|
Indíánarnir
á Brasilíusvæðinu skiptust í marga kynþætti eins og þeir gera
enn þá.
Við landnám voru hópar arawaka og karíba í norðurhlutanum,
tupí-guaraní á austurströndinni og í Amasónlægðinni, ge í
austur- og suðurhlutunum og pano í vesturhlutanum.
Flestir voru þeir hálfgildings hirðingjar, sem lifðu á veiðum,
söfnun og frumstæðri akuryrkju.
Margir þessara hópa héldu lífsvenjum sínum langt fram á 20.
öldina, þegar þeir komust í nánari snertingu við siðmenningu hvíta
mannsins.
Landkönnun
og landnám Evrópumanna.
Spænski landkönnuðurinn Vicente Yánez Pinzón er talinn
fyrsti Evrópubúinn, sem steig á land í Brasilíu.
Hann lenti nærri núverandi borgarstæði Recife 26. janúar
1500 og sigldi síðan norður að mynni Orinoco-árinnar.
Samkvæmt Tordesillas-samningnum milli Spánar og Portúgals frá
1494 féll þetta landsvæði til Portúgals.
Spánverjar gerðu því ekki tilkall til þess.
Í apríl árið 1500 kom landkönnuðurinn Pedro Álvares Cabral
að ströndum Brasilíu og lýsti landið hluta af Portúgal.
Landið var kallað „Terra da Vera Cruz” (Land hins sanna
kross).
Leiðangur undir stjórn ítalska landkönnuðarins Amerigo
Vespucci var sendur þangað 1501 á vegum Portúgala.
Hann gaf mörgum höfðum og fjörðum nafn, þ.m.t. Rio de
Janeiro.
Hann kom heim með farm af brasilíuviði og síðan var landið
nefnt eftir þessum verðmæta viði og kallað Brasilía.
Árið
1530 lagði Jóhann III, Portúgalskonungur, á ráðin um skipulagt
landnám í Brasilíu.
Hann byrjaði á því að skipta landinu í 15 héruð, sem hann
fól gæðingum sínum við hirðina að stjórna.
Þeir voru kallaðir „donatarios” og höfðu víðtæk völd.
Jóhann III svipti þá að mestu völdum sínum, þegar franskir
sjóræningjar fóru að valda usla í strandhéruðunum, og skipaði
landstjóra yfir allt landið.
Hinn fyrsti þeirra var Thomé de Souza.
Hann tók við embætti 1549 og setti á fót ríkisstjórn í nýstofnaðri
höfuðborg landsins, Salvador (Bahia).
Hann kom á víðtækum dómsmála- og réttarfarslegum umbótum
og byggði upp varnir meðfram ströndinni.
Mikill fjöldi þræla var fluttur inn frá Afríku til að draga
úr skorti á vinnuafli.
Sao Paulo-borg var stofnuð 1554.
Árið 1555 stofnuðu Frakkar nýlendu á ströndum Rio de
Janeiro-flóa og fimm árum síðar hröktu Portúgalar þá brott.
Rioborg var stofnuð 1567.
Spænsk
yfirráð og hollenzk íhlutun.
Filip II, Spánarkonungur, erfði portúgölsku krúnuna árið
1580.
Englendingar og Hollendingar, sem voru óvinir Spánar, héldu
uppi stöðugum árásum á Brasilíu á meðan Spánverjar voru við völd.
Hollenzkur floti náði Bahia undir sig 1624 en sameiginlegur her
Spánverja, Portúgala og indíána náði henni aftur næsta ár.
Hollendingar réðust aftur á landið 1630 og leiðangur undir
merkjum Hollenzka Vestur-Indíafélagsins náði Pernambuco (Recife) og
Olinda undir sig.
Hollendingar réðu mestu á svæðinu milli Maranhao-eyjar og neðri
hluta Sao Francisco-árinnar á sama tíma.
Þessi hollenzku svæði blómstruðu í nokkur ár undir stjórn
landstjórans Joan Mauitz van Nauuau-Siegen, greifa.
