Lýðveldið
Kiribati er eyjaríki í Mið-Kyrrahafi. Alls eru eyjarnar 33 og 20 þeirra eru byggðar.
Mestur hluti íbúanna býr á hinum 16 Gilbertseyjum, sem liggja
á og í kringum miðbaug. Þaðan teygjast eyjarnar 400 km til vesturs til Banaba
(fyrrum Úthafseyjar) og tæplega 3000 km til austurs til Línueyja (þrjár
þeirra eru byggðar). Í
þessari röð eyjaklasa eru m.a. Fönixeyjar, þar sem er engin föst
byggð. Höfuðborg
Kiribati er Bairiki á Tarawa kóraleyjunni í norðanverðum
Gilberteyjaklasanum. Kiribati
er í Brezka samveldinu. Kiribati
og Tuvalu voru opinberlega sameinaðar sem Gilbert og Ellice-eyjanýlendan.
Nokkrar
eyjanna eru samsafn kóralrifja en flestar eru kórallóneyjar.
Stærst hinna siðarnefndu er Kiritimati (Jólaeyja) í Línueyjaklasanum,
sem er 388 km² að flatarmáli, sem nálgast helming heildarflatarmál
landsins. Kiritimati var
notuð til kjarnorkutilrauna Bandaríkjamanna og Breta á sjöunda áratugi
20. aldar en þar eru nú stærstu kókospálmalundir eyjanna og mesta
fiskiræktin. Banaba er 80
m há hæð, þar sem fosfat var unnið á árunum 1900-1979.
Eyjan er mjög strjálbýl.
Meðalúrkoman í Gilberteyjaklasanum er 3000 mm í norðurhlutanum
og 500 mm í suðurhlutanum. Mest
rignir á tímabilinu nóvember til marzloka, þegar vestanvindarnir ríkja.
Norðaustur staðvindarnir ríkja frá apríl til október.
Hitastigið er venjulega á bilinu 27°C-32°C.
Helzta
einkenni landslagsins á eyjunum er pálmaplantekrurnar.
Matarræði fólksins byggist aðallega á afurðum pálmanna og
því, sem það aflar sér á rifinu og í sjónum.
Safinn úr pálmunum er notaður til matreiðslu og sé hann látinn
gerjast, verður hann að göróttum drykk.
Á eyjunum eru líka ræktuð brauðaldin og pandanus.
Rætur Cyrtosperma chamissionis eru notaðar til matar.
Taro, bananar og kartöflur eru óvíða ræktaðar. Talsvert er ræktað af svínum og hænsnum.
Íbúarnir
eru míkrónesar og tala allair sömu tungu, sem hefur 13 hljóð.
„ti” er borið fram sem „s”, þannig að Kiribati er borið
fram Kiribas. Enska er víða töluð, einkum á Tarawa. Helmingur íbúanna er rómversk-katólskur og flestir hinna
eru mótmælendur. Íbúafjöldi
flestra hinna byggðu eyja hefur staðið nokkuð í stað síðustu árin
vegna mikils flutnings til þéttbýlisins á suðurhluta Tarawa, þar
sem u.þ.b. þriðjungur landsmanna býr nú.
Betio er hafnarbærinn og aðalverzlunarstaðurinn.
Þar búa u.þ.b. 5000 manns á hverjum ferkílómetra í einnar
hæðar húsum. Fólkið í
strjálbýlinu býr í þorpum með vestrænum kirkjum og opnum stráhúsum
til fundarhalda. Vestræn hús eru til á ytri eyjunum og á Tarawa.
Efnahagslífið.
Á tímabilinu 1900-1979 byggðist efnahagur landsins að
verulegu leyti á fosfatvinnslunni.
Áður en það þraut hafði landsmönnum tekizt að safna
digrum varasjóði, sem gefur af sé væna vexti til ríkissjóðs.
Aðrar tekjulindir eru þurrkaðir kókoskjarnar og sala veiðileyfa
til erlendra skipa í lögsögu landsins.
Kiribati nýtur erlends fjárstuðnings við uppbyggingu og þróun
í landinu. Matvæli eru u.þ.b. þriðjungur alls innflutnings og aðaltengslin
á sjó eru við Fiji-eyjar og Ástralíu.
Íbúarnir á Suður-Tarawa stunda flestir launaða vinnu en
flestir, sem búa á úteyjunum stunda sjálfsþurftarbúaskap auk þess
að njóta smátekna fyrir þurrkaða kókoskjarna, fiskveiðar eða
handverk. Margir íbúanna
njóta líka styrks frá ættingjum, sem stunda vinnu erlendis.
Ríkið sér um samgöngur milli eyjanna og flestar eyjanna eru
í flugsambandi. Aðalflugvellirnir
eru á Tarawa og Kiritimati.
Banabaeyja
tilheyrir Kiribati í Vestur-Kyrrahafi í nánd við miðbaug og Nauru.
Heildarflatarmál hennar eru 5 km².
Hún er hin eina í Kiribatiklasanum, sem er ekki kóraleyja.
Þar voru fyrrum verðmætar birgðir fosfats en þær kláruðust
á níunda áratugi 20. aldar. Bretar
fundu eyjuna 1804 og innlimuðu hana í nýlenduna Gilbert- og
Ellice-eyjar árið 1900. Fyrir
síðari heimsstyrjöldina var eyjan stjórnsýslumiðstöð nýlendunnar.
Japanar fluttu alla íbúa hennar í vinnubúðir í stríðinu.
Bretar komu íbúunum fyrir á einni Fijieyjanna eftir stríðið.
Þeir fóru að snúa aftur heim á áttunda áratugnum.
Árið 1990 var Íbúafjöldinn 284 og árið 1979 varð eyjan
hluti af Kiribati-lýðveldinu. Árið
1981 fengu íbúarnir bætur frá Bretum vegna 50 ára fosfatvinnslu á
eyjunni.
Rawaki
er klasi eyja,
sem tilheyra Kiribati í Mið-Kyrrahafi, sunnan Hawaiieyja. Klasinn nær yfir Nikumaroro (Gardner), Manra (Sydney), Orona
(Hull), Enderbury, Kanton, Mckean, Birnie og Rawaki (Phoenix).
Eyjaklasinn er undir stjórn hins sjálfstæða lýðveldis
Kiribati. BNA gerðu kröfu
til Kanton og Enderbury-eyja í marz 1938 og samkvæmt samningum milli
Breta og Bandaríkjamanna voru þær undir sameiginlegri stjórn beggja
ríkjanna þar til þær voru afhentar Kiribati 1983.
Heildarflatarmálið er 29 km² og áætlaður íbúafjöldi árið
1990 var 45.
Tarawa-kóralhringeyjan er í Mið-Kyrrahafi og höfuðstaður lýðveldisins
Kiribati. Hún er samansett af fjölda smárra kóraleyja, sem ná yfir
23 km². Aðaleyjarnar eru
Bainiki, Betio, Bonriki og Bikenibeu.
Tarawa er miðstöð viðskipta með höfn og millilandaflugvelli.
Háskóli Suður-Kyrrahafs er þar.
Í síðari heimsstyrjöldinni var Tarawa vettvangur einnar mestu
orrustu í Suður-Kyrrahafi, þegar bandaríski sjóherinn sigraði
japanskar herdeildir, sem hersátu eyjuna.
Bretar gerðu Tarawa að höfuðstað verndarsvæðis sins
(Gilbert- og Ellice-eyjar) eftir stríð og árið 1979 varð hún að höfuðstað
nýja lýðveldisins Kiribati. Áætlaður
íbúafjöldi 1990 var tæplega 29 þúsund. |