Saga þessa heimshluta er mun lengri en frá landnámi Evrópumanna.  Þar hafa fundizt leirmunir og styttur allt frá 3000-2500 f.Kr.  Landið var að hluta framlína landnámsins, þar sem gætti áhrifa frá Kólumbíu, Perú og Mexíkó.  Sumir álíta að eitthvert samband hafi verið á milli þess og Japan.  Þessi heimhluti var engu að síður sérstakt menningarsvæði margra tungumálahópa, þ.m.t. cara á hálendinu.

Í kringum 1400 voru þar nokkur stríðandi ríki.  Snemma á 15. öld fór cara-þjóðin að breiða úr sér í norður- og miðfjöllunum.  Nokkurn veginn samtímis fóru Shyri-höfðingjaættin á norðurströnd Perú og hið vaxandi ríki inka að auka áhrif sín á Ekvadorsvæðinu.

Inkarnir, undir forystu Topa Inca Yupanqui (við völd 1471-93), náðu Ekvador undir sig og Huayna Capac (1493-1525) jók enn við ríki þeirra.  Hann bjó í Tomebamba í Ekvador síðari hluta ævinnar.  Menningaráhrif inka voru svæðisbundin.  Þeir kröfðust þess, að tunga þeirra yrði tekin upp sem þjóðartunga og þar sem veldi þeirra mætti mestri andstöðu, fluttu þeir þúsundir manna brott.  Augljóst er, að víða áttu inkar stuðningsmenn meðal indíánaþjóðflokka Ekvador.  Huayna Capac skipti ríkinu milli löglegs erfingja sins, Huascar (Cuzco) og sonar, sem hann átti með ekvadorískri cara-prinsessu, Atahuallpa.  Þessi ráðstöfun leiddi til deilna og Atahuallpa náði yfirhendinni eftir stórorrustu við Riobamba 1532 um svipað leyti og leiðangur Francisco Pizarro kom að ströndum landsins.  Atahuallpa var drepinn árið eftir, þegar landvinningar Spánverja jukust.  Víða í landinu höfðu inkar aðeins ríkt í hálfa öld og mörg smáríkjanna í Ekvador voru enn þá við lýði.  Íbúar þeirra og annarra ríkja, sem inkar höfðu kúgað, fögnuðu herjum Sebastian de Belalcázar sem frelsurum, þegar þeir réðust inn í landið frá Perú 1534.  Annars staðar mættu Spánverjar mikilli mótspyrnu og erfiðastur var Ruminahui, sem þeir tóku höndum og drápu í Quito.

Nýlendutíminn.  Uppi í Andesfjöllum stofnuðu Spánverjar stóra búgarða, þar sem indíánar unnu í þegnskylduvinnu.  Fólkið bjó í hálfsjálfstæðum indíánaþorpum eða í spænskum og mestizo-samfélögum (Quito, Ambato og Cuenca).  Á ströndinni voru mun færri indíánar til að vinna verkin og búseta þar var mjög óheilsusamleg þar til nútímalyf komu til.  Því var þessi landshluti vanræktur á nýlendutímanum, þótt nokkuð væri um skipasmíðar og útflutning kakós frá höfninni í Guayaquil.  Litlu, blönduðu samfélögin á ströndinni, sem höfðu gnægð lands en færri hendur til verka, þróuðu með sér gjörólíka menningu miðað við fjallafólkið.

Í austurhlíðum Andesfjalla, niður að Amasónsvæðinu (Oriente) komu indíánar og hitabeltisloftslagið í veg fyrir landnám og einu Spánverjarnir, sem settust þar að, voru trúboðar.  Síðarmeir olli þessi eyða í landnáminu miklum vandræðum.

Galápagoseyjar voru lítið annað er sjóræningjahreiður á nýlendutímanum en á 19. öld urðu þær heimskunnar vegna uppgötvana Charles Darwin og kenninga hans um uppruna tegundanna.

Íbúar Quito státa sig af fyrstu tilraun Ekvadormanna til uppreisnar gegn Spánverjum árið 1809.  Herir Simón Bolívar og José de Sucre réðust inn í landið frá Kólumbíu 1822 til aðstoðar uppreisnarmönnum og tryggðu sjálfstæði landsins með því að sigra Spánverja í orrustu í fjallahlíðunum nærri Quito 24. maí.

