Breska þingið,
[Flag of the United Kingdom]


BREZKA ÞINGIÐ
LONDON

.

.

Utanríkisrnt.

Booking.com

Þingið fer með æðstu völd í hinu sameinaða konungsríki.  Það starfar í tveimur deildum, lávarðadeild og fulltrúadeild.  Þingið og þjóðhöfðinginn verða að samþykkja lög til að þau öðlist gildi.  Þegar á tímum anglósaxa var komin á samvinna milli konungs og nokkurs konar þings með fulltrúa frá öllum landshlutum, þótt þeir væru ekki kosnir í almennum kosningum.  Þeir voru nefndir 'Witenagemot', sem þýðir 'Hinir vitru'.  Þessir fyrstu þingmenn voru annaðhvort af aðalsættum eða kirkjunnar menn.  Þeir höfðu vald til að kjósa konunga og setja þá af og konungarnir gátu aðeins sett lög, tilnefnt menn til valdastarfa og biskupsembætta, veitt lén, lagt á skatta, lýst yfir stríði eða friði eða kveðið upp dóma með þeirra samþykki.  Þingið var æðsti löggjafi og dómstóll landsins.

Normannakonungar innleiddu ráðgjafakerfið.  Ráðgjafarnir voru lénsherrar, sem næstir stóðu konungi hverju sinni og gáfu honum holl ráð við löggjöf.  Þetta kerfi þróaðist til þess, að ráðgjafarnir komu frá öllum landshlutum.  Árið 1215 neyddu 25 aðalsmenn Jóhann landlausa til að undirrita 'Magna Charta', þáverandi og núverandi ígildi stjórnarskrár landsins.  Þar var m.a. kveðið svo á, að konungi bæri skylda til að leggja tillögur sínar um skatta fyrir fulltrúana.  Þessir fulltrúar voru ýmiss konar prelátar, aðalsmenn og lénsherrar, sem sýslumenn kusu til þings.  Árið 1254 voru sýslumennirnir beðnir um að kjósa fjóra riddara til þingsins og þar með var fulltrúaþingið innleitt.  Árið 1265 sendu líka borgirnar og greifadæmin fulltrúa til þings.

Þing Eðvarðs I árið 1295 gengdi veigameira hlutverki.  Þar sátu erkibiskupar, biskupar og ábótar, 7 jarlar og 41 barón.  Prelátunum var uppálagt að taka með sér lægra setta kirkjunnar þjóna og sýslumennina, tvo riddara frá hverju greifadæmi, tvo borgara frá hverri borg og tvo borgara úr hverjum hreppi.  Þar með var skrefið frá einokun lénsherranna til fulltrúa allra aðalstétta landsins á þingi stigið til fulls.  Aðalhlutverk þessara þinga voru á sviði dómsvalds ('The High Court of Parliament) og skattlagningar, sem síðan þróaðist til löggjafarvalds.

Frá miðri 14. öld skiptist þingið síðan í tvær deildir.  Í annarri voru riddararnir og borgarar (The Commons of England) en í hinni voru andlegir og veraldlegir höfðingjar.

Frá dögum Hinriks VIII var reglan sú, að þingið sendi konungi bænaskrár, sem hann samþykkti eða hafnaði.  Deilurnar, sem leiddu til aftöku Karls I í Whitehall, snérust um það, hvort konungur væri einráður eða yrði að lúta ákvörðunum þingsins.  Niðurstaðan varð, að konungur og þing væru bundin órofaböndum.

Karl II og Wilhelm III voru krýndir með þessu skilyrði og þeir urðu auk þess að veita þegn-um sínum ákveðin réttindi.  Í 'Réttindalögunum' ('Bill of Rights') var ítrekuð yfirlýsingin um skyldu konungs að fara að lögum.  Án samþykkis þingsins hafði konungur engan rétt til að afnema lög eða vera undanskilin þeim.  Hann gat ekki aflað fjár með sköttum á eigin spýtur og ekki haldið her á friðartímum nema fyrir það fé, sem þingið ákvað til þeirra nota í fjárlögum.  Báðar deildir þingsins voru óbundnar þrýstingi frá konungi samkvæmt lögunum, þingmenn áttu að geta sagt álit sitt og þjóðin átti að ákveða, hver sæti í hásætinu.  Þar með var öllum kenningum um ótvíræðan rétt konunga til krúnunnar hrundið.  Því hafa allir konungar og drottningar landsins fram á þennan dag setið á grundvelli réttindalaganna frá 1689 og sáttmálans Act of Settlement frá 1701.  Á þennan hátt komst á þingbundin konungstjórn, samstarf krúnu og þings án gagnkvæmrar öfundar og árekstra og samkomulag um æðra veldi þingsins.

