Landslag
Danmerkur mótaðist aðallega í lok ísaldar (Weichsel).
Landið er láglent og öldótt og meðalhæðin yfir sjó er u.þ.b. 30
m.
Hæsti punktur þess er í 173 m hæð yfir sjó.
Yztu jökulöldur frá ísöld er að finna frá Nissumfjarðar á
vesturströnd Jótlands í austurátt til Viborgar.
Þaðan sveigja þær til suðurs í áttina að Åbenrå og þýsku borginni
Flensburg.
Vesturströnd Jótlands ber glögg merki framburðar jökulfljóta en
austar er frjósamur leirjarðvegur og hæðir.
Limafjörður aðskilur nyrzta odda Jótlands.
Landið er flatt og þakið fúlum mýrum, sem hafa geymt minjar og
lík frá bronz- og járnöld mjög vel.
Mýrarnar voru líka mikið notaðar til mótekju áður en þær voru
ræstar fyrir beitilönd.
Sums staðar á norður- og suðvesturströndum Jótlands eru saltar
mýrar, sem mynduðust við uppgufun stöðuvatna fyrir u.þ.b. 250 milljónum
ára.
Kalklög, sem mynduðust fyrir u.þ.b. 100 milljónum ára eru á
suðausturhluta Sjálands í Stevn- og Mønbjörgum og í Bulbjerg á
Nv.-Jótlandi.
Mikið er numið af 65 milljóna ára kalki suðausturhluta Sjálands.
Bornholm er jarðfræðilega skyldur Suður-Svíþjóð.
Þar er m.a. 570 milljóna ára granít á norðurhlutanum en
sandsteinn og leir hylja það á suðurhlutanum.
Lengsta á landsins er Gudenå (162 km), sem á upptök norðvestan Tørring á
austanverðu Mið-Jótlandi.
Hún rennur um Silkiborgarvötn og út í Randersfjörð á
austurströndinni.
Stærsta stöðuvatnið af mörgum er Arre (40,7 km²) á Sjálandi og
mörg lón hafa myndast á vesturströndinni, s.s. við Ringkøbing og
Nissumfjörð.
Víðast í Danmörku er jarðvegslag ofan á möl, sandi og leir frá
ísöld og þar fyrir neðan er kalksteinn.
Á nýsteinöld var erfitt um vik að rækta jörðina vegna mikils
kalks en nú orðið eru u.þ.b. 60% lands í Danmörku velræktanleg og
frjósöm vegna hins mikla landbúnaðar í gegnum tíðina.
Loftslag
byggist á breytilegu veðri, þar sem landið er á mótum veðurkerfa
Atlantshafsins, heimsskautssvæðanna og Austur-Evrópu.
Oft er stormasamt við vesturströndina en golfstraumurinn dregur
úr kuldaáhrifum lægða, sem koma yfir Norðursjó.
Á veturna snjóar og vötn leggur en í heildina tekið eru vetur
mildir.
Meðalhiti febrúar er 0°C, sem er 7°C hærri en meðalhiti á þessari
breiddargráðu.
Frostdagar eru u.þ.b. 70 við vesturströndina og 120 inni í landi.
Sumrin eru mild, bæði skýjuð og sólrík.
Meðalhiti í júlí er 16°C.
Úrkomu verður vart allt árið en hún er mest síðsumars og í byrjun
vetrar.
Meðalúrkoma fyrir allt landið er 635 mm, milli 406 mm, þar sem
minnst er og 815 mm á suðvesturhluta Jótlands.
Flóra og fána.
Á forsögulegum tímum, áður en land var brotið til ræktunar, var
það vaxið eik, álmi linditrjám og beyki.
Engir þessara upprunalegu skóga varðveittust en víða var
gróðursett aftur til að mynda skjólbelti fyrir akra og tún.
Danmörk er á mörkum barrskógabeltisins og því hefur reynzt
auðvelt að rækta furu og greni, einkum á Jótlandi, þar sem auðnir og
sandöldur hafa verið klæddar trjám.
Nú munu rúmlega 10% lands í Danmörku vera skógi vaxin.
Talsverður fjöldi tegunda spendýra kom sér fyrir í Danmörku eftir
ísöldina, s.s. elgsdýr, úruxar, brúnbirnir og villisvín (öll útdauð).
Dádýr eru enn þá í sveitum landsins og stórhyrndu, rauðu dádýrin
eru enn þá til í skóglendum Jótlands.
Hérar og broddgeltir finnast líka.
Talið er, að a.m.k. 300 tegundir fugla sé að finna í landinu, þar
af er u.þ.b. helmingur varptegundir.
Storkar voru algengir varpfuglar á fyrri hluta 20. aldar en koma
nú við sem farfuglar frá vetrarslóðum sínum í Afríku.
Í hafinu umhverfis landið er talsvert af fiski, þorski, síld
og kola, sem eru grundvöllur sjávarútvegs. |