Karólínueyjar
eru klasi 963 eyja í Vestur-Kyrrahafi, , sem teygist tćplega 4000 km
norđur frá Papúa Nýju Gíneu, milli miđbaugs og nyrđri hvarfbaugs,
1165 km˛ ađ flatarmáli. Fyrrum
voru ţćr verndarsvćđi BNA en skiptust síđan í Bandaríki Míkrónesíu
og Palau-lýđveldiđ. Bandaríki
Míkrónesíu ná yfir tvćr stórar eyjar, Pohnpei (fyrrum Ponape) og
Kosrae og tvo eyjaklasa, Chuuk (fyrrum Turk) og Yap.
Ađalatvinnugreinarnar á eyjunum eru landbúnađur og fiskveiđar.
Međal afurđa eyjanna eru kókoshnetur, kassava, kartöflur, kókoshnetukjarnar,
tapíóka, bonito og ađrar fisktegundir, sykurreyr og handverk. Rústir á sumum eyjanna gefa til kynna búsetu í árdaga og
líklega tengsl viđ kínverska menningu.
Spćnskir sćfarar komu til eyjanna snemma á 16. öld en Spánverjar
lögđu ţćr ekki undir sig fyrr en síđla á 19. öld.
Ţjóđverjar keyptu eyjarnar 1899 og ţćr komust undir japönsk
yfirráđ eftir ósigur Ţjóđverja í fyrri heimsstyrjöldinni.
Í síđari heimsstyrjöldinni gerđu bandarískar sprengjuflugvélar
miklar árásir á eyjarnar (einkum Chuuk).
Áriđ 1947 urđu ţćr verndarsvćđi Sameinuđu ţjóđanna
undir stjórn BNA. Áriđ 1979 var stofnađ Bandalag allra Karólínueyja nema
Palau, sem fékk sjálfstćđi 1994 sem lýđveldiđ Belau.
Karólínu- og Marshalleyjar sameinuđust í lýđveldinu Míkrónesíu
áriđ 1978. Áriđ 1980
(okt.) kusu íbúar ţess ađ verđa frjálst sambandsríki BNA.
Marshalleyjar eru norđaustan Karólíuneyja (867 talsins).
Sagan.
Austur-Karólínueyjar,
Marshall- og Gilberteyjar voru líklega byggđar fyrstar frá Nýju-Hebrides-
og Fijieyjum á teinöldinni fyrir fćđingu Krists.
Fornleifar og tungmál gefa til kynna ađ fyrsta fólkiđ hafi
lagt leiđ sína upp eftir eyjunum austanverđum og dreifzt til vesturs
frá Marshalleyjum. Leirmunir
frá fyrstu dögum kristni hafa fundizt á Chuuk-eyjum og minjar frá
svipuđum tíma á eyjunum austar.
Tungumál ţessa tíma eru náskyld og lík Vanuatu-málinu nema
á austustu, pólýnesísku eyjunum og Yap. Svo virđist
sem hin háreista Yap-eyja hafi byggzt úr vestri, líklega frá
Filipseyjum eđa Indónesíu. Leirmunir
og skeljar, sem fundust ţar voru raktar til 2. aldar og líkjast ţví
munum á Marianaeyjum. Merki
um stéttaskiptingu á Yap-eyju og félagslegt skipulag eiga sér hvergi
hliđstćđu á svćđinu. Hinn
kunni steingjaldmiđill frá Yap-eyju var rakinn til steinnáma á
Palau-eyju, sem er í grenndinni og Marianaeyja.
Á síđari öldum ţróađist skatt- og verzlunarkerfi milli nćrliggjandi
kórarhringeyja, sem voru stundum kallađar Yap-veldiđ.
Á austureyjunum, Pohnpei og Kosrae, urđu miklar óeirđir fyrir
sjö öldum, e.t.v. vegna innrásar úr suđri.
Ţá voru byggđirnar víggirtar međ blágrýtismúrum, sem sjást
enn ţá. Ţá tók viđ pólitísk
miđstjórn og stéttaskipting jókst.
Á
16. öld komu nokkrir spćnskir sćfarar og nefndu eyjarnar eftir Karli
II, Spánarkonungi. Á nítjándu
öld voru hvalveiđarar og kaupmenn á ferđinni í fylgd herskipa og
ţá komust innfćddir í nána snertingu viđ útlendingana og vörur
ţeirra. Spánverjar gerđu
Karólínueyjar loks ađ nýlendu sinni áriđ 1886 en seldu ţćr síđan
Ţjóđverjum 1899 í lok Spćnsk-ameríska stríđsins.
Ţjóđverjar afhentu Japönum eyjarnar í upphafi fyrri
heimsstyrjaldarinnar. Yfirráđ
ţeirra voru formlega viđurkennd 1920 fyrir hönd Ţjóđabandalagsins.
Í fyrstu reyndu Japanar ađ ţróa stöđug efnahagskerfi á
eyjunum og síđar beindu ţeir ć fleiri landsmönnum sínum ţangađ
vegna hins mikla ţéttbýlis í Japan.
Lokst vígbjuggust ţeir rćkilega á eyjunum fyrir síđari
heimsstyrjaldarinnar. Karólínu-,
Marshall- og Marianaeyjar urđu síđan verndarsvćđi Sameinuđu ţjóđanna
1947 undir stjórn BNA. Vegna
hernađarlega mikilvćgrar legu eyjanna fengu Bandaríkjamenn leyfi til
ađ koma ţar fyrir herstöđvum, ţannig ađ yfirumsjón ţeirra fćrđist
yfir á Öryggisráđ Sameinuđu ţjóđanna.
Forystumenn
í Míkrónesíu hófu viđrćđur viđ Bandaríkjamenn um fulla sjálfstjórn
áriđ 1969. Stjórnarskráin,
sem var samin 1975, varđ grundvöllur stjórnsýslu sambandsstjórnar
og tók gildi 1979. Um ţađ
leyti ákváđu íbúar Mariana-, Marshall- og Palaueyja ađ verđa ekki
ađilar ađ ríkjasambandinu, ţannig ađ eftir stóđur eyjaklasarnir
tengdir Yap-, Truk- (síđar Chuuk-), Kosrae- og Ponape- (síđar
Pohnpei-) eyja. Áriđ 1983
var samningur um frjálst samband viđ BNA samţykktur í almennum
kosningum. Hann kveđur á
um sjálfstjórn Bandaríkja Míkrónesíu og hervernd, öryggisgćzlu
og fjárhagsađstođ frá BNA. Eitt
ákvćđanna lýtur ađ fullu stjálfstćđi og breytingu á sambandinu
viđ BNA, ţegar íbúarnir ákveđa slíkt í almennum kosningum.
Samningurinn er til 15 ára og endurnýjast međ gagnkvćmu
samkomulagi. Bandaríki Míkrónesíu
urđu ađili ađ Sameinuđu ţjóđunum 17. sept. 1991. |