1830-1925.  Fyrstu skref ekvadorísku þjóðarinnar voru hreinasta píslarganga.  Fyrstu átta árin voru í ríkjasambandinu Stóra-Kólumbía með Venesúela og Kólumbíu.  Árið 1830, eftir langvarandi samkeppni milli landsvæðanna, dró Ekvador sig út úr sambandinu og varð að sjálfstæðu lýðveldi.

Aukinn ágreiningur og ólík hugmyndafræði milli Íbúanna í Andesfjöllum og á ströndinni var aðallega tengt aðalborgunum tveimur, Quito á hálendinu og Guayaquil, aðalhafnarborgarinnar.  Quito var bústaður gömlu, spænsku aðalsættanna, sem byggðu veldi sitt á nýlendutímanum á stórum búgörðum.  Þar var og er enn þá að mörgu leyti meiri íhaldsemi og klerkaveldi.  Guayaquil var orðin mikil athafnaborg á 19. öld og alþjóðahöfn, sem nokkrir auðugir kaupmenn stjórnuðu.  Þeir og aðrir borgarbúar voru frjálslyndir og áhugi þeirra á viðskiptum gerði þá opna fyrir frelsi einstaklingsins til athafna og stækkunar markaða og sumir þeirra voru jafnvel andsnúnir klerkaveldinu.  Borgaraleg hugsun þeirra var alger andstaða viðhorfa hálendisaðalsins.  Þessi ágreiningur stafaði aðallega af hinu ólíka eðli borganna.  Íbúum Guayaquil, sem voru fjárhagsleg undirstaða þjóðarinnar (iðnaður og verzlun), fannst embættismenn í Quito fara illa með skattpeninga sína.  Íbúum Quito fannst að sér þrengt með því að þurfa að sæta afarkostum milliliðanna í Guayaquil, sem lögðu verulega á verð útflutningsvaranna frá hálendinu og rýra samkeppnishæfni sína á heimsmarkaðnum.

Metnaðarfullir hershöfðingjar og stjórnmálamenn hafa löngum kynt undir þessum ágreiningi.  Á árunum 1830-45 tókust Juan José Flores og Vicente Rocafuerte á um völdin.  Flores fékk mestan stuðning í Quito en Rocafuerte í Guayaquil.  Árekstarnir milli þeirra voru ekki stöðugir og um nokkurra ára skeið urðu þeir ásáttir um að skipta forsetaembættinu milli sín.  Þeir voru ekki algerir eiginhagsmunaseggir.  Rocafuerte hafði skilning á ríkisstjórn og gerði margt til bóta í menntastofnunum aðalborgunum.  Báðir voru þó forhertir í valdabaráttunni og stundum bauð Flores Spánverjum að koma aftur.

Á árunum 1845-60 ríkti ringulreið í landinu.  Leiðtogarnir voru veikir, venjulega sjálfkrýndir frjálslyndismenn.  Þetta tímabil efldi tengslin, sem voru þó ærin fyrir, milli hersins og ríkisstjórna.

García Moreno 1860-75.  Næstu 15 árin fór fram sérkennilegasta einveldistilraun Suður-Ameríkuríkis í forsetatíð García Moreno.  Ungur að árum varð hann vitni að ringulreiðinni í landinu og eiginhagsmunapotinu í öllum hornum.  Hann varð líka vitni að byltingunni í Evrópu 1848 og fékk viðbjóð á frjálshyggju og taumlausu ofbeldi.  Rækileg skoðun hans á evrópskum samfélögum leiddi til þeirrar niðurstöðu, að ung þjóð yrði að eiga sér sameiningartákn.  Í hans heimahögum skorti sameiginlegar hefðir, hrepparígurinn blómstraði og stéttaskiptingin var mikil og skörp.  Þjóðin hafði ekki einu sinni sameiginlegt tungumál.  García Moreno ályktaði, að trúin væri eina sameiningarleiðin í gegnum katólsku kirkjuna.  Hann taldi, að þjóðernishyggjan kæmi síðar og samheldnin ykist við hana, en fram að því, yrði þjóðin að búa við frið og styrka stjórn.  Þegar hann varð forseti, byggði hann stjórn sína aðallega á tveimur stoðum, annars vegar styrkri, persónulegri stjórn og katólsku kirkjunni.  Öll menntun og velferðarmál og talsverður hluti stefnumótunar stjórnarinnar var falin klerkaveldinu og strangt var tekið á öðrum trúarhópum.  Öll andstaða var miskunnarlaust barin niður og margir frjálslyndir leiðtogar voru árum saman í útlegð.