Hann sagði af sér 1644 vegna yfirgangs Hollenzka Vestur-Indíafélagsins.
Skömmu eftir að hann yfirgaf landið hófu portúgalskir
landnemar uppreisn með stuðningi frá heimalandinu.
Hollendingar gáfust upp 1654 eftir nærri áratugs baráttu og
árið 1661 afsöluðu þeir sér tilkalli til landsvæða í Brasilíu
með samningum.
Endurreisn
yfirráða Protúgala.
Árið 1640 tókst Portúgölum að binda endi á yfirráð Spánverja
í heimalandinu.
Brasilía varð portúgölsk nýlenda á ný og þar var settur
varakonungur.
Friður hélzt að mestu milli Spánverja og Portúgala í Suður-Ameríku
til 1680.
Þá sendu Portúgalar leiðangur suður að árósum Plataárinnar
austanverðum og nefndu svæðið „Colonia”.
Þetta leiddi til deilu um yfirráðaréttinn á þessu svæði,
sem leiddi til stofnunar lýðveldisins Úrúgvæ 1828.
Áður höfðu hópar innan úr landi lagt leið sína suður á
bóginn.
Trúboðar jesúíta hófu störf í Amasónlægðinni snemma á
17. öld og fyrir miðja öldina voru hópar frá Sao Paulo seztir að
við efri hluta Paraná-árinnar.
Þar eð flestir þessara leiðangra voru gerðir út til að
handsama indíána til þrælahalds, mæltust búferlaflutningar þessa
fólks illa fyrir meðal jesúítanna á þessum slóðum.
Þeir nutu stuðnings krúnunnar til verndar innfæddum og tókst
að koma í veg fyrir þessi mannréttindabrot.
Þá snéru þessir fyrrum íbúar Sao Paulo sér að leit að eðalmálmum
og steinum og hálfgert gullæði greip um sig.
Árið 1693 fundust auðugar gullæðar í núverandi Minas
Gerais-fylki.
Þangað flykktust tugir þúsunda Portúgala frá heimalandinu.
Fundur auðugra demantanáma 1721 jók á hagsæld nýlendunnar
og síðar varð ræktun kaffiplantna og sykurreyrs að góðri
tekjulind.
Árið
1750 var tilkall Brasilíu til stórra landsvæða vestan viðurkenndra
svæða í Tordesillas-samningnum samþykkt af hálfu Spánverja í
Madridsamningnum.
Hann var síðar felldur úr gildi en helztu ákvæði hans voru
staðfest í Ildefonso-samningnum 1777.
Á valdatíma Josephs Emanuels, konungs Portúgala, komu utanríkis-
og forsætisráðherra hans miklum umbótum á í Brasilíu.
Þeir afnámu þrælahald innfæddra, efldu landnám, lækkuðu
skatta, drógu úr viðskiptaeinokun krúnunnar, einfölduðu stjórnsýsluna
og fluttu stjórnsetur landsins frá Bahia (Salvador) til Rio de Janeiro
árið 1763.
Pombal forsætisráðherra rak jesúítana brott 1760 vegna
vaxandi áhrifa þeirra á innfædda og efnahagsveldið, sem þeir höfðu
í sínum höndum.
Dvöl
portúgölsku hirðarinnar í Brasilíu.
Napóleonstyrjaldirnar ollu varanlegum breytingum á sögu Brasilíu.
Snemma í nóvember 1807 fór Napóleon með her yfir landamæri
Spánar og Portúgals.
Jóhann prins og lunginn úr hirð hans lagði úr höfn í
Lissabon skömmu áður en franski herinn kom til borgarinnar og stefndi
til Brasilíu.
Prinsinn gerði Rio de Janeiro að stjórnarsetri Portúgals og
kynnti ýmsar umbætur í Brasilíu, s.s. afnám viðskiptahindrana, stuðning
við landbúnað og iðnað og stofnun æðri menntastofnana.
Árið
1816 erfði Jóhann prins portúgölsku krúnuna og var krýndur sem Jóhann
VI konungur í marz.
