) er við gatnamót Mannerheimintie/Aleksanterinkatu með
tveimur styttum úr Kalevalaljóðunum, Väinämöinen og Iimarinen.
Bak við það er Nýja stúdentahúsið (1911) og lengra, eftir
Kaivokatu til vinstri, er umferðarmiðstöðin og aðalpósthúsið
(1940). Framan við pósthúsið
stendur riddarastytta marskálksins Mannerheim eftir A. Tukiainen
(1960). Aðalbrautarstöðin
(1919; Rautatieasema) er hægra megin pósthússins mer 48 m háum
klukkuturni, sem er merkasta mannvirki E Saarinens í Finnlandi.
Í austurálmunni er lítið járnbrautasafn.
Norðan Brautarstöðvartorgsins
er Finnska þjóðleikhúsið (Kansallisteatteri; 1901) og framan
við það minnismerki um þjóðskáldið Aleksis Kivi (Wäinö
Aaltonen, 1934). Handan
torgsins er *Ateneum, háskóli fyrir myndandi list og safn (Theodor Höijer,
1884-87), sem hýsir merkustu listaverk þjóðarinnar. Í finnsku deildinni eru m.a. verk eftir A. Edelfelt
(1854-1905), E. Järnefelt (1863-1937), P. Halonen (1865-1933) og A Gallén-Kallela
(1865-1935). Auk þeirra
eru verk ýmissa erlendra meistara, Rembrandt, Watteaus, Frans Hals auk
evrópskrar nútímalistar. Í
höggmyndasalnum eru verk eftir finnana V. Vallgren, W. Aalthonen, W.
Runeberg og S. Hildén. Við
innganginn er bronsstytta Alberts Edenfelts eftir V. Vallgren (1929).
Grasagarðurinn er bak við Þjóðleikhúsið.
Norðvestan pósthússins,
við Mannerheimintie, er Þinghúsið (Eduskuntatalo), stórkostleg
bygging eftir J.S. Sirén (1930). Á
móti því til hægri eru styttur fyrrum forseta landsins, P.E.
Svinhufvud (1861-1944), K.J. Ståhlberg (1865-1952) og til hliðar í
garðinum K. Kallio (1873-1940)
Þjóðminjasafnið
(Kansallismuseo; 1912)) er aðeins lengra við Mannerheimintie með
oddmjóum turni. Merkustu
munir þess varpa ljósi á menningarsögu og þjóðfræði landsins.
Óhætt er að benda á mannfræðisafnið, sem sýnir m.a. þjóðbúninga
finnsk-úrgísku þjóðflokkanna.
Í garðinum, skáhallt
á mót Þjóðminjasafninu, er Borgarsafnið og Finlandíabyggingin (Alvar Aalto, 1971),
sem er tónleika- og ráðstefnuhöll, er norðar.
Við gatnamót Helsinginkatu og Mannerheiintie er gamla sýningarhöllin
og Ólympíuleikvangurinn (1938). Úr
72 m háum turninum er gott útsýni yfir borgina (lyfta).
Finnska íþróttasafnið er á leikvanginum.
Þar er stytta af finnska hlauparanum Paavo Nurmi (1897-1973)
eftir Aaltonen (1952). Austar
er sundlaugin og norðan hennar skautahöllin.
Handan járnbrautarinnar, autan íþróttasvæðisins, er
skemmtigarðurinn Linnanmäki með vatnsturninum.
Við hliðina er Menningarhúsið (Alvar Aalto).
Borgarleikhúsið (1968) er aðeins sunnar og svo kemur stjórnsýsluhús
borgarinnar. Mannerheim
barnasjúkrahúsið, sem er við enda Linnankoskenkatu.
Þar er annast um andlega og líkamlega fötluð börn.
Sibeliusgarðurinn
er við Merkannontie. Þar
er minnismerkið um Sibelius eftir Eila Hiltunen (1967).
Vegna mikillar gagnrýni íhaldssams fólks bætti listamaðurinn
bjróstmynd af tónskáldinu við, þó vel til hliðar við minnismerkið.
