Gífurleg
náttúruauðæfi Brasilíu skipa landinu í flokk fremstu landa á þessu
sviði, þrátt fyrir, að tækniþróun sé takmörkuð.
Landbúnaðurinn er mikilvæg atvinnugrein og landið er þekkt
fyrir mestu kaffiframleiðslu heims. Mikið er af ónýttum tækifærum til jarðefnavinnslu og
orkuframleiðslu. Nýting
harðviðarskóga og lands til akuryrkju er takmörkuð.
Iðnaður er vaxandi atvinnugrein og landið hefur þegar skipað
sér í flokk iðnríkja. Járnframleiðsla
er á heimsmælikvarða. Sao
Paulo er talin meðal helztu iðnaðarborga og viðskiptamiðstöðva
heimsins.
Efnahagsþróunin
hefur einkennzt af blómaskeiðum og djúpum dýfum, þrátt fyrir stærð
landsins og náttúruauðæfin. Helztu ástæður þessara sveiflna voru einhæf framleiðsla,
sem byggðist á heimsmarkaðsverði.
Landið býr yfir slíkum forða auðæfa í jörðu og ofanjarðar,
að þau næga kynslóðum saman, ef þær verða nýttar skynsamlega.
Bættar samgöngur hafa gert sum þeirra aðgengilegri, bæði
til útflutnings og uppbyggingar iðnaðar í landinu sjálfu.
Málmar
og önnur jarðefni. Mikið er um járngrýti í Minas Gerais og Pará, þar sem
eru einnig miklar birgðir báxíts.
Kunnugt er um magnesíum í Mato Grosso og Amapá.
Lágæða kol finnast í Rio Grande do Sul og Santa Catarina en aðeins
hluti þeirra eru vinnsluhæf í síðarnefnda fylkinu.
Önnur jarðefni vítt og breitt um landið eru veigamikill
grundvöllur útflutnings. Olíu-
og gaslindir hafa fundizt, m.a. á landgrunninu, þar sem þær hafa
verið nýttar. Ríkisstjórnir
landsins og einkafyrirtæki eru stöðugt á höttunum eftir arðvænlegum
tækifærum á þessum vettvangi.
Lífrænar
auðlindir.
Skógar landsins þekja u.þ.b. tvo þriðjunga Brasilíu en það
samsvarar u.þ.b. 14% af skógum jarðar.
Harðviðartré eru algengust á Amasónsvæðinu og
Atlantshafsströndinni. Vegleysur
hafa hindrað nýtingu regnskóga Amasónsvæðisins.
Ræktanlegt land er af tiltölulega skornum skammti miðað við
stærð landsins. Rúmlega 7600 km löng Strandlengjan, fljót og ár, sem eru
iðandi af lífi, bjóða aðgang að góðum fiskimiðum.
Þessi auðlind er vannýtt og framleiðni hennar í lágmarki.
Vatnsorka.
Landið býr yfir einhverju stærsta vatnasviði jarðar og úrkoma
er mikil víðast í landinu nema í norðausturhlutanum, þannig að þar
eru mökuleikar til nýtingar vatnsorkunnar geysimiklir.
Núverandi vatnsorkuver landsins eru í suður- og suðausturhlutunum,
þar sem orkuþörfin er mest. Orkuframleiðslan
hefur aukizt gífurlega frá 1950, einkum með byggingu vatnsorkuvera.
Ríkið hefur lagt mikla áherzlu á virkja hin gríðarmörgu
vatnsföll landsins, m.a. vegna þess að gæði kola úr námum
landsins eru ekki nægileg til hagkvæmrar orkuframleiðslu.
Fyrsta kjarnorkuver landsins í grennd við Rio de Janeiro, Angra
I, var ræst árið 1982 og Itaipú-vatnsorkuverið við Paraná-ána
var hið stærsta sinnar tegundar, þegar það var ræst árið 1984.
Landbúnaður.
Hlutur landbúnaðar í vergri þjóðarframleiðslu hefur minnkað
síðan 1950 og minna en þriðjungur vinnuaflsins er bundinn í honum.
Landið er sjálfu sér nægt með helztu landbúnaðarafurðir
og er í fararbroddi útflutnings ýmissa hitabeltisafurða.
Hvergi annars staðar í Latnesku-Ameríku hefur verið brotið
meira land til ræktunar eftir síðar heimsstyrjöldina en í Brasilíu.
Nærri 9% landsins er notað til ræktunar og u.þ.b. 20% til ræktunar
búfjár.