Þetta tímabil var fyrsta framfaraskeið þjóðarinnar, þótt margar aðgerðir stjórnar García Moreno væru afturhaldssamar.  Vegir, skólar og sjúkrahús voru byggð og hafizt var handa um lagningu járnbrautar milli Quito og Guayaquil.  García hvatti til ræktunar tröllatrjáa frá Ástralíu til að koma í veg fyrir landeyðingu og uppblástur í fjöllunum, þar sem bláfátækir indíánar höfðu höggvið skógana í brenni.  Fleiri umbætur juku landbúnaðarframleiðsluna smám saman.  Í lok valdatíma Carcía var vöknuð sterk þjóðernistilfinning í hjörtum íbúa borga landsins.

Á 19. öldinni virtist þessi einræðisstefna og klerkastjórn vera tímaskekkja og frjálslyndum óx fiskur um hrygg, bæði heima og erlendis.  Þegar García var myrtur á tröppum stjórnarráðshallarinnar 1875, lýsti hinn útlægi, frjálslyndi menntamaður Juan Montalvo því yfir, að penni hans hafi drepið García.

Frjálsræðisandi (1875-97).  Dauða García fylgdi næstum algert stjórnleysi.  Íhaldsmenn og frjálslyndir tókust á um völdin.  Ekvador hafði skipað sér sess á heimsmarkaðnum, þannig að mikilvægi strandhéraðanna jókst.  Frjálslyndir á þeim slóðum fengu þannig æ meiri yfirráð yfir efnahagslífi landsins.

Ný þjóðhetja spratt upp úr eymd fátæktarinnar sem málsvari íbúa strandhéraðanna gegn íhaldssemi og klerkaveldinu á hálendinu.  Þetta var hershöfðinginn Eloy Alfaro, sem leiddi her sinn gegn hálendisöflunum árið 1895, og ári síðar varð hann forseti samkvæmt stjórnarskrá landsins.  Hann var forseti í tvö kjörtímabil, 1997-1901 og 1906-11.  Hann braut að mestu niður stjórnkerfi García.   Frjálslyndir fluttu menntunina smám saman frá kirkjunni, komu á borgaralegu hjónabandi og útförum, lögbundu trúfrelsi, heimiluðu skilnaði og drógu úr ritskoðun.  Tíundin var afnumin og margar stórar kirkjueignir voru þjóðnýttar og sumar þeirra lentu í höndum leiðtoga frjálslyndra.

Þrátt fyrir opinbera stefnu frjálslyndra, fóru þeir víða troðnar slóðir fyrri tíma.  Þeir héldu áfram uppbyggingu vega- og járnbrautakerfanna.  Quito-Guayaquil-járnbrautin var tilbúin 1908 á öðru kjörtímabili Alfaro.  Stjórnin var einræðisleg.  Alfaro var jafníhaldssamur, harðskeyttur og miskunnarlaus og forverar hans  Valdahlutföllin milli hálendisins og strandhéraðanna voru óbreytt og umskiptin ollu litlum breytingum til batnaðar fyrir fátæka indíána og smábændur.

Alfaro sigldi sömu leið til glötunar og forverar hans, þegar hann reyndi að tryggja sig í sessi til frambúðar.  Samstarf íhaldsmanna og öfgafullra frjálslyndra varð til þess, að hann og klíka hans yfirgáfu landið í ágúst 1911.  Skömmu síðar dó forseti landsins og Alfaro snéri aftur og reyndi að afla sér fyrri stuðnings.  Leiðtogar frjálslyndra höfnuðu honum og eftir nokkra bardaga var hann handtekinn í Guayaquil.  Hann og liðsforingjar hans voru sendir í fangelsi í Quito, sem García Moreno hafði látið byggja.  Hinn 28. janúar 1928 réðist skríllinn inn í fangelsið, drap fangana og brenndi líkin eftir að hafa dregið þau um götur borgarinnar.

Vandamál 20. aldar.  Frjálslyndir héldu völdum en hið raunverulaga vald var enn þá í höndum auðugra kaupmanna og fjármálaklíkunnar í Guayaquil.  Í fyrri heimsstyrjöldinni og skammvinnu blómaskeiði eftirstríðsáranna jók þessi hópur áhrif sín og keypti mikið af eignum á ströndinni til að ná yfirráðum í landbúnaðnum.  Kakó var aðalútflutningavara þessara héraða eins og á nýlendutímanum, en sykur og hrísgrjón urðu æ mikilvægari.