Í sameinaða konungsríkinu ríkir erfðaeinveldi.  Konungstignin gengur til elzta sonar eða dóttur konungshjónanna.  Þjóðhöfðinginn og fjölskylda hans verður að vera í anglíkönsku kirkjunni og ríkisarfanum er óheimilt að stofna til katólsks hjónabands.  Ríkisarfanum eða þjóðhöfðingjanum er heimilt að segja af sér, en þá tekur hinn/hin næsti/næsta að erfðum við.

Frá miðri nítjándu öld hafa völd þjóðhöfðingjans minnkað og hann eða hún kemur fram sem fulltrúi þjóðar sinnar utanlands og innan.  Stjórnmálaafskipti þjóðhöfðingjans eiga að endur-spegla stefnu hverrar ríkisstjórnar, s.s. hásætisræðan við þingsetningu.  Þátttaka hans við löggjöf er aðeins að nafninu til.  Réttur hans frá upphafi 19. aldar til að hafa afskipti af öllum ákvörðunum ríkisstjórna hefur rýrnað mjög, þannig að nú ber ríkisstjórnum einungis að tilkynna honum ákvarð-anir sínar.  Þjóðhöfðinginn verður að vera hlutlaus í stjórnmálum.

Lávarðadeildin var stofnuð á 16. öld. Hún er að áliti Breta elzta og stærsta löggjafarsam-koma heims.  Hún varð til upp úr ráðgjafa- og fulltrúaþingunum frá 1265 og 1295.  Á 14. öld greindust andlegir og veraldlegir höfðingjar frá fulltrúaþingunum og eftir urðu tvær deildir.  Eftir að Hinrik VIII hafði leyst upp klaustrin náðu veraldlegir höfðingjar (Peers) yfirhendinni yfir hinum andlegu í lávarðadeildinni.

Með réttindalögunum árið 1832 missti lávarðadeildin ákvörðunarréttinn yfir vali fulltrúa í fulltrúadeildina (House of Commons).  Árið 1911 voru áhrif lávarðardeildarinnar á löggjöfina minnkuð verulega.  Neitunarvald hennar við fjármálalöggjöf var stytt í einn mánuð og í tvö ár gagn-vart annarri löggjöf (minnkað í eitt ár árið 1949).

Skipting þingsins í tvær deildir hefur stöðugt valdið minnkandi áhrifum lávarðadeildarinnar.  Ríkisstjórnir eiga fulltrúa í lávarðadeildinni, en forsætisráðherra og aðrir mikilvægir ráðherrar eru ætíð í fulltrúadeildinni.  Þingmenn lávarðadeildarinnar eru ekki kjörnir til embættis.  Þar sitja aðals-menn, sem hafa erft rétt til setu þar.  Áfrýjunarréttur lávarðadeildarinnar, sem var stofnaður árið 1876, jafngildir hæstarétti annarra landa og í honum sitja líka 26 anglíkanskir biskupar.

Samkvæmt lögum (Life Peerage Act) frá 1958 mega þingmenn lávarðadeildar sitja ævilangt og konum var jafnframt leyfð seta í henni í fyrsta skipti.  Við endurskoðun þessara laga árið 1963 var lávörðum heimiluð seta í fulltrúadeild, ef þeir afsöluðu sér rétti til setu í lávarðadeild.  Þetta notfærði m.a. Lord Home (Sir Alec Douglas Home) sér.  Nú sitja u.þ.b. 1080 þingmenn í lávarðadeildinni.  Sextán þeirra eru dómarar hæstaréttar samkvæmt lögum frá 1876, 195 eru æviþingmenn skv. lögum frá 1958, 2 eru erkibiskupar og 24 biskupar og þeir, sem ótaldir eru, sitja skv. erfðarétti. Þótt lávarðadeildin hafi fyrir löngu misst réttinn til að tilnefna ráðherra, fjallar hún nú sem fyrr um mikilvæg pólitísk mál.  Hún fer vandlega yfir öll mál, sem eru afgreidd frá fulltrúadeildinni og setur oft fram breytingartillögur.  Hún hefur líka oft frumkvæði í umfjöllun um mál, sem eru ekki af pólitískum toga, þannig að þingmenn skipast ekki í stjórnmálalegar fylkingar með þeim eða móti.  Deildin fjallar um mikilvæg innan- og utanríkismál.  Innan lávarðadeildarinnar er hæstiréttur Englands, Skotlands og Wales.  Í hæstarétti sitja yfirdómarinn, og svonefndir áfrýjunardómarar, löglærðir lávarðar.