Vélvæðing
á víðast langt í land og er einna lengst kominn í suður- og suðvesturhlutunum.
Lítið er um dráttarvélar í norðausturhlutanum, þótt þar
sé u.þ.b. helmingur býla landsins.
Flest þeirra eru ekki stærri en fimm hektarar.
Þar hefur ríkið látið byggja stór og dýr áveitukerfi, sem
gagnast því miður aðeins takmörkuðum fjölda bænda.
Brasilía
er heimsins mesti kaffiframleiðandi.
Mest er ræktað af kaffi í fylkjunum Sao Paulo go Ninas Gerais
og minna í Paraná og Espírito Santo.
Sojabaunir og afurður úr þeim, einkum dýrafóður, eru mikilvæg
útflutningsafurð og mest var ræktað af þeim í Paraná og Rio
Grande do Sul. Vélvæðing
og áburðarnotkun á steppum Mato Grosso do Sul hafa skotið fylkinu í
fyrsta sæti þessarar framleiðslu í landinu.
Eldri
greinar landbúnaðarins hafa líka svarað kalli tímans.
Ræktun sykurreyrs breiddist út til að mæta þörfum
innanlands fyrir etanól sem eldneyti á bíla.
Sykurreyrinn er unninn á hagkvæman hátt og flestir nýir bílar,
sem eru framleiddir í landinu, eru gerðir fyrir brennslu etanóls.
Brasilía er stærsti framleiðandi cassavaróta og hluti þeirra
er notaðut til framleiðslu etanóls.
Oftast er landið í fremsta sæti í framleiðslu ætra bauna,
castorbauna, kakós og banana og mesta hrísgrjónaland í Vesturheimi.
Stærsti markaðurinn fyrir þessar afurðir er innanlands, þótt
ýmislegt sé flutt út, s.s. böstungur og svartur pipar frá Amasónsvæðinu,
pálmaolía frá norðausturströndinni, hvítlaukur frá Minas Gerais,
jarðhnetur, appelstínur og te frá Sao Paulo og tóbak frá Santa
Catarina og Rio Grande do Sul. Síðastnefnda
fylkið er líka miðstöð kjötframleiðslu og vinnslu.
Þar og annars staðar eru geysistór beitilönd, sem hafa gert
Brasilíu að einhverju stærsta kjötframleiðslulandi heims.
Timburvinnsla
og fiskveiðar. Grózkumikil flóra og fána landsins er sérstaklega bundin
Amasónsvæðinu. Smáhluti
timburframleiðslunnar kemur frá norður- og norðausturhlutanum og að
mestu notaður sem eldiviður. Skógarnir
í Vestur-Maranhao og Suður-Bahia eru mikilvæg uppspretta viðarkola líkt
og í Tocantins og Austur-Minas Gerais, þar sem mest er framleitt af þeim.
Stærsti hluti timburframleiðslunnar er á suður- og suðvesturlandinu.
Þar er u.þ.b. helmingur „eucalyptus”-ekranna.
Þessi trjátegund var flutt inn frá Ástralíu og nokkrar
tegundir voru fluttar inn frá Hondúras, s.s. fura.
Lunginn úr timbrinu er nýttur til framleiðslu trénis og pappírs.
Ferskfiskafli
landsins er talsverður. Allt
að fjórðungur hans kemur á land á Amasónsvæðinu.
Mikið er veitt eða alið í norðausturhlutanum.
Fiskiræktin þar byggist aðallega á tegundinni „tilapia”,
fiski frá Afríku, sem stækkar hratt í eldinu.
Víðast
um landið annast einstaklingar þessar ferskfiskveiðar en rúmlega
tveir þriðju úthafsveiða eru á vegum stórra fyrirtækja í sjávarútvegi,
sem gera aðallega út frá höfnum í suður- og suðvesturhluta
landsins. Svipaðar útgerðir
í norðausturhlutanum færa minni afla á land, aðallega humar og rækjur,
sem eru veiddar til útflutnings. Í
Fortaleza eru framleiddir skór, fatnaður og aðrir hlutir úr roði
„cambulu”, sem er saltvatnsfiskur, og „tilapia”.
Fyrrum var talsvert framleitt af fatnaði, töskum o.fl. úr
skinnum krókódíla en þeir eru nú á skrá yfir tegundir í útrýmingarhættu.
Iðnaður.
Námugröftur.
Næstum öll fylki landsins njóta góðs af auðæfunum í jörðu.
