Norðurlöndin státa af beztu lífsskilyrðum í heiminum á
flestum sviðum.
Félagsleg þjónusta er hvergi víðtækari og betri.
Þjóðarframleiðsla og -tekjur eru með þeim hæstu og
efnahagslífið byggist að mestu á þjónustuiðnaði, viðskiptum og
framleiðslu.
Aðeins 6% þjóðarinnar eru háð landbúnaði, fiskiðnaði og
skógrækt og fremur lítil fyrirtæki eru yfirgnæfandi.
Danir
gerðust aðilar að Efnahagsbandalagi Evrópu 1973, einir norrænna þjóða,
samtímis Englendingum, sem voru og eru mikilvægt viðskiptaland.
Engu að síður hafa Norðurlönd með sér náin viðskipti.
Norðurlandabúar þurfa ekki vegabréf til að ferðast milli
landanna og njóta sömu félagslegu þjónustu og í heimalandinu. Þeir hafa líka kosningarétt í viðkomandi landi, séu þeir búsettir
þar. Norræni
fjárfestingarbankinn var stofnaður til að tryggja eðlilegt fjármagsstreymi
á milli landanna.
Lagasetning er að mestu leyti byggð á sama grunni, einkum á
sviði viðskipta.
Danir
búa við blandað velferðarhagkerfi og u.þ.b. helmingur þjóðarútgjalda
liggur í einkaneyzlu.
Aðalkostnaður hins opinbera liggur í menntamálum, landvörnum,
félagslega kerfinu og niðurgreiðslu landbúnaðarvara.
Stefna hins opinbera er að safna ekki digrum sjóðum og veita
ekki almennum rekstri samkeppni.
Aðaltekjulindir þess eru skattar á fasteignir, tekjuskattar og
tollar.
Helzta óbeina tekjulindin er virðisaukaskattur.
Samtök
vinnuveitenda og launþega eru velskipulögð og aðild að verkalýðsfélögum
byggist einkum á fagkunnáttu verkafólks.
Flest verkalýðsfélög eru aðilar að Alþýðusambandi
Danmerkur og samtök vinnuveitenda sameinast flest í Danska
vinnuveitendasambandinu.
Náttúruauðlindir
eru takmarkaðar.
Hátt olíuverð á áttunda áratugnum var þungur baggi á dönsku
efnahagslífi, því að innflutt eldsneyti stendur undir 90% af orkuþörf
Dana. Uppgötvun
olíu í Norðursjó gerði Dani óháðari verðsveiflum á olíumarkaðnum
og jafnaði sveiflur í efnahagslífinu.
Orkuver, sem brenna kolum, framleiða 90% af rafmagni landsins.
Árið 1970 var þetta hlutfall 10% en skömmu síðar var dregið
markvisst úr notkun fljótandi eldsneytis og farið að nýta aukaorku
til hitaveitu.
Þessi breyting leiddi til tvöföldunar orkunýtingar.
Landbúnaður.
Í efnahagslægðinni í lok 19. aldar urðu miklar félagslegar
breytingar í landinu.
Samvinnuhreyfing bænda óx úr grasi og þeir mættu lækkandi
kornverði með því að fóðra búfé sitt með því til að framleiða
smjör, egg og svínaflesk.
Þeir stofnuðu lýðháskóla, ræktunar- og mjólkurbúasamtök.
Afleiðingin var aukin menntun og hvatning til að mæta aukinni
samkeppni.
Samvinnufélögin entust til 1950 og lýðháskólarnir luku
hlutverki sínu um svipað leyti.
Velmenntað verkafólk og jarðargæði eru mikilvægasti grundvöllur dansks
efnahagslífs.
Í kringum 60% landsins eru velnýtt til framleiðslu landbúnaðarafurða.
Rúmlega helmingur ræktaðs lands er notað til kornræktar,
einkum byggs og hveitis.
Sykurrófur eru líka mikilvægar og á Vestur-Jótlandi, þar
sem jarðvegur er ekki eins frjósamur og annars staðar, eru ræktaðir
hafrar, rúgur, rófur og kartöflur.
Mikil áherzla er lögð á ræktun nautgripa, svína og hænsna
til framleiðslu útflutingsafurða.
Nú orðið eru býlin fremur lítil og fjölskyldurekin.
Framleiðslan krefst nútímaaðferða, mikils áburðar og vísindalegrar
nákvæmni í búfjárrækt.
Refa- og minnkarækt hefur allmikið vægi.
Fiskveiðar
og vinnsla vega talsvert þungt í efnahagslífinu.
Helztu grundvallafiskistofnar eru síld, þorskur, og flatfiskur
(90%).
Áll, lax og djúphafsrækja eru líka mikilvæg.
Danir stunda veiðar í eigin lögsögu og erlendum, þar sem þeir
hafa öðlast veiðireynslu í gegnum tíðina og samkvæmt samningum.
Á fjarlægum miðum veiða þeir einkum þorsk, karfa og
brisling.
Iðnaður.
Námuvinnsla byggist aðallega á graníti til vegagerðar og húsa
og postulínsleir fyrir leirmuna- og pappírsgerð.
Leir er notaður í múrsteina og flísar.
Gúr er notaður til framleiðslu alls konar einangrunar fyrir
byggingariðnaðinn og hvítt kalk til sementsframleiðslu.
Stærstu vinnuveitendurnir eru framleiðendur alls konar hluta úr
málmum, s.s. vela og tækja, matvælaframleiðendur, pappírs- og grafíkiðnaður
og framleiðendur flutningatækja.
Veigamikinn sess skipa líka framleiðendur skófatnaðar, fata,
húsgagna og elektrónískra tækja.
Fjármál og viðskipti.
Verzlunarbanki Danmerkur var stofnaður árið 1846.
Verzlunarsparisjóðurinn tók við hlutverki hans árið 1975 og
samtímis var erlendum bönkum og fjármálafyrirtækjum veitt leyfi til
fullrar starfsemi í landinu.
Öll bankastarfsemi er háð opinberu eftirliti og í stjórnum
banka verða ætíð að vera fulltrúar almennings.
Seðlabankinn sér um seðlaútgáfu og er sjálfstæð stofnun
undir stjórn ríkistjórnarinnar.
Hagnaður af rekstri hans rennur í ríkissjóð.
Kauphöllin í Kaupmannahöfn var stofnuð árið 1861.
Innflutningur
hráefna og eldsneytis jafnaðist fyrrum með útflutningi landbúnaðarafurða
auk tekna af vöruflutningum og ferðaþjónustu.
Á síðari hluta 20. aldar breyttist þetta munstur, því að
útflutningur ýmiss konar iðnaðarvara jókst stöðugt, s.s. vélar
til iðnaðar, elektrónísk tæki og efnavörur.
Fiskur, mjólkurafurðir, kjöt, bjór og skinnavörur eru enn
þá mikilvægar útflutingsvörur.
Smám saman hafa unnizt markaðir fyrir innréttingar, leikföng,
silfurvörur, leirmuni, vefnaðarvörur, fatnað og aðrar vörur, sem
smekkleg hönnun Dana er þekkt fyrir.
Danir
urðu meðlimir Efnahagsbandalags
Evrópu 1993 (nú Evrópusambandið)
vegna viðskiptahagsmuna í Evrópu.
Aðalviðskiptalönd þeirra voru og eru Bretland og Svíþjóð. |