Fulltrúadeildin komst á laggirnar á árunum 1265 og 1295.  Þingmenn hennar kjósa sér forseta úr sínum röðum,  Hann er eini fulltrúi deildarinnar, sem má koma niðurstöðum og skoðun-um henna á framfæri við konunginn.  Núverandi fundarstjórahlutverk forsetans komst fyrst á árið 1547, þegar samdar voru reglur um málflutning og aðrar athafnir í deildinni.  Fulltrúadeildinni tókst að tryggja sér réttinn til að afgreiða fjármálalög á 15. öld og á 17. öld fékk hún öll völd til að ákveða skattalög.  Á 18. öld þróaðist ríkisstjórnin í átt að skiptingu í ráðuneyti og frá kosningunum árið 1784 varð til þingræðisstjórnin, sem við þekkjum nú, þótt sækja yrði samþykki konungs fyrir útnefningu ráðherra til árisins 1832. Vegna takmarkaðs kosningaréttar og hefðbundinnar kjördæmaskiptingar voru þingmenn fulltrúadeildarinnar á engan hátt fulltrúar almennings.  Endurskoðanir og umbætur kosningarréttarins, sem fóru fram árin 1832, 1867, 1884 og 1885, ollu fjölgun kosningabærra manna, en almennur kosningaréttur fyrir konur og karla var ekki lögleiddur fyrr en árið 1918. Nú sitja alls 650 þingmenn í fulltrúadeildinni, þar af 71 frá Skotlandi, 38 frá Wales og 17 frá Norður-Írlandi.

Ríkisstjórnin er skipuð rúmlega 100 manns, flestum úr fulltrúadeild og nokkrum úr lávarða-deild, og 20 þeirra eru í forsvari hinna ýmsu málaflokka með forsætisráðherrann í fararbroddi, en hann velur og útnefnir ráðherra stjórnar sinnar.

Konungurinn útnefnir formann stærsta stjórnmálaflokksins í fulltrúadeild forsætisráðherra og leggur blessun sína yfir valda ráðherra.  Forsætisráðherrann hefur vald til að rjúfa þing og boða til kosninga.

Þjóðhöfðinginn setur þingið á hverju ári.  Þetta er viðhafnarmikill atburður, sem fer fram að gömlum hefðum og ýmsir þátttakendur verða að klæðast tilheyrandi búningum.  Þjóðhöfðinginn ekur til athafnarinnar í þinghúsinu í 'Írska ríkisvagninum' og klæðist þar hátíðarbúningi og ber kórónu.  Síðan heldur hann umkringdur hirð sinni til lávarðadeildarinnar.  Á undan honum er borinn púði, sem á liggur kórónulöguð flauelshúfa ('Cap of Maintainance'; enginn veit lengur þýðingu hennar) og ríkissverðið.  Allir þingmenn lávarðadeildar bera slár með kanti úr hreysikattarskinni.  Þjóðhöfinginn og maki hans setjast í hásæti.  Því næst er æðsti embættismaður lávarðadeildar, 'The Black Rod', sendur til fulltrúadeildar til að sækja þingmenn hennar.  Þegar hann kemur að dyrum fulltrúadeildarinnar verður hann að banka þrisvar á hurðina með staf sínum áður en hann opnar og fer inn og biðurþingmenn að fylgja sér til lávarðadeildar.  Þetta táknar, að þingmennirnir standi ekki og bíði kallsins.  Þegar þingmenn beggja deilda eru saman komnir, flytur þjóðhöfðinginn ræðu sína.

 TIL BAKA     Ferðaheimur - Garðastræti 36 - 101 Reykjavik - info@nat.is - Heimildir            HEIM