Í Minas Gerais er mestur námugröftur en engin olía eða gas.
Þar hefur löngum verið grafið upp mest af járngrýti fyrir
innan- og utanlandsmarkaði. Járnið
finnst hreinast í forkambrískum lögum, sem ná frá Belo Horizonte
til austurs að Járnfjallinu í Itabria, efst í Rio Doce-dalnum.
Stóra Carajás Grande-náman hefur keppt við járngrýtið frá
Minas Gerais á útflutningsmarkaði.
Carajás Grande er vestan Araguaia-árinnar í Pará og þaðan
liggur sérlögð, 500 km löng járnbraut til hafnar nærri Sao Liís.
Rio Doce Valley-fyrirtækið, sem er risastórt og ríkisrekið,
sér um meginhluta útflutnings járngrýtisins.
Ríkið rekur fjölda annarra námufyrirtækja.
Einkavæðing í þessum geira hófst um miðjan níunda áratuginn.
Nám báxíts og magnesíums á Amasónsvæðinu
og járngrýtis er nægt
til að anna innanlandsþörfinni og líka til útflutnings, en önnur
jarðefni eru að mestu notuð innanlands.
Þar er helzt um að ræða magnesíum, króm og kvars frá Bahia,
kopar og blý frá Bahia og Rio Grande do Sul, asbest frá Goiás og
nickel frá Goiás og Minas Gerais, þar sem er líka grafið eftir sínki
og grafíti, sem nægir að mestu innanlandsþörfinni.
Nægilegt tingrýti finnst á svæði meðfram sunnanverðu Amasónfljóti. Næstum allt tungsten kemur frá Rio Grande do Norte og
silfur frá Bahia og Paraná. Kolaframleiðslan,
sem er aðallega í Santa Catarina, stendur undir u.þ.b. helmingi
innanlandsþarfa. Aðalgull-
og demantanámurnar eru í Minas Gerais en magnið þaðan er
sveiflukennt milli ára og staða, því að það tekur tíma að finna
nýjar æðar, þegar aðrar eru fullunnar.
Minas Gerais, Bahia og Espírito Santo eru aðaluppsprettur tópasa,
ametýsts, ópalla, aquamarines, tourmalies, emeralda og annarra eðalsteina.
Hvergi annars staðar í heiminum er framboð hálfeðalsteina
meira en í Brasilíu.
Hráolía
og gas.
Flestar olíu- og gaslindir landsins, sem eru á mismunandi þróunarstigi,
eru meðfram Klettabeltinu mikla (myndaðist, þegar Suður-Ameríka og
Afríka aðskildust). Lindirnar
á landgrunninu eru arðbærastar.
Fyrstu 25 árin eftir að olíuframleiðsla hófst í landinu árið
1940, var hún takmörkuð við Bahia-lægðina rétt norðan við
Salvador. Svæðið stækkaði
hratt og fljótlega var farið að huga að leita að lindum á ströndinni
og á landgrunninu frá Fortaleza að Santos.
Árið 1987 voru fyrstu holurnar, sem voru boraðar á Amasónsvæðinu,
u.þ.b. 740 km suðvestan Manaus, teknar í notkun.
Rúmlega
helmingur olíuframleiðslu landsins kemur frá Campos-lægðinni á
landgrunninu utan Rio de Janeiro-fylkis.
Ríkisfyrirtækið Petrográs, sem var stofnað 1953, hefur nýtt
tækilegustu borunaraðferðir, sem hafa boðizt hverju sinni.
Það hefur staðið að borunum á 300-600 m sjávardýpi.
Iðnaður.
Iðnaðurinn hefur skipað æ stærri sess í þjóðarframleiðslunni
síðan 1967, þegar hann fór fram úr landbúnaðnum, og er orðinn
veigamesti þáttur atvinnulífsins.
Aðalmarkaðir framleiðslunnar eru innanlands, þótt mikið sé
flutt út af ýmsum vörum.
Þróun
iðnaðar í kjölfar heimskreppunnar á fjórða áratugi 20. aldar var
á stefnuskrá ríkisins og stofnana þess. Fjármagn var af skornum skammti í fyrstu nema erlend áhrif
fylgdu og stjórnir landsins vildu forðast.
Því tók ríkið að sér flest hinna stærstu verkefna í
samvinnu við eitt eða fleiri fyrirtæki innanlands eða erlendis.
Lögum var breytt til að ríkið mætti selja einstaklingum og
fyrirtækjum hlutabréf í iðnaðnum.
