7.-8.
öld Danir
lögðu undir sig Suður-Svíþjóð, ýmsar eyjar og Jótland og hröktu
vestgermana (herúla, engla, saxa og jota) brott.
9.-11.
öld Á
þessu tímabili hófst borgamyndun, kristni breiddist út og víkingar
fóru í ránsferðir. Á
árunum 804-810 lét Gogfred konungur byggja varnarmúr í Suður-Jótlandi
gegn Karli mikla. Kristnin,
sem hóf innreið sína á 9. öld varð að ríkistrú í valdatíð Knúts
mikla konungs. Gormur gamli
(900-935) og Haraldur blátönn (935-985) sameinuðu Danmörku eftir blóðug
átök við höfðingja margra landshluta.
Vesturvíkingar, Danir og Norðmenn, sem voru víðast nefndir
Normannar, fóru í ránsferðir til ýmissa staða í Norðvestur-,
Vestur- og Suður-Evrópu. Ísland
byggðist frá árinu 874 og Grænland frá 983.
Íslendingar komust fyrstir Evrópubúa til Norður-Ameríku og
nokkurra kanadískra eyja árið 1000.
Árið 911 fékk Rollo (Robert I) Normandí að léni frá karólínska
Frakkakonunginum Karli.
1000-42 Á
þessu tímabili var Danmörk stórveldi.
Sveinn tjúguskeggur (985-1014) og Knútur mikli (1018-35) lögðu
Noreg og England undir sig.
1157-1345 Þetta
tímabil er kallað Valdemarsskeiðið.
Innri uppbygging og styrking ríkisins.
1000-1250 Rómanskar
byggingar, s.s. dómkirkjurnar í Ribe og Viborg. Því næst komu tígulsteina byggingar.
Á síðari helmingi þrettándu aldar voru klausturkirkjurnar í
Sorø og Ringsted og fimmturna frúarkirkjan í Kalundborg byggðar.
1157-82 Valdatíð
Valdimars I hins mikla. Hann
endurskipulagði ríkið. Árið
1168 náði hann eyjunni Rügen, sem var byggð vindum.
Absalon biskup (1128-1201) gat sér orðstír sem stjórnmálamaður
og hershöfðingi.
1202-41 Valdatíð
Valdimars II. Hann lagði
undir sig lönd vinda við Eystrasalt og þvingaði Friðrik
II keisara til afsagnar. Eftir
ósigur við Bornhöved í Holstein varð hann að falla frá þeirri ákvörðun.
Hann fór í krossferð til Eystlands 1219 og hélt landinu enn
þá árið 1238. Þar er
sagt, að þjóðfáni Dana, Dannebrog, hafi fallið af himnum ofan í
orrustu.
13.-16.
öld
Gotneskar
tígulsteinabyggingar. Á
13. öld (endurbyggðar síðar): Dómkirkja
Hróarskeldu, Århus, Óðinsvéa
og kirkja heilags Knúts. Á
14. öld: Álaborgardómkirkjan
og Dudolfskirkjan. Á 15.
öld: Dómkirkjan í Køge
og Nikulásarkirkjan.
1340-75 Valdatími
Valdimars IV atterdag. Hann
endurreisti konungsdæmið. Árið
1361 rændi hann og ruplaði í Visby á Gautlandi, sem var í bandalagi
við Lübeck. Hansakaupmenn
neyddu hann til samninga eftir átök á árunum 1367-70).
1375-1523 Kalmarsambandið.
Norðurlönd sameinuð undir stjórn Danmerkur.
Danmörk kjöreinveldi. Völd
aðals aukast.
1375-1412 Margrét,
dóttir Valdimars VI, varð drottning Dana 1375 f.h. sonar síns Ólafs
(†1387), sem var á
barnsaldri, drottning Noregs 1380 f.h. látins eiginmanns síns, Hákons
IV og 1389 í Svíþjóð.
1397 Kalmarsambandið varð til við sameiningu Danmerkur, Noregs og
Svíþjóðar og allra landa, sem tilheyrðu þeim.
Eiríkur af Pommern, systkinabarnabarn Margrétar I,
Danadrottningar, var krýndur konungur sambandsins.
Svíþjóð barðist síðan fyrir sjálfstæði sínu á tímabilinu
1433-1523. Noregur sagði
sig úr sambandinu 1814 og eftirlét Danmörku Grænland, Ísland og Færeyjar.
1448-81 Kristján
I af Oldenburg forfaðir síðari konunga og drottningar landsins.
1460
Stéttir Slésvík-Holstein völdu Kristján til hertoga.
Ófriður 1848-64 vegna persónulegs sambands hertogadæmanna,
sem Kristján staðfesti.
1478
var Kaupmannahafnarháskóli stofnaður.
1513-23 var
Kristján II við völd. Hann reyndi að endurreisa Kalmarsambandið og tókst að
leggja Svíþjóð undir sig 1520.