Brasilíubúar misstu trúna á hann og stjórn hans á þeim
fimm árum, sem hún sat í landinu.
Konungsstjórnin var spillt og gagnslaus.
Lýðræðishugsjóninni hafði vaxið fiskur um hrygg eftir frönsku
stjórnarbyltinguna (1789) og hún efldist í landinu, þegar spænsku nýlendurnar
umhverfis fóru að lýsa yfir sjálfstæði sínu.
Árið 1816 lét Jóhann konungur her sinn skerast í leikinn í
Banda Oriental (Úrúgvæ) og lagði það undir sig.
Hann barði niður uppreisn í Pernambuco árið eftir.
Banda Oriental var innlimað í Brasilíu 1821 og nefnt
Cisplatine-hérað.
Áður en hann fór frá Brasilíu 1821, gerði hann næstelzta
son sinn, Dom Pedro, að konungi landsins.
Heima fyrir höfðu ráðstafanir konungs mælzt illa fyrir.
Portúgalska þingið, Cortes, samþykkti lög, sem gerðu Brasilíu
aftur að nýlendu og Dom Pedro var skipað að koma heim.
Árið 1822 neitaði hann að yfirgefa Brasilíu að ósk reiðra
Brasilíumanna.
Hann kallaði saman þing í júní og í september lýsti hann
yfir sjálfstæði landsins.
Efri deild þingsins lýsti hann keisara Brasilíu sama ár.
Í árslok 1823 höfðu allir herir Portúgala verið neyddir til
uppgjafar.
Brasilíska
keisaradæmið.
Einvaldurinn týndi mestum stuðningi sínum á fyrsta valdaárinu.
Hann leysti upp þingið 1823 vegna ágreining innan þess og
kynnti nýja stjórnarskrá í marz næsta ár.
Argentínumenn hvöttu og studdu íbúa Cisplatine-héraðs til
uppreisnar 1825 og Brasilíumenn sögðu þeim stríð á hendur.
Árið 1827 lutu Brasilíumenn í lægra haldi og brezk málamiðlun
leiddi til stofnunar sjálfstæðs ríkis, Úrúgvæ.
Almenn andstaða gegn Dom Pedro jókst á næstu árum og árið
1831 lagði hann niður völd, sem féllu til fimm ára sonar hans,
Pedro II.
Ríkisráð stjórnaði landinu næsta áratuginn, sem
einkenndist af fjölda uppreisna í mörgum héruðum landsins.
Í lok þessa áratugar náðist almenn samstaða um að koma
keisaranum unga til valda og í júlí 1840 lýsti þingið yfir, að
hann hefði náð lögaldri til ríkiserfða.
Pedro
II reyndist einn öflugasti einvaldur sins tíma.
Á valdatíma hans, sem náði yfir tæpa hálfa öld, urðu
miklar efnahagslegar framfarir og íbúum fjölgaði.
Þjóðarframleiðslan jókst um rúmlega 900%.
Járnbrautakerfi voru lögð og á sviði utanríkismála var
keisarastjórnin andsnúin einræðisherrum nágrannaríkjanna.
Keisarinn studdi velheppnaðar byltingu gegn einræðisherra
Argentínu, Juan Manuel de Rosas, á árunum 1851-52 og barðist til
sigurs við hlið Argentínu og Úrúgvæ gegn Paragvæ 1865-70.
Umrót
í stjórnmálalífinu í Brasilíu byggðist á sívaxandi kröfum um
afnám þrælahalds.
Innflutingur afrískra þræla var bannað árið 1853.
Fáum árum síðar var hafin barátta fyrir frelsi hinna 2,5
milljóna þræla í landinu.
Andstæðingar þrælahaldsins unnu sinn fyrsta sigur árið
1871, þegar þingið samþykkti lög um frelsi barna kvenþræla.
Ýmsar ástæður leiddu til þróunar umræðu um stofnun lýðveldis
í kjölfar stríðsins í Paragvæ.