Mörg
iðnfyrirtæki eiga ríkisstuðningi velgengni sína að þakka, þótt
háværar og réttmætar gagnrýnisraddir hafa fordæmt aðild ríkisins
að þeim og fjölda annarra. Þessi
gagnrýni hefur aðallega byggzt á misnotkun í pólitískum tilgangi,
skriffinnsku og seinagangi. Auk
beinna fjárfestinga ríkisins hafa mörg fyrirtæki notið skattaívilnana,
verndartolla, innflutningshafta og jafnvel innflutningsbanns.
Einn
hinna grózkumiklu þátta iðnaðarins er bílaframleiðslan, sem var
stofnað til á sjötta áratugnum til að draga úr innflutningi frá
BNA og Þýzkalandi og starfsemi verksmiðja fyrirtækja þessara landa
í Brasilíu. Síðla á níunda
áratugnum var framleiðsla farartækja kominn yfir eina milljón á ári
og útflutningur var hafinn.
Fullvinnsla
olíuafurða telst líka til velheppnaðra ríkisafskipta.
Hvergi annars staðar í Suður-Ameríku er framleiðsla þeirra
meiri og þær nýtast vel í öðrum iðnaði landsins.
Petrobrás var upphafið en þetta ríkisfyrirtæki opnaðist brátt
innlendum og erlendum fjárfestum.
Ríkið stóð líka að stofnun skipasmíðastöðva og deildi
eignarhaldi með einkafyrirtækjum.
Þar voru og eru smíðuð skip af ýmsum gerðum fyrir
innanlandsmarkað og til útflutnings.
Fyrirtækið Embraer, sem ríkið kom á fót, smíðaði litlar
flugvélar á dögum mun verri samgangna á landi en flytur nú út
margar gerðir flugvéla. Verndaraðgerðir
ríkisins hafa líka dugað ýmsum fyrirtækjum vel, s.s. fyrirtækjum
í elektrónískum og tölvuiðnaði.
Vopnaiðnaður
landsins beinist helzt að útflutningi og er því í sérflokki, hvað
það snertir, og gerir landið að einhverjum stærsta vopnasala heims.
Fyrirtæki í þessari grein eru bæði ríkis- og einkarekin.
Framleiðsla þeirra er í háum gæðaflokki og verðlag er
sanngjarnt, þannig að lönd þriðja heimsins eiga mikil viðskipti við
Brasilíu.
Mörg
fyrirtæki hafa komizt á fót án ríkisafskipta.
Vefnaðariðnaður landsins, sem fyrst var stofnað til í Hahia
árið 1814 og byggðist á baðmullarframleiðslunni í nágrenni
verksmiðjanna, er aðallega í Sao Paulo.
Fata- og skóframleiðsla er jafnfætis honum að mikilvægi og aðalmiðstöðvar
skógerðar til útflutnings eru í Rio Grande do Sul. Þessi iðnaður hófst í kringum 1820 í litlum leðuriðjum,
sem byggðu afkomu sína á umframframleiðslu húða, sem kjötvinnslan
lagði til. Núna verður
þessið iðnaður að flytja inn hluta af hráefnunum frá Argentínu
og Úrúgvæ. Málmvinnslan
og verktækniiðnaðurinn komust á fót í Minas Gerais og Rio de
Janeiro-fylkjum á 18. öld, þegar námugröfturinn komst á hástig.
Undantekningalítið
eru stærstu og beztbúnu iðnfyrirtæki landsins í suðausturhlutanum.
Þar eru flestir iðnverkamenn að starfi.
Þeir njóta hæstu meðallauna verkamanna og skila verðmestu
afurðum landsins. Sao
Paulo-fylki framleiðir u.þ.b. helming iðnaðarvara.
Í suðurhlutanum starfa u.þ.b. 20% vinnuaflsins í iðnaði.
Í norðausturhlutanum eru u.þ.b. 10% iðnverkafólks að starfi
en það hefur talsvert lægri laun en verkafólkið í suðaustur- og
suðurhlutanum. Þegar á
heildina er litið, eru verksmiðjur landsins ekki stórar.
Aðeins lítill hluti þeirra hefur fleiri en 100 starfsmenn.
Þjónusta.
Þjónustugeirinn, bæði einka- og ríkisrekinn, er mannfrekasta
atvinnugreinin með rúmlega fjóröung vinnuafls landsins og hann er í
stöðugum vexti. Einkarekin
þjónusta hefur vaxið hraðar en hin opinbera.