Hann lét taka 82 forystumenn Svía af lífi.
Gústaf Wasa hrakti hann frá Svíþjóð 1521 og frá Noregi og
Danmörku 1523.
Baráttan
um yfirráðin við Eystrasalt.
1534-59Kristján
III. Lübeck reyndi að
blanda sér í innanlandsdeilur Dana á Grabenfehde til að tryggja viðskiptahagsmuni
sína, en fór höllum fæti.
1534 Siðbótin
innleidd með lögum. Jóhann
Bugenhagen skipulagði kirkjuna í Danmörku.
1559-88 Upphaf
baráttunnar við Svía. Hið
svokallaða þriggjakonungastríð (1563-70) við Svía færði enga
landvinninga en Svíar urðu að viðurkenna sundatollinn.
Árin 1576-97 studdi Friðrik konungur Tycho Brahe við umbætur
í stjörnuathugunum á eyjunni Ven á Eyrarsundi.
1588-1648 Kristján
IV, alþýðlegasti konungur Dana.
Árin 1625-29 reyndi hann að beita Dönum í 30 ára stríðinu.
Eftir að Tilly sigraði Dani við Lutter 1526 dró mjög mátt
úr þeim.
1540-1660 risu
byggingar í endurreisnarstíl. Flestar
múrsteinsbyggingar með skreytingum úr sandsteini bera vott um
hollenzk áhrif, s.s. Krónborgarhöll, Friðriksberg (1602-20), Rósenborg
(1608-17) og kauphöllin í Kaupmannahöfn (1619-40).
1613-15
og 1643-45 Stríð
við Svía og Danir urðu að yfirgefa fleiri svæði á Skandínavíuskaga.
1648-70 Friðrik
III. Árin 1657-60 laust Dönum
og Svíum tvisvar saman á ný. Karl
X, Svíakonungur, gerði innrás í Danmörku.
Danir vörðust hraustlega í Kaupmannahöfn 1659 og unnu sigur
við Nyborg. Danir urðu að
láta Svíum eftir yfirráðasvæði sín í Suður-Svíþjóð.
Einveldi.
1660 varð Danmörk að
erfðaeinveldi. Aðallinn,
sem brást illa í baráttunni við Svía, varð að brjóta odd af oflæti
sínu. Friðrik III kallaði
saman ríkisþingið, sem fékk konungi öll völd í hendur með lögum.
Íslendingar sóru konungi hollustueið í Kópavogi 1662.
1670-99 Kristján
V. Árið 1671 kom konungur
sér upp hirð og embættismannastétt.
1699-1730 Friðrik
IV dró verulega úr ánauð og átthagafjötrum manna. Bæði hann og Kristján V reyndu að ná aftur töpuðum
landsvæðum og að innlima Holstein.
1675-1720 Stríðsátök
við Svía með hléum. Danski
flotinn vann stóra sigra, s.s. í Køgefirði 1677, 1715 við eyjuna Rügen
og við Marstrand 1719.
1660-1730 Barokbyggingar,
s.s. Charlottenborg í Kaupmannahöfn (>1672) og Lausnarakirkjan í
Kaupmannahöfn (>1682).
1720-1807 Langt
tímabil friðar. Viðskipti
og andlegt líf blómstruðu og Kaupmannahöfn varð stöðugt mikilvægari
í heimsviðskiptum.
1746-66 Friðrik
V. Áhrif Þjóðverja
aukast í tíð J.H. Bernstorff greifa.
Klopstock kallaður til Kaupmannahafnar, þar sem hann starfaði
1751-70.
1730-80 Rokokobyggingar,
s.s. Amalienborg (1740-50) og Charlottenlund.
1766-1808 Kristján
VII. A.P. Bernstorff,
greifi og ráðherra, kom fram miklum endurbótum (1784-97), sem að
lokum leystu bændur úr ánauð.
1807 Englendingar gerðu árás á
Kaupmannahöfn vegna ótta við notkun stríðs- og kaupskipaflota Dana
í þágu Napóleons.
1808-39 Friðrik
VI tók ungur við völdum af geðveilum föður sínum (1784).
Árás Englendinga hrakti Dani til sambands við Frakka, sem gerði
það að verkum, að þeir flæktust í Napóleonsstyrjaldirnar.
1814 Friðarsamningar í Kiel. Danmörk
tapaði Noregi og Helgolandi.
1780-1840 Klassískar
byggingar, s.s. Kolonnade (1795) við Amalienborg, Frúarkirkjan (1811-29),
dómshúsið (1815) og Thorvaldsenssafnið (1839-48). Allar eru þessar byggingar í Kaupmannahöfn.
Þingbundin
konungsstjórn.
1839-48 Kristján
VIII.
1848-63 Friðrik
VII. Stjórnarskrá tók
gildi árið 1849.