Snemma á þriðja áratugnum reið efnahagslægð yfir.  Verðlag matvæla hækkaði og almennt dró úr útflutningi.  Gjaldmiðillinn, sucre, féll hratt og samtímis sýktust kakóplantekrurnar vegna sveppa (nornasópur) og mikið dró úr framleiðslu.  Þessar hörmungar ollu mikilli óánægju í borgunum, stofnun verkalýðsfélaga í Guayaquil, uppþotum og fjöldamorðum hersins.  Hundruð létu lífið í uppþotunum og féllu fyrir skotum leyniskyttna  í nóvember 1922.

Árið 1925 greip herinn inn í atburðarásina og lýsti því yfir, að hann hygðist endurreisa þjóðareiningu og ásakaði kaup- og fjármálamennina í Guayaquil fyrir ástandið.  Líkt og í öðrum suðuramerískum byltingum, færði þessi landsmönnum engar umbætur.

Nútímasagan.  Tímabilið milli 1925 og 1948 var hið órólegasta í sögu landsins.  Aukin þátttaka á heimsmarkaði og í heimsstjórnmálum olli því, að þjóðin átti enga undankomuleið frá árekstrum, sem ýmiss konar hugmyndafræði í heiminum olli.  Sundurlyndi innanlands kom engu að síður í veg fyrir nútímavæðingu, skiptingu ræktarlands, framfarir í menntun, fjarskiptum og samgöngum.  Þetta gerði landið illa í stakk búið til að mæta kröfum tímans.

Efnahagsþróun og eftirgjöf lands á fimmta áratugnum.  Landið flæktist í síðari heimsstyrjöldina áður en efnahagskreppunni lauk.  Stjórnin skipaði sér í flokk bandamanna og leyfði byggingu herstöðvar Bandaríkjamanna en tók að öðru leyti lítinn þátt í stríðinu.  Á valdatíma Carlos Arroyo del Río fékkst hátt verð fyrir hráefnin, sem voru flutt úr landi vegna styrjaldarinnar, þannig að fyrstu ár hennar voru hagsæl og tiltölulega róleg.

Síðari heimsstyrjöldin hafði alvarleg, óbein áhrif á þjóðina.  Vegna mikils fjárskorts og lítils íbúafjölda, hafði engin áherzla verið lögð á landnám Amasónsvæðisins.  Eftir marga, diplómatíska fundi og ítrekaðar landamæraskærur réðist her Perú inn í landið og lagði undir sig mestan hluta svæðisins, sem deilt var um, og lagði El Oro-hérað í rústir.  Illa vopnaður og vanþjálfaður her Ekvador stóðst her Perú engan veginn sunning og Arroyo del Río var velt úr sessi.  Bandaríkjamenn og önnur stórveldi voru of upptekin í heimsstyrjöldinni til að skipta sér af svona smáátökum og vildu ekki valda truflun á streymi nauðsynlegra hráefna til stríðsins.  Á friðarráðstefnu í Río de Janeiro árið 1942 neyddis Ekvador að láta af hendi mestan hluta lands á Amasónsvæðinu.  Síðar afneitaði stjórn Ekvador gildi þessa samnings vegna þrýstings, sem hún var beitt í Río og lýsti nýju landamærin ógild.  Lýðskrumarar og öfgafullir þjóðernissinnar nýttu sér þessar aðstæður til að beina athygli þjóðarinnar frá alvarlegum vandamálum innanlands.

Velasco Ibarra.  Mikilla mótsagna gætti í stjórnmálum og stjórn landsins kjölfar síðari heimsstyrjaldarinnar.  Landsmenn nutu langvarandi, lýðræðislegrar stjórnar og tiltölulega frjálsra kosninga eftir að frjálslyndi leiðtoginn Galo Plaza (1948-52) tók við forsetaembættinu.  Tvær herstjórnir tóku við inn á milli (1963-66 og 1972-79) en tímabilið einkenndist af einum bezta leiðtoga Suður-Ameríku, José María Vesasco Ibarra (†1979).  Hann varð fimm sinnum forseti landsins en lauk aðeins einu heilu kjörtímabili.  Hann var svo vinsæll meðal fólksins, að hann virtist geta sigrað í öllum kosningum en valdatími hans einkenndist af skyndilegum stefnubreytingum, mótsagnakenndum efnahagsáætlunum, reiðiköstum, tímabundnum skerðingum á frelsi almennings og íhlutun hersins.  Margir gagnrýnendur sögðu, að hann fengi stuðning frá hópum kommúnista og aðrir sögðu, að hann væri strengjabrúða voldugra kaupmanna í Guayaquil.  Hvert sem sannleiksgildi þessara fullyrðinga var, gátu engir þrýstihópar stjórnað hinum óútreiknanlega Velasco lengi.