Ferðaþjónustan
er
í örum vexti í Brasilíu en skilningur á uppbyggingu sérstakra ferðamannastaða
er ekki vaknaður enn þá. Nokkur
lúxushótel hafa sinnt þörfum ferðamanna, einkum í Rio de Janeiro
auk nokkurra gróinna heilsubótarstaða, sem eru flestir á hálendi
Minas Gerais, og hótels við hina afskekktu Iguacu-fossa.
Flestir Áhugaverðir staðir eru í eða nærri borgum og eru því
aðgengilegir. Stórborgir
landsins bjóða alls konar gistiaðstöðu.
Viðskipti
og fjármál.
Fjármálaráð landsins starfar undir stjórn efnahagsráðherrans
sem æðsta fjármálastofnunin. Það
stjórnar seðlabankanum, sem gefur út seðla og stjórnar framboði
peninga, lánum, erlendum gjaldeyri og öðrum mikilvægum fjármálum.
Sambandsstjórnin notar líka aðrar fjármálastofnanir til að
koma stefnu sinni á framfæri, s.s. Brasilíubanka, sem er stærsta
bankastofnun landsins með fjölda útibúa innanlands og erlendis.
Hann veitir einstaklingum og fyrirtækjum flest langtímalán.
Efnahaga- og félagsmálabankinn annast lánsfjármál ríkisins
í tengslum við þróunarverkefni á svið iðnaðar, námugraftar,
landbúnaðar og uppbyggingu í fylkjum landsins, sem þau geta ekki fjármagnað
sjálf, s.s. neðanjarðarlestirnar í Sao Paulo og Rio de Janeiro.
Húsnæðisbankinn annast lán til húsbygginga og Efnahagsbanki
sambandsríkisins lánar einstaklingum til skamms tíma.
Hvert
fylki hefur sinn ríkisbanka. Minnihluti fjármálaviðskipta atvinnulífsins er í höndum
einkabanka, sem veita skammtímalán og stunda innlánsviðskipti, s.s.
Carnets de Poupanca, sem lofar vöxtum yfir verðbólgu.
Mikil
verðbólgan, sem hefur staðið nokkuð óhögguð á síðari hluta
20. aldar, hefur hrjáð alla anga efnahagslífsins, sem býr líka við
hvikulan og hálfstjórnlausan verðbréfamarkað.
Fjöldi óstöðugra vörumarkaða starfar í mörgum borgum.
Utan markaðanna eru nær öll viðskipti verðtryggð miðað við
verðmæti ríkisskuldabréfa. Slíkar
aðferðir eru líka notaðar við bankainnistæður og skattgreiðslur,
verðmæti eigna, skuldabréf, verð í verzlunum og laun, sem notuð
eru til viðmiðunar eftirlauna. Þessi
mikla verðbólga stafar að hluta til af mikilli fjárfestingu ríkisins
í uppbyggingu iðnaðar, vaxtaniðurgreiðslum lána til uppbyggingar
á öðrum sviðum, og gífurlegum lántökum erlendis vegna þess að sífellt
erfiðara er að fá lán innanlands.
Ýmsar áætlanir ríkisins til að draga úr og minnka verðbólguna
hafa ekki virkað sem skyldi.
Viðskipti
við útlönd hafa ævinlega verið geysimikilvæg.
Tekjur ríkisins byggjast að vísu aðeins að litlum hluta á
útflutningi en eru samt mikilvægar vegna innflutnings hráefna fyrir iðnaðinn
og sér í lagi hráolíu. Sögulegt
mikilvægi landbúnaðarvara í útflutningi hefur breytzt, því að
matvörur í neytendapakkningum hafa orðið sívinsælli eftir miðja
20. öldina. Það hefur
verið erfitt að halda viðskiptajöfnuðinum hagstæðum en á níunda
áratugnum tókst það eftir langvinnan halla.
Þessi árangur féll þó í skuggann fyrir risaafborgunum
erlendra lána, sem landið er á kafi í.
Veigamestur
er innflutningur olíu frá Mið-Austurlöndum, sem kaupa lítið í staðinn
frá Brasilíu. Aðalviðskiptalandið
er BNA og þaðan kaupa Brasilíumenn fyrir svipaðar upphæðir og þeir
eyða í olíukaupin. Annar
innflutningur kemur frá ESB, öðrum löndum Suður-Ameríku, Asíu og
Afríku. Brasilía flytur
út vörur til BNA, ESB, Asíu og annarra landa í Ameríku. |