1848-64 Slésvík-Holstein
sagði sig úr lögum við Danmörku og Danir brugðust við með því
að tilkynna innlimun Slésvíkur strax og árið 1863 Holstein.
Vopnuð uppreisn íbúa þessara hertogadæma var bæld niður árið
1850. Árið 1864 neyddi
þýzki herinn (Prússar og Austurríkismenn) Dani til að afhenda þessi
svæði auk Lauenburg.
1863-1906 Kristján
IX. Danmörk rak hlutlausa
utanríkisstefnu. Íhaldsmenn,
frjálslyndir og sósíalistar
tókust á um völdin. Íslendingar
tóku við stjórnarskrá úr hendi konungs 1874.
1912-47 Kristján
X. Danmörk var hlutlaus í
fyrri heimsstyrjöldinni. Árið
1915 var samþykkt ný
og lýðræðisleg stjórnarskrá og konur fengu kosningarétt.
Árið 1917 urðu Danir að selja BNA nýlendu sína í
Vestur-Indíum (Dönsku-Jómfrúareyjar).
1918
fékk Ísland fullveldi með persónulegu sambandi við konung.
1920
Samvæmt
Versalasamningunum fengu Danir Norður-Slésvík eftir almennar
kosningar þar. Þetta svæði
var 4000 km² og íbúafjöldinn u.þ.b. 160.000.
1860-1920
Ýmsar
byggingar í sögulegum stílum, s.s. Konunglega leikhúsið (1872-74; nýendurreisnarstíll),
ráðhúsið
(1892-1905; sami), Kristjánsborg (1907-20; nýbarok) og aðalbrautarstöðin
(1907-11; allar í Kaupmannahöfn).
Undirstöður dansks viðskiptalífs voru bændasamtökin.
Stóreignum fækkaði stöðugt.
U.þ.b. 80 lýðháskólar (stofnaðir 1844) gáfu fólki í
dreifbýlinu tækifæri til að öðlast góða, almenna menntun.
Vegna lækkaðnd heimsmarkaðsverðs á vefnaðarvörum snéru
danskir bændur sér æ meira að búfjárrækt og fluttu út mjólk, mjólkurvörur
og kjöt í mjög vaxandi mæli.
1939-45 Síðari
heimsstyrjöldin. Danir
voru hlutlausir. Þjóðverjar
hernámu landið og sátu þar 1940-45.
Danska ríkisstjórnin hélt völdum þar til hernámsliðið tók
þau 1943 og dönsk útlagastjórn hélt áfram afskiptum frá London.
Þjóðfrelsishreyfing Dana starfaði öll stríðsárin og lét
margt gott af sér leiða, þótt það kostaði fórnir.
Þjóðverjar undirrituðu uppgjafarsáttmála 4. maí 1945.
Kratinn Buhl myndaði bráðabirgðastjórn.
1944 lýstu
Íslendingar yfir sjálfstæði sínu og stofnuðu lýðveldi.
Danir létu af strangri hlutleysisstefnu sinni og urðu aðilar að
samtökum vestrænna þjóða, þrátt fyrir talsvert öflug samtök
kommúnista í landinu í byrjun. Kristján X lézt 1947.
1947-72 Friðrik
IX.
1948 fengu
Færeyingar heimastjórn.
1949 Samningar
við yfirvöld í Slésvík-Holstein tryggðu danska minnihlutanum í Suður Slésvík
öll lýðræðisleg réttindi og skyldur.
Danir gerðust aðilar að NATO og BNA tryggðu öryggi Grænlands,
þar sem þau reistu herstöðvar.
1951 Norðurlandaráð
stofnað.
1953 Stjórnarskrárbreytingar.
Einnardeildarkerfi í Ríkisþinginu.
Konungserfðir í kvenlegg tryggðar.
Grænlendingar fengu tvo fulltrúa á þingi.
1958 Vegabréfa- og tollasamband Norðurlanda.
1960 EFTA stofnað með aðild
Danmerkur (European Free Trade Association).
1972
Margrét II tók við völdum.
Danir gengu í Evrópusambandið.
1978 Dauðarefsing
afnumin.
1979
fékk Grænland takmarkaða stjórn eigin mála.
Barátta fyrir fullri heimastjórn.
Þingkosningar
í Danmörku. Kratar og íhaldsmenn
komu allvel út úr þeim. Anker
Jørgensen varð forsætisráðherra í minnihlutastjórn í oktober.
1980
var önnur kvennaráðstefna
Sameinuðuþjóðanna haldin í Kaupmannahöfn.
Kratar
töpuðu í kosningum í Færeyjum.
1981
Fiskveiðideila Dana og
Þjóðverja vegna þorskveiða þýzkra togara við
Grænland.
Þingkosningar í desember.
Kratar misstu fylgi en Anker Jørgensen myndar samt sem áður nýja
minnihlutastjórn.
1982
Grænlendingar ákváðu
að segja sig úr Evrópusambandinu (gekk í gildi 1984). |