Sé gengið áfram meðfram vatninu og fram hjá róðrarsvæðinu,
kemur sandströndin í Hietaniemi í ljós og lengra er
Hietaniemi-kirkjugarðurinn. Þar
rís hæst minningarkross um fólk, sem féll í styrjöldum.
Í þjóðargrafreitunum hvíla m.a. Mannerheim marskálkur
(1867-1951), 122 Þjóðverjar, sem féllu á finnskri grund, stjórnmálamennirnir
Risto Ryti, Väinö Tanner, T.M. Kivimäki og E. Linkomies.
Þessir stjórnmálamenn létu ekki sitt eftir liggja í
frelsisbaráttu Finna og Rússar dæmdu þá í fangelsi.
Þessi málatilbúnaður var meðal skilyrða vopnahléssamnings
þjóðanna.
Líkbrennslan fer
fram í húsi frá 1927 við Hietaniemenkatu og duftkerjagarðurinn er
bak við það. Finnsku og sænsku viðskiptaháskólarnir eru við
Arkadiankatu og framan við hinn finnska er brrunnurinn „Akkur” (A.
Tukainen, 1954). *Klettakirkjan
(Taivalahdenkirkko) frá 1968-69 eftir T. og T. Suomalainen er að mestu
neðanjarðar við Fredrikinkatu. Sögnlistarskólinn eða Sibelíus akademían er á gatnamótum Arkadiankatu og
Pohjoinen Rautaatiekatu og á móti honum er Dýrafræðisafnið.
Í borgarhlutanum
sunnan markaðarins, við enda Unioninkatu, er Þýzka kirkjan og
bak við hana er stjörnuathugunarstöðin (38m; Engel, 1833).
Austan á hæðinni er útsýnispallur með styttunni
„Skipbrotsmennirnir” eftir Robert Stigell, 1897.
Vestan hæðarinnar er hin nýgotneska Jóhanneskirkja (1893)
með tveimur 74 m háum turnum. Milli
hennar og hæðarinnar er Kasarmikatu með Hönnunarmiðstöðinni
(nr. 19). Agricolakirkjan
(1934) er aðeins suðvestar og hún þekkist á mjög uppmjóum turni.
Mannheim marskálkur bjó í húsi nr. 14 við Kalliolinnantie,
þar sem er nú safn helgað honum.
Brunnagarðurinn (Kaivopuisto) er lítið eitt lengra.
Í norðausturhluta
borgarinnar er postulínsverksmiðjan Arabía (safn og leiðsaga) við Hämeentie.
Skammt norðaustar er „Vanhankaupunki”, torgið, þar sem
borgin var stofnuð árið 1550. Við
Vanhankaupunkintie er steinplata, sem minnir á fyrstu kirkjuna og
kirkjugarðinn í borginni. Aðeins
lengra og til hægri er svartur granítveggur með lágmynd af Gustav
Vasa og á jörðinni liggur plata með gamla borgarkortinu.
UMHVERFI HELSINKI
Eyjarnar Suomenlinna eru suðaustan borgarinnar og bátar sigla þangað frá markaðnum.
Þar eru rústir virkis frá 18. öld með safni og veitingahús
í einu jarðhúsinu. Útivistareyjan Pihlajasaari býður gestum sínum góða sandströnd og skóglendi.
Þangað er farið með bátum frá Merisatamaranta, vestan
Brunnagarðsins.
Aðeins 7½ km austan borgarinnar er Hertoniemie
með Topeliussafninu, sem var reist til minningar um skáldið
Zachris Topelius (1818-98). Á
eyjunni Korkeasaari er dýragarðurinn og sumarveitingahús.
Þangað er siglt frá norðurhöfninni á 10 mínútum eða
gengið um göngubrúna frá Mustikkamaa-útivistarsvæðinu.
Vestan borgarinnar er eyjan Seurasaari, sem er
landtengd með göngubrú. Þar
er útisafn með gömlum bændabýlum og kirkju frá Karuna
(1686). Handan fjarðarins
er Tapiola, garðabærinn, sem byrjaði að byggjast milli 1950 og 1960
og er þekktur fyrir gott skipulag og búsetumenningu.
Tækniháskóli Helsinki er á nesinu Otaniemi, þar sem stendur
líka félagsstofnun stúdenta í mjög sérstökum byggingarstíl. |