Næstu 15 árin óx þessari umræðu fiskur um hrygg.
Öllum þrælum, sem voru 60 ára og eldri, var gefið frelsi árið
1885.
Þremur árum síðar var öllum þrælum gefið frelsi.
Fyrsta
lýðveldið.
Afnám þrælahaldsins var framkvæmt án þess, að voldugir
landeigendur fengju bætur fyrir, sem leiddi til þess, að þeir hættu
að styðja ríkisstjórnina.
Ýmis öfl innan katólsku kirkjunnar voru andsnúin mörgum aðgerðum
Pedros II, margir háttsettir menn í hernum voru honum ótrúir og fjölmennir
hópar þegna hans studdu lýðræði.
Fonseca
og Peixoto.
Í
nóvember 1889 gerði herinn uppreisn undir stórn Manuels Deodoro da
Fonseca hershöfðingja og neyddi Pedro II til að segja af sér.
Lýst var yfir stofnun lýðveldis með Foseca í fararbroddi bráðabirgðastjórnar.
Ýmsum umbótum í lýðræðisátt var komið á, s.s. aðskilnaðir
ríkis og kirkju.
Uppkast að stjórnarskrá var tilbúið í júní 1890.
Því svipaði til stjórnarskrár BNA og var samþykkt í febrúar
1891.
Brasilía var að lýðveldi, sem var kallað Bandaríki Brasilíu,
og Fonseca var kjörinn fyrsti forseti þess.
Stjórnmálaólga,
sem skapaðist einkum vegna reynsluleysis á lýðræðisbrautinni,
markaði fyrstu ár hins nýja lýðveldis. Árið
1891 olli einræðisleg hegðun Fonseca forseta mikilli andstöðu í þinginu.
Hann leysti upp þingið í byrjun nóvember og tók sér einræðisvald.
Sjóherinn gerði uppreisn gegn honum og neyddi hann til að
segja af sér og Floriano Peixoto, varaforseti, tók við.
Hans stjórn var upp á sömu bókina í einræðisátt, en hann
stóð af sér uppreisnir land- og sjóhers 1893-94 og margar uppreisnir
í suðurhluta landsins.
Borgaraleg
stjórn
Smám
saman tókst að koma á reglu í landinu í stjórnartíð Prudente José
de Moraes Barros, sem var fyrsti borgaralegi forseti landsins.
Í ársbyrjun 1898 var gert verulegt átak til endurreisnar
efnahaglífsins í stjórnartíð Manuels Ferraz de Campos Salles, sem
var kjörinn forseti eftir að hafa þjónað sem landstjóri í Sao
Paulo-fylki.
Hann tryggði landinu hátt erlent lán og styrkti þannig fjármálaástandið
og efldi verzlun og iðnað.
Framleiðsla kaffis og gúmmís hafði stöðugt aukizt.
Á árabilinu 1906-10 olli lækkandi heimsmarkaðsverð á kaffi
talsverðri kreppu.
Gúmmíverðið lækkaði líka á tímabilinu.
Þessi þróun olli ólgu víða um land á valdatíma Hermes da
Fonseca forseta, sem var íhaldssamur og hlynntur hernum.
Næsti forseti varð Wenceslau Braz Pereira Gomes (1914-18), iðnjöfur,
sem var kjörinn án mótframboðs.
Fyrri
heimsstyrjöldin bætti efnahaginn talsvert, því að eftirspurn eftir
kaffi, gúmmíi og sykir jókst verulega.
Brasilía lýsti yfir hlutleysi sínu í stríðsbyrjun en sleit
stjórnmálasambandi við Þýzkaland í ágúst 1917 vegna ítrekaðra
árása þeirra á brasilísk skip.
Herskip voru send á bardagasvæði og matvæli og hráefni frá
Brasilíu styrktu bandamenn verulega í stríðinu.
Í
efnahagskreppunni 1922 varð að grípa til varnaraðgerða í iðnaði
og skera niður opinber útgjöld.
Í júlí 1924 urðu miklar óeirðir, einkum í Sao Paulo.
Stærstur hluti hersins var hliðhollur Artur da Silva Bemardes
forseta, sem varð forseti 1922, og uppreisnin var bæld niður eftir rúmlega
sex mánaða baráttu.
Bermardes stjórnaði með herlögum það, sem eftir lifði stjórnartíðar
hans.
Efnahagskreppan jókst í stjórnartíð eftirmanns hans,
Washington Luiz Pereira de Souza.
Verkföll voru tíð og róttækni jókst.
Verkföll voru bönnuð með lögum í ágúst 1927 og ströngum
viðurlögum var beitt gegn kommúnisma.
Vargas tímabilið
Eftir
forsetakosningarnar í marz 1930 var frambjóðandi stjórnarinnar,
Julio Prestes, lýstur sigurvegari.
Andframbjóðandi hans var Getúlio Dornelles Vargas, þekktur
stjórnmálamaður og þjóðernissinni frá fylkinu Rio Grande do Sul.
Vargas vann sér stuðning fjölda yfirmanna í hernum og stjórnmálaleiðtoga
og leiddi stjórnarbyltingu í október.
Eftir u.þ.b. þriggja vikna blóðuga bardaga, sagði Souza
forseti af sér og Vargas tók sér alræðisvald sem bráðabirgðaforseti.
Vargas
lét draga úr kaffiframleiðslunni og keypti umframbirgðir, sem hann lét
eyða til að draga úr efnahagskreppunni í landinu.
Útgjöldin samfara þessum aðgerðum juku fjárhagsvandann og
Brasilía gat ekki greitt af erlendum lánum.
Árið 1932 barði Vargasstjórnin niður öfluga byltingu í Sao
Paulo eftir þriggja mánaða blóðbað.
Vargas
lægði öldurnar mikið með því að kveðja saman þingið árið
1933.
Nýjar greinar í stjónarskránni, sem þingið samþykkti næsta
ár, skertu rétt fylkjanna, tryggðu konum kosningarétt, lögbundu
almannatryggingar og fólu þinginu útnefningu forseta landsins.
Vargas var kjörinn forseti landsins 17. júlí 1934.
Hann mætti talsverðri andstöðu úr röðum róttæklinga í
verkamannaflokknum fyrsta árið.
Kommúnistar gerðu misheppnaðar uppreisnir í Pernambuco og Rio
de Janeiro í nóvember 1935.
Herlög voru sett og Vargas stjórnaði með tilskipunum.
Fjöldi róttækra og aðrir andstæðingar stjórnarinnar voru
hnepptir í fangelsi.
Óánægja og ólga kraumuðu undir niðri og nýstofnaður nýnasistaflokkur
(Integrasista) fékk mikinn stuðning miðstéttanna.
Þessi flokkur varð fljótlega miðstöð aðgerða gegn ríkisstjórninni.
Vargas leysti upp þingið í nóvember 1937 og tók sér einræðisvald
í skjóli nýrrar stjórnarskrár.
Hann endurskipulagði ríkisstjórnina að fyrirmynd Ítala og Þjóðverja,
bannaði alla stjórnmálaflokka og kom á ritskoðun fjölmiðla og póstsendinga.
Nýja
ríkið
Vargasstjórnin
lýsti því yfir, að hún sæti þar til kosið yrði um nýja stjórnarskrá,
en engin dagsetning kosninga var tilkynnt.
Samkvæmt tilskipun Vargas var almenna tryggingakerfið látið ná
til verkamanna á plantekrunum.
Þessi aðgerð tryggði honum fylgi stórra þjóðfélagshópa.
Eina ógnunin við veldi hans var bylting nýnastista árið
1938, sem var bæld niður á nokkrum klukkustundum.
Vargas hélt uppi vinsamlegum samböndum við BNA og önnur lýðræðisríki.
Stjórn hans var opinberlega fjandsamleg þýzka þriðja ríkinu,
aðallega vegna mikillar virkni þýzkra njósnara í Brasilíu.
Sannanir fengust fyrir beinum stuðningi Þjóðverja við
byltingu nýnastistaflokksins og ýmsar hömlur voru lagðar á þýzka
ríkisborgara í landinu.
Þessi ágreiningur milli Brasilíu og þriðja ríkisins leiddi
til tímabundins rofs stjórnmálasambands ríkjanna í október 1938.
Vargasstjórnin
var hliðholl bandamönnum í síðari heimsstyrjöldinni.
Bandaríkjamenn studdu hana fjárhagslega til að efla iðnaðinn,
einkum framleiðslu gúmmís og annarra áríðandi hráefna til
styrjaldarrekstursins.
Flotastöðvar og flugvellir á hernaðarlega mikilvægum stöðum
urðu mikilvægar miðstöðvar bandamanna í hernaði gegn kafbátum Þjóðverja
á Atlantshafinu.
Brasilísk herdeild barðist með bandamönnum á Ítalíu
1944-45.
Samtímis
þessu jókst óánægjan innanlands með einræðisstjórn Vargas.
Áhrifaríkir ritstjórar knúðu ríkisstjórnina til að aflétta
ritskoðun í febrúar 1945.
Hinn 28. febrúar tilkynnti forsetinn, að þing- og
forsetakosningar yrðu haldnar síðar á árinu.
Smám saman var slakað á banni við starfi stjórnmálaflokka
og tilskipun um náðun allra stjórnmálalegra fanga var gefin út í
apríl.
Dutrastjórnin
Í
kosningaslagnum gaf Vargas út margar óvinsælar tilskipanir og fólkið
óttaðist, að hann ætlaði að viðhalda einræðinu.
Stjórnarbylting hersins í október 1945 neyddi hann til að
segja af sér.
José Linhares, forseti hæstaréttar, var tilnefndur forsætisráðherra
bráðabirgðastjórnar landsins í kjölfarið.
Eurico Gaspar Dutra sigraði í forsetakosningunum í desember með
miklum meirihluta.
Hann tók við embætti í janúar 1946.
Nýkjörið þing landsins samdi nýja stjórnarskrá, sem var
samþykkt í september sama ár.
Sumarið
1947 var Ameríska ráðstefnan um frið og öryggi haldin í Petrópolis.
Rio-samningurinn um gagnkvæma samvinnu og aðstoð Ameríkuríkja
var undirbúinn á ráðstefnunni og staðfestur af Brasilíu í
september.
Eitt ákvæði hans kveður á um sameiginlegar varnir allra ríkja,
sem undirrita hann, verði eitt þeirra fyrir árás.
Í
október 1947 sleit Brasilíustjórn stjórnmálasambandi við Sovétríkin
vegna greinar í sovézku tímariti, sem líkti Dutra forseta við
strengjabrúðu BNA.
Nokkrum mánuðum síðar ákvað þingið að reka alla kommúnista
úr embættum sínum.
Einn þingmaður var rekinn úr öldungadeildinni og 14 úr
fulltrúadeildinni.
Síðara
stjórnartímabil Vargas
Getúlio
Vargas komst aftur til valda 1951 eftir að hafa sigrað tvo andstæðinga
sína í kosningum í október árið áður.
Hann stofnaði samsteypustjórn úr allra stærstu stjórnmálaflokkanna.
Þessi stjórn hóf strax að vinna að efnahagsmálum, lækka
verðlag, hækka laun og stuðla að félagslegum umbótum.
Verðbólagan og dýrtíðin héldu þó áfram öll eftirstíðsárin
og kynti undir neðanjarðarstarfsemi kommúnista og endurfæðingu þjóðernissinna.
Þessi ólga leiddi m.a. til þjóðnýtingar olíuauðlinda
landsins í september 1952.
Niðurskurðaraðgerðir og áætlanir Vargasstjórnarinnar ollu
líka vaxandi gagnrýni úr röðum íhaldsamra afla í landinu.
Í kosningabaráttunni í ágúst 1954 var flugliðsforingi
drepinn við morðtilraun eins ritstjóra stjórnarandstöðupressunnar.
Þessi atburður kom stjórninni á kné.
Herforingjar kröfðust afsagnar Vargas.
Hann féllst á að fela varaforsetanum, Joao Café Filho, völdin
og framdi sjálfsmorð nokkrum klukkustundum síðar.
Stjórnir
Kubitscheks, Quadros og Goularts
Juscelino
Kubitschek, fyrrum landstjóri Minas Gerais, hafði fylgi stuðningsmanna
Varga og kommúnista og sigraði í forsetakosningunum í október 1955.
Hann tók við embætti í janúar næsta ár og kynnti metnaðarfulla
fimm ára efnahagsáætlun.
Hann fékk rúmlega 150 milljónir US$ lánaðar hjá bandaríska
Inn- og útflutningsbankanum og í september voru áætlanir hans um
byggingu nýrrar höfuðborgar, Brasilíu, samþykktar.
Lækkun kaffiverðs á alþjóðamarkaði upp úr miðjum sjötta
áratugnum dró úr uppbygginu iðnaðarins.
Verðbólgan hélt sínu striki og olli félagslegri ólgu, tíðum
verkföllum og uppreisnum verkamanna og stúdenta.
Janio
da Silva Quadros, fyrrum landstjóri Sao Paulo-fylkis, varð forseti
landsins í janúar 1961.
Hann tók strax til hendinni í efnahagsmálum með 30% niðurskurði
útgjalda og lofaði að ráðast gegn spillingunni, sem var talin hafa
viðgengizt í tíð Kubitscheks.
Hann sagði skyndilega af sér í ágúst 1961 og gaf engar skýringar
aðrar en að öfl í þjóðfélaginu hefðu hindrað framgang áætlana
hans.
Forystumenn hersins lýstu andstöðu sinni við valdatöku
varaforsetans, Marques Goulart, og héldu því fram, að hann væri
hlynntur stjórn Kastrós á Kúbu.
Málamiðlun náðist, þegar þingið samþykkti að draga
verulega úr stjórnarskrárbundnum völdum forsetans.
Forsætisráðherra skyldi fara með framkvæmdarvaldið og þingið
með löggjafarvaldið.
Goulart var settur í embætti í september 1961.
Ári
síðar olli hann kreppu í þinginu með beiðni um almennar kosningar
til að kanna stuðning við endurreisn forsetalýðveldisins.
Kosningarnar voru haldnar, tillögur hans voru samþykktar og þingið
breytti stjórnarskránni eina ferðina enn í janúar 1963.
Síðar á árinu gekk Goulart hart eftir grundvallarbreytingum
og gaf út tilskipun um verðlagseftirlit tengt húsaleigu, þjóðnýtingu
olíuhreinsunarstöðva og ónýtts lands og takmörkunar útflutnings
hagnaðar snemma árs 1964.
Þessar aðgerðir virtust einungis magna ólæknandi verðbólguna.
Herinn ýtti Coulart úr sessi í marz og hann flúði til Úrúgvæ.
Humberto Castelo Branco, yfirmaður herráðsins, var kosinn
forseti.
Herstjórn
Nýja
stjórnin tók sér alræðisvald með lögum í apríl, bældi alla
andstöðu niður og fangelsaði u.þ.b. 300 manns af pólitískum ástæðum.
Sumar fyrri umbótatillögur voru framkvæmdar að hluta til,
barizt var gegn verðbólgunni með verð- og launastöðvun og
innheimta skatta var hert.
Lög frá 1965 drógu úr almennum mannréttindum, juku völd ríkisstjórnarinnar
og fluttu kosningu forseta og varaforseta til þingsins.
Marshal
Artur da Costa e Silva, fyrrum hermálaráðherra og frambjóðandi stjórnarflokksins
ARENA, var kosinn forseti 1966.
Brasilíski lýðræðisflokkurinn, sem var eini löglegi stjórnarandstöðuflokkurinn,
neitaði að bjóða fram á móti honum í mótmælaskyni vegna þess,
að stjórnin svipti alla vænlega andframbjóðendur borgararéttindum.
ARENA sigraði líka í þingkosningum.
Costa forseti stýrði herstjórninni, sem einbeitti sér að
efnahagsmálum.
Árið 1968 einkenndist af uppreisnum stúdenta og aðgerðum
gegn stjórnvöldum, en samtímis vænkaðist efnahagur landsins smám
saman.
Costa tók sér alræðisvald í desember.
Hann hreinsaði til í röðum andstæðinga stjórnarinnar,
herti á efnahagsaðgerðum og kom á ritskoðun.
Hann fékk hjartaáfall í ágúst 1969 og herinn valdi Emilio
Garrastazú Médici, hershöfðingja, í hans stað.
Þingið staðfesti valið skömmu síðar.
Médicistjórnin jók kúgunina og byltingaröflunum óx styrkur.
Þegar stjórnin hvatti til þróunar og nýtingar van- eða ónýttra
svæða inni í landi, leið þjóðin fyrir allt of hátt orkuverð, óstöðvandi
verðbólgu og gífurlegan viðskiptahalla.
Katólska kirkjan gerðist háværari í mótmælum vegna vanrækslu
stjórnarinnar í málefnum fátækra
Ernest
Geisel, hershöfðingi og forstjóri olíueinkasölu ríkisins, varð
forseti landsins 1974.
Fyrst í stað var stefna hans fremur frjálsleg.
Hann afnam ritskoðun fjölmiðla og leyfði stjórnmálaflokkum
að starfa.
Árin 1976 og 1977 voru tökin hert á ný fyrir
forsetakosningarnar, sem leiddu til embættistöku Joao Baptista de
Oliveira Figueredo 1979.
Borgaraleg
stjórn á ný
Árið
1985 var Tancredo Neves kosinn forseti í fyrstu borgaralegu kosningunum
í 21 ár.
Hann dó áður en hann var settur í embætti og José Sarney
varð forseti.
Sarney beið barátta gegn verðbólgunni og miklum erlendum
skuldum.
Hann byggði aðgerðir sínar á miklum niðurskurði og skipti
um gjaldmiðil (cruzado).
Stjórnarskránni var enn þá breytt í þá átt 1988, að
forsetar yrðu kosnir í almennum kosningum.
Fernando Collor de Mello kosinn forseti í desember 1989.
Harðar aðgerðir hans til að sigrast á verðbólgunni ollu
mesta samdrætti, sem Brasilíumenn höfðu upplifað í 10 ár, og ásakanir
um fjármálaspillingu í stjórn hans drógu úr vinsældum hans.
Umhverfismál í Brasilíu komust í hámæli á alþjóðavettvangi
seint á níunda áratugnum, einkum eftir morð Chico Mendes
umhverfisverndarsinna og stöðugan ruðning skóga til ræktunar.
Brasilía
hýsti umhverfisráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í júní 1992 (Rioráðstefnuna),
þar sem rúmlega 100 þjóðarleiðtogar sátu.
Collor forseti sætti ákærum rannsóknarnefndar þingsins í
september. Itamar Franco, varaforseti, tók við völdum.
Collor sagði af sér 29. desember, rétt áður en mál hans var
dómtekið, og Franco sór embættiseið.
Í apríl 1994 var hrundið af stað áætlun, sem stefndi að
endurskipulagningu erlendra skulda og í júlí var tekinn upp gjaldmiðillinn
„real”, og eitthvað dró úr verðbólgunni.
Fernando Henrique Cardoso sigraði í forsetakosningunum síðla
árs 1994 og tók við embætti 1. janúar árið eftir.
Stjórn hans kynnti áform um umbætur í skatta- og félagsmálum
og áframhald baráttunnar gegn verðbólgunni.
Árið 1996 tók til starfa nefnd, sem átti að breyta stjórnarskránni
þannig, að kjörnir forsetar mættu starfa í tvö kjörtímabil. |