Tilvera Velasco Ibarra kann að hafa komið í veg fyrir þróun samstæðra stjórnmálaflokka og áætlanir um breytingar á fornfálegu samfélagi og uppbyggingu efnahagslífsins.  Skírskotanir hans lágu þvert á alla pólitík og hugmyndafræði.  Hefðbundnir flokkar, Frjálslyndir og Íhaldsmenn, féllu í stafi fyrir óvæntum árásum hans og nýir flokkar, Sósíalistaflokkur Ekvador og Kristilegi sósíalistaflokkurinn, misstu allan mátt.  Andstæðingar Ibarra héldu því fram, að hann gerði allar efnahagsframfarir ómögulegar vegna þess, að hann snéri alltaf við framfaraviðleitni fyrri stjórna, þegar hann tók við völdum inn á milli.

Síðari hluti 20. aldar.  Eftir að Velasco Ibarra hvar endanlega frá völdum 1972 tók við sjö ára herstjórn, sem afhenti löglega kjörinni stjórn völdin 16. júlí 1979.  Borgaralegar stjórnir og herstjórnir áttunda áratugarins voru ekki í stakk búnar til að stjórna olíugróðanum á þessu tímabili.  Miðstéttirnar nutu mest góðs af honum.  Miklum peningum var veitt til vegagerðar, hafnargerðar, lagningar olíuleiðsna og annarrar uppbyggingar innanlands, sem olli mikilli verðbólgu.  Engar breytingar á undirstöðu þjóðfélagsins áttu sér stað og hinir fátæku liðu fyrir verðbólguna.

Dauði Ibarra og brotthvarf herforingjastjórnarinnar gerði þjóðinni kleift að snúa sér að lýðræðislegum stjórnháttum og nýrri stjórnarskrá 1979.  Jaime Roldós Aguilera, undur sósíaldemókrati, var kosinn forseti.  Hann lofaði meira jafnræði í þjóðfélaginu og jafnari dreifingu olíuauðsins en hann var ófær um að stýra löggjafanum og lenti fljótlega upp á kant við eigin flokk.  Vinsældir hans jukust eftir landamærasklrur við Perú 1981 en hann lézt í flugslysi síðar sama ár.  Eftirmaður hans var Osvaldo Hurtado Larrea úr Kristilega demókrataflokknum.  Efnahagnum hnignaði við lækkandi heimsmarkaðsverð á olíu og verðbólgan magnaðist og gengisfellingar urðu að daglegu brauði.  León Febres Cordero, þingmaður frá Guayaquil, var kosinn forseti 1984.  Hann var hlynntur hinur frjálsa markaðskerfi og Bandaríkjamönnum og treysti böndin við þá í tíð Ronald Reagan, en var aldrei vinsæll forseti.  Oliuverðið hélt áfram að lækka og erfitt samneyti hans við þingið og herinn leiddi til þess, að hann var oft beðinn um að segja af sér og eitt sinn rændu liðsforingjar í flughernum honum í hálfan dag, þar til hann lofaði að sleppa einum foringja þeirra.  Í marz 1987 hætti stjórn hans að greiða vaxti af 8,3 miljarðar dollara erlendum skuldum.

Rodrigo Borja Cevallos, vinstriandstæðingur León Febres, var kosinn forseti í maí 1988, en hann virtist ekki hafa mörg ráð í pokahorninu til að koma efnahagnum á réttan kjöl.

Aðalverkefni Ekvadormanna nú er að koma skikk á efnahagsmálin.  Flestir íbúar landsins búa enn þá í strjálbýlinu, þótt borgirnar stækki stöðugt og hratt.  Fæðingatíðni er fremur há, ólæsi er mikið, vannæring er mikið vandamál og barnadauði er allt of hár.  Margir íbúanna, einkum á Andessvæðinu, halda dauðahaldi í fornar hefðir og siði og taka lítinn eða engan þátt í efnahagslífinu.  Þetta fólk tekur engan þátt í stjórnmálalífinu og hefur því ekki samlagast þjóðfélaginu.  Bilið milli ríkra og fátækra er gríðarlega stórt.  Stórir búgarðar byggjast á vinnu indíána eða verkamönnum.  Áætlanir um skiptingu landsins hafa aldrei komið til framkvæmda.  Staða landsins á heimsmarkaðnumer volt og litlar breytingar hafa orðið á efnahagsgrundvellinum, óstöðugir markaðir fyrir olíu og banana.