Stjórnskipan
Brasilíu byggist
á 26 fylkjum og einu sambandsfylki.
Stjórnarskrá var samþykkt 17. ágúst 1969, þegar landið var
undir herstjórn. Hún gekk
í gildi 1985, þegar borgaraleg stjórn var kominn til valda.
Nokkrar breytingar voru gerðar á henni og stjórnarskrárnefnd
var sett á laggirnar. Ný
stjórnarskrá var samþykkt 5. október 1988, hin áttunda í röðinni
síðan landið fékk sjálfstæði 1822.
Hún var niðurstaða 559 manna stjórnarskrárnefndarinnar, sem
afnam með henni mörg spor herstjórnarinnar.
Í henni er kveðið á um réttindi borgaranna og skyldur framkvæmda-,
löggjafar- og dómsvaldsins. Vald
forseta landsins til lagasetningar, ritskoðun bókmennta og lista,
pyntingar og útlegðardómar vegna pólitískra skoðana voru afnumdir.
Kosningaaldur var lækkaður úr 18 í 16 ár og undirbúningur
forsetakosninga í nóvember 1989 hófst.
Samkvæmt
stjórnarskránni fer þjóðþingið með löggjafarvaldið.
Þingið skiptist í fulltrúa- og öldungadeildir.
Það starfar í tveimur lotum á ári, 4½ mánuð í senn. Stjórnarskráin gefur þinginu vald til að hlutast til um
öll mál, sem varða sambandslýðveldið í heild, einkum hvað varðar
stjórnmál og stjórnun sambandlýðveldisins og fjármálastefnu þess.
Þingið annast milliríkjasamninga, sker úr um afskipti alríkisstjórnarinnar
af málefnum fylkjanna og felur forseta landsins að lýsa yfir stríði,
sé þess þörf. Framkvæmdavaldið
getur neitað að fara eftir frumvörpum, sem þingið samþykkir, hvort
sem er að hluta til eða að öllu leyti.
Þá hefur þingið 30 daga frest til að hnekkja neituninni með
atkvæðum meirihluta þingmanna.
Í
fulltrúadeildinni eiga öll fylkin fulltrúa, sem eru kjörnir á fjögurra
ára fresti í almennum, leynilegum kosningum.
Fjöldi þeirra er í hlutfalli við íbúafjölda fylkjanna en
ekkert þeirra getur fengið fleiri en 70 eða færri en 8 fulltrúa.
Sambandsstjórnin
er setin fullrúum fylkjanna (3 frá hverju fylki), sem starfa í 8 ár.
Öldungadeildin er endurnýjuð á fjögurra ára fresti, fyrst
þriðjungur og síðan rest að öðrum fjórum árum liðnum.
Þingmenn öldungadeildarinnar eru kjörnir í almennum
kosningum.
Framkvæmdavaldið
er í höndum forseta og forsætisráðherra.
Á árunum 1945-64 var forsetinn kjörinn til 5 ára í almennum
kosningum. Eftir að herstjórnin tók völdin voru forsetinn og
varaforsetinn kjörnir í óbeinum kosningum þingsins og síðar annaðist
kjörnefnd þingsins og fulltrúar fylkisþinga skipun þeirra.
Kjörtímabil forseta landsins var lengt í sex ár 1977.
Þegar borgaraleg stjórn var við völd voru beinar, almennar
kosningar teknar upp á ný, kjörtímabilið stytt aftur í 4 ár og
frekari endurbætur voru gerðar á stjórnmálasviðinu. Árið 1988 var kjörtímabil forseta aftur lengt í 5 ár.
Framkvæmdavaldið
er talsvert mikið, einkum á sviðum efnahags-, utanríkis-, fjár og
öryggismála innanlands. Það
getur krafizt þess, að þingið afgreiði frumvörp innan 30 daga.
Verði þingið ekki við þeim tilmælum, er litið svo á, að
frumvarpið sé samþykkt og orðið að lögum.
Forsetaráð er forseta landsins til halds og trausts.
Í því eru ráðherrar ríkisins og æðstu embættismenn, sem
framkvæmdavaldið skipar í stöður.
Dómsvaldið
skiptist í nokkrar deildir. Hæstiréttur
er skipaður 11 dómurum, sem forsetinn skipar og öldungadeildin samþykkir.
Hann annast mál, sem rísa milli erlendra ríkja og stofnana
fylkjasambandsins og misklíðarefni milli stjórnmála- og stjórnunarlegra
stofnana innanlands. Rétturinn
fer líka með mál, sem rísa vegna aðgerða eða aðgerðarleysis stjórnvalda
og annast áfrýjunarmál frá lægri dómstigum.
Hann er líka stjórnarskrárréttur, sem sker úr um lögmæti
lagasetninga gagnvart stjórnarskránni.
Gerist forsetinn eða ráðherrar brotlegir við lög, kemur til
kasta þingsins og hæstaréttar að fjalla um málin.
Hæstiréttur
sambandslýðveldisins er setinn 33 dómurum, sem forseti landsins
skipar með samþykki öldungadeildarinnar.
Hann fjallar um mál tengd landstjórum fylkjanna og fulltrúum dómskerfisins.
Hann tekur líka fyrir mál, sem fjalla um misbeitingu löggjafa-,
dóms- og framkvæmdavalds. Hann
getur tekið mál upp á ný, sé álitið, að mistök hafi átt sér
stað, en slíkt var fyrrum í höndum áfrýjunarréttar.
Samkvæmt stjórnarskránni frá 1988 starfar áfrýjunarrétturinn
á sviði almennra dómsmála. Hvert
fylki eða hérað er sérstakt dómssvæði. Dómarar sambandsríkisins í þeim dæma í pólitískum málum,
í málum, sem varða brot gegn verkalýðsfélögum eða verkfallsbrot
og brotum gegn opinberum stofnunum.
Kosningadómstólar eru ábyrgir fyrir skráningu stjórnmálaflokka
og eftirliti með fjármálum þeirra.
Þeir ákveða líka dagsetningar kosninga og dæma í öllum málum
tengdum kosningum. Launþegadómstólar fjalla um ágreining milli launþega og
vinnuveitenda. Herdómstólar
og dómarar þeirra annast mál, sem tengjast hernum.
Fylkjunum
og héruðunum er skipt í sveitarfélög.
Sveitarfélögin eru sjálfstæðar sjórnsýslueingingar sé Íbúafjöldinn
yfir ákveðnu lágmarki og þau annist sína eigin tekjuöflun.
Þeim er stjórnað af sveitarstjórnum, borgarstjórnum og
borgarstjórum (prefeitos), sem eru kosnir í beinum kosningum.
Sambandsfylkið Brasilía er höfuðborg sambandsríkisins.
Forseti landsins skipar borgarstjóra hennar með samþykki öldungadeildarinnar.
Hvert
fylki hefur sín eigin lög og stjórnarskrá, sem falla innan ramma stjórnarskrár
sambandsríkisins. Sambandsstjórnin
getur haft afskipti af innri málefnum fylkjanna í samræmi við ákvæði
stjórnarskrárinnar. Hvert
fylki hefur landstjóra og þingmenn, sem eru kosnir í almennum
kosningum.
Núverandi
kerfi stjórnmálaflokka fór að myndast á fimmta áratugi 20. aldar
í stjórnartíð Getúlio Domeles Vargas, forseta, sem stofnaði flokk
sósíaldemókrata og brasilíska verkamannaflokkinn til að verja veika
stjórn sína áföllum. Fjöldi
annarra flokka var stofnaður á sjötta og sjöunda áratugnum en fæstum
þeirra óx fiskur um hrygg. Herstjórnin,
sem komst til valda 1964, bannaði alla stjórnmálaflokka árið eftir. Í stað þeirra kom einn ríkisstjórnarflokkur, Þjóðlega
endurnýjunarsambandið, og stjórnarandstöðuflokkurinn, Brasilíska
demókratahreyfingin. Árið
1979 voru þessir tveir flokkar lagðir niður í stað nýs kerfis, sem
leyfði fleiri flokkum að starfa með ströngum skilyrðum.
Eftir að borgaraleg stjórn tók við fengu allir stjórnmálaflokkar
að starfa samkvæmt